معجزه جدید علم: واکسن mRNA این بار برای نجات بینایی از AMD می‌آید!

برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان که با بیماری دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD) دست و پنجه نرم می‌کنند، چشم‌انداز حفظ بینایی اغلب مستلزم تزریقات مکرر و دشوار چشمی است. اما چه می‌شود اگر یک تزریق ساده به بازو بتواند نتایجی مشابه، یا حتی بهتر، ارائه دهد؟ دانشمندان در ژاپن با توسعه یک واکسن mRNA پیشگامانه که اثربخشی قابل‌توجهی در مقابله با رشد غیرطبیعی عروق خونی (نئوواسکولاریزاسیون)، که مشخصه اصلی AMD است، نشان داده، این امید را به واقعیت نزدیک‌تر کرده‌اند. این واکسن با یک تزریق عضلانی آسان ارائه می‌شود.

دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD): چالشی بزرگ برای بینایی

دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD) یکی از دلایل اصلی از دست دادن بینایی در افراد بالای ۶۰ سال است که تقریباً ۲۰۰ میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. شکل خاصی از این بیماری، موسوم به AMD مرطوب، زمانی رخ می‌دهد که عروق خونی غیرطبیعی در چشم شروع به رشد می‌کنند؛ پدیده‌ای که نئوواسکولاریزاسیون نامیده می‌شود. این عروق نشتی پیدا کرده و باعث تجمع مایع در شبکیه می‌شوند که اگر بدون درمان باقی بماند، به تدریج منجر به کاهش بینایی و در نهایت نابینایی خواهد شد.

در حال حاضر، تنها راه برای کند کردن پیشرفت این بیماری، تزریق‌های منظم داروهای ضد رگ‌زایی مستقیماً به چشم است که رشد این عروق خونی را متوقف می‌کنند. با این حال، این تزریق‌ها باید به طور مکرر انجام شوند و برخی از بیماران پس از مدتی به درمان پاسخ نمی‌دهند. این روش درمانی نه تنها برای بیماران ناخوشایند و طاقت‌فرسا است، بلکه بار مالی و زمانی قابل توجهی را نیز بر سیستم‌های درمانی و خانواده‌ها تحمیل می‌کند.

پیشرفت انقلابی: واکسن mRNA برای مقابله با AMD

در یک گام رو به جلو در علم پزشکی، محققان در مؤسسه علوم توکیو (Science Tokyo) در ژاپن، واکسن mRNA جدیدی را توسعه داده‌اند که می‌تواند به صورت عضلانی (در بازو) تزریق شود. این روش، در مقایسه با تزریقات مستقیم داخل چشمی فعلی، بسیار کمتر تهاجمی و راحت‌تر است و بار درمانی را به شدت کاهش می‌دهد. این واکسن در مدل‌های موشی مورد آزمایش قرار گرفته و نشان داده است که به طور قدرتمندی نئوواسکولاریزاسیون رتینوکوروئیدی را سرکوب می‌کند و امیدهای تازه‌ای را برای میلیون‌ها بیمار مبتلا به AMD زنده می‌کند.

مکانیزم عمل واکسن mRNA جدید

همانطور که همه‌گیری کووید-۱۹ پتانسیل چشمگیر پلتفرم واکسن mRNA را به جهانیان نشان داد، محققان ژاپنی نیز با الهام از این موفقیت‌ها، به دنبال گسترش کاربرد آن فراتر از بیماری‌های عفونی و سرطان به بیماری‌های مزمن چشمی بودند. پروفسور ساتوشی اوچیدا از دپارتمان مهندسی نانومدیکال پیشرفته در مؤسسه علوم توکیو، و پروفسور مهمان یاسو یاناگی از دپارتمان چشم‌پزشکی و میکروتکنولوژی در دانشگاه شهر یوکوهاما، تیم تحقیقاتی این پروژه را رهبری کردند.

پروفسور اوچیدا می‌گوید: “تا آنجا که ما می‌دانیم، این اولین مطالعه‌ای است که نشان می‌دهد یک واکسن mRNA می‌تواند نئوواسکولاریزاسیون پاتولوژیک را در مدل‌های حیوانی سرکوب کند.”

به طور معمول، واکسن‌های mRNA دستورالعمل‌هایی را حمل می‌کنند که بدن را قادر می‌سازد تا آنتی‌بادی‌هایی علیه عوامل عفونی تولید کند. در این مورد خاص، واکسن mRNA، کد ژنتیکی پروتئینی به نام لوسین-ریچ آلفا-۲-گلیکوپروتئین ۱ (LRG1) را به بدن می‌رساند. پروتئین LRG1 به عنوان عامل ترویج‌دهنده رگ‌زایی شناخته شده و سطح آن در بیماران مبتلا به AMD افزایش می‌یابد. در نتیجه، بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به طور خاص به LRG1 متصل شده و آن را مهار می‌کنند، و بدین ترتیب رشد عروق خونی غیرطبیعی را متوقف می‌سازند.

نتایج آزمایش‌ها و کارایی واکسن

محققان این واکسن را بر روی دو مدل موشی بیماری چشمی آزمایش کردند: یکی که در آن نئوواسکولاریزاسیون کوروئیدی (CNV) القا شده بود و دیگری که به طور طبیعی CNV را توسعه می‌دهد. پس از تنها دو تزریق عضلانی با فاصله ۱۴ روز، هر دو مدل پاسخ‌های آنتی‌بادی قوی از خود نشان دادند که رشد غیرطبیعی عروق خونی در شبکیه را به طور چشمگیری کاهش داد. اثرات این واکسن ظرف یک هفته پس از اولین دوز قابل مشاهده بود.

تا روز بیست و یکم، در مدل CNV القا شده با لیزر، ۸۵ درصد کاهش در نشت عروق و ۸۲ درصد کاهش در اندازه ضایعه مشاهده شد. در مدل طبیعی نئوواسکولاریزاسیون، اندازه ضایعه تا روز بیست و هشتم ۵۵ درصد کاهش یافت.

نکته حائز اهمیت این است که واکسن کاملاً ایمن به نظر می‌رسید. این واکسن نه در رشد طبیعی عروق خونی تداخل ایجاد کرد، نه به بافت سالم شبکیه آسیب رساند، و نه واکنش‌های ایمنی مضر را در سایر اندام‌های موش‌ها تحریک کرد. در عین حال، این درمان به همان اندازه داروهای استاندارد ضد عامل رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) مؤثر بود، اما بدون معایب عمده آنها.

پروفسور اوچیدا اظهار داشت: “اثرات واکسیناسیون mRNA LRG1 بر کاهش سلول‌های اندوتلیال و میکروگلیال، قابل مقایسه با درمان آنتی‌بادی ضد-VEGF بود. برخلاف درمان‌های معمولی که نیاز به تزریقات مکرر داخل چشمی دارند، این واکسن ممکن است با یک دوز عضلانی واحد، مزایای طولانی‌مدت ارائه دهد و به طور بالقوه بار درمانی را برای بیماران کاهش دهد.”

آینده روشن برای بیماران AMD

در صورت اثبات اثربخشی این واکسن در انسان، این روش می‌تواند جایگزین تزریقات مکرر و ناخوشایند داخل چشمی شود که بیماران AMD در حال حاضر با آن مواجه هستند، و به سادگی با یک تزریق به بازو انجام پذیرد. این پیشرفت می‌تواند کیفیت زندگی میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان به شکل چشمگیری بهبود بخشد و راه را برای درمان‌های نوین سایر بیماری‌های چشمی نئوواسکولار نیز هموار سازد.

اطلاعات پژوهش

این یافته‌ها در تاریخ ۲ ژوئیه ۲۰۲۵ به صورت آنلاین در دسترس قرار گرفت و در تاریخ ۱۳ اوت ۲۰۲۵ در جلد ۶۱ مجله Vaccine منتشر شد.

• نویسنده: میکی یامائوکا (Miki Yamaoka)
• منبع اصلی: مؤسسه علوم توکیو (Institute of Science Tokyo)
• پژوهش اصلی:
  “mRNA vaccination mitigates pathological retinochoroidal neovascularization in animal models” by Satoshi Uchida et al. Vaccine (دسترسی آزاد)
• تصویر: اعتبار تصویر متعلق به نوروساینس نیوز (Neuroscience News) است.

چکیده مقاله اصلی (Abstract):

واکسیناسیون mRNA نئوواسکولاریزاسیون رتینوکوروئیدی پاتولوژیک را در مدل‌های حیوانی کاهش می‌دهد.

نئوواسکولاریزاسیون رتینوکوروئیدی (NV)، که در دژنراسیون ماکولا، رتینوپاتی دیابتی و سایر بیماری‌های چشمی نقش دارد، باعث اختلال و از دست دادن بینایی می‌شود. درمان‌های فعلی بر تزریقات مکرر داخل چشمی داروهای ضد رگ‌زایی متکی هستند که برای بیماران و پزشکان طاقت‌فرسا بوده و برخی بیماران نیز به این درمان‌ها پاسخ نمی‌دهند.

این مطالعه پتانسیل واکسیناسیون mRNA را برای کاهش NV و درمان پاتولوژی‌های چشمی بررسی می‌کند. این واکسن پروتئین لوسین-ریچ آلفا-۲-گلیکوپروتئین ۱ (LRG1) را هدف قرار می‌دهد، پروتئینی که به طور خاص در نئوواسکولاریزاسیون پاتولوژیک بیان می‌شود و پاسخ‌های آنتی‌بادی ضد-LRG1 را در موش‌ها القا می‌کند. در یک مدل NV القا شده با لیزر، واکسن mRNA LRG1 مساحت و نشت NV را کاهش داده، در حالی که از نفوذ سلول‌های میکروگلیال جلوگیری می‌کند.

تجزیه و تحلیل بافت‌شناسی هیچ اثر نامطلوبی بر ساختار شبکیه یا فعال‌سازی سلول‌های گلیال نشان نداد. علاوه بر این، در موش‌های فاقد ژن Vldlr (Vldlr knockout mice)، تجویز mRNA LRG1 نئوواسکولاریزاسیون در حال انجام را سرکوب کرده و واسطه‌های کلیدی رگ‌زایی را تنظیم می‌کند. این یافته‌ها پتانسیل درمانی mRNA LRG1 را به عنوان یک استراتژی نوین برای بیماری‌های مرتبط با CNV برجسته می‌سازند.