وضعیت اسفناک ناوگان حمل و نقل
محمدصادق حاتمی، مدیر ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل، در تشریح دقیق وضعیت موجود و موانع پیش روی اهداف نوسازی، ابعاد این معضل را روشن ساخت. وی اظهار داشت که در حال حاضر، نزدیک به ۴۲ میلیون دستگاه خودرو و موتور سیکلت در سطح کشور در حال تردد هستند. از این تعداد، رقمی نزدیک به ۲۲ میلیون دستگاه (معادل ۵۲ درصد کل ناوگان) در مرز فرسودگی قرار دارند و پتانسیل اسقاط را دارند. در میان این حجم از وسایل نقلیه فرسوده، موتور سیکلت ها و خودروهای سواری بالاترین سهم را به خود اختصاص داده اند.
بر اساس آمارهای ارائه شده، از سال ۱۳۴۵ تا انتهای سال ۱۴۰۳، حدود ۲۵.۷ میلیون دستگاه خودرو در داخل کشور تولید شده است. از این میزان تولید، تنها حدود ۲.۵ میلیون خودرو از چرخه خارج و اسقاط شده اند و مابقی، یعنی تقریباً ۲۳ میلیون خودرو، همچنان در حال تردد هستند.
مدیر نوسازی ناوگان حمل و نقل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) تاکید کرد: اگر معیار فرسودگی را همان کارکرد بالای ۲۰ سال در نظر بگیریم، نزدیک به دو میلیون خودرو سواری و حدود ۶۰۰ هزار خودرو وانت فرسوده در کشور وجود دارد. اما، اگر معیار مرز فرسودگی (یعنی بیش از ۱۶ سال کارکرد) را برای محاسبات خود مبنا قرار دهیم، در حال حاضر نزدیک به هشت میلیون دستگاه خودرو فرسوده، پرمصرف و به شدت آلاینده در سطح کشور تردد می کنند. این رقم نگران کننده شامل حدود ۴.۴ میلیون خودرو سواری و حدود ۸۰۰ هزار خودرو وانت با سن بین ۱۶ تا ۲۰ سال است. همچنین، نزدیک به ۶ میلیون دستگاه خودرو نیز بیش از ۱۱ سال است که در ناوگان حمل و نقل کشور فعال هستند.
پیش بینی های تیره تا پایان برنامه هفتم
بر اساس این داده ها، پیش بینی می شود که تا سال ۱۴۰۸، یعنی پایان اجرای برنامه هفتم توسعه، با در نظر گرفتن سن ۲۰ سال برای فرسودگی خودروها، حدود ۵.۲ میلیون خودرو دیگر به ناوگان فرسوده سواری و وانت کشور افزوده شوند. وی هشدار داد که در صورت ادامه روند کند فعلی اسقاط و نوسازی، تعداد کل خودروهای فرسوده به رقم پیش گفته شده، یعنی حدود هشت میلیون دستگاه خواهد رسید.
حاتمی در تشریح اهداف برنامه هفتم توسعه برای نوسازی، عنوان کرد که هدف گذاری مطلوبی برای اسقاط سالانه ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو فرسوده پیش بینی شده است. اگر این هدف محقق شود، تا پایان برنامه هفتم (سال ۱۴۰۸)، حدود ۲.۵ میلیون دستگاه خودرو فرسوده از ناوگان خارج می شوند. اما حتی با تحقق این آمار نیز، در سال پایانی برنامه، حدود ۵ میلیون خودرو فرسوده همچنان در حال تردد خواهند بود. وی تاکید کرد که با توجه به پیامدهای جدی این حجم از تردد خودروهای قدیمی، از جمله تشدید ناترازی بنزین و افزایش آلودگی، توجه مضاعف به این حوزه بیش از پیش حیاتی است.
۹۱ درصد اتوبوس ها فرسوده اند و لزوم نوسازی
مدیر ستاد نوسازی با اشاره به وضعیت ناوگان حمل و نقل عمومی، یک آمار شوک آور را اعلام کرد: از حدود ۶۶ هزار دستگاه اتوبوس فعال در کشور، نزدیک به ۵۹ هزار دستگاه (یعنی حدود ۹۱ درصد) فرسوده هستند. این رقم، وضعیت بسیار نامطلوب ناوگان اتوبوسرانی کشور را به وضوح نشان می دهد.
در راستای مقابله با این بحران، به ویژه در بخش خودروهای تجاری و مسافری (مانند اتوبوس ها، کامیون ها و کشنده ها)، ستاد نوسازی با همکاری سازمان راهداری، طرح جایگزینی ۱۵۷۸ دستگاه اتوبوس برون شهری را با اعطای تسهیلات ۱۰ میلیارد تومانی در دست اجرا دارد.
موانع و چالش ها: از قیمت خودرو تا جذابیت نوسازی
هدف اصلی از اسقاط خودرو، کاهش آلودگی و مصرف بنزین، ارتقای ایمنی و کاهش تصادفات ناشی از فرسودگی است. با این حال، در سال جاری کاهش تولید و واردات خودرو و همچنین انباشت گواهی های اسقاط عرضه شده، می تواند روند اسقاط را با کندی و چالش روبرو کند. وی افزود که برای خروج خودروهای فرسوده، باید نهادهایی مانند تولیدکنندگان و واردکنندگان به عنوان محرک اصلی عمل کنند.
مدیر ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل تصریح کرد که جایگزینی خودرو فرسوده با خودرو جدید، تسریع کننده اصلی اسقاط است؛ اما این امر به توان مالی مشتری و جذابیت اختلاف قیمت میان خودرو فرسوده و نو بستگی دارد. متاسفانه، افزایش مداوم قیمت خودرو در بازار، جذابیت این جایگزینی را به شدت کاهش داده است. زمانی که فردی با خودرو فرسوده بالای ۲۰ سال، به دلیل ناترازی عرضه و تقاضا و صف های طولانی، با افزایش مستمر قیمت ها روبرو می شود، قدرت خرید تسهیلات و طرح های جایگزینی را از دست می دهد.
تسهیلات و مشوق های کنونی برای نوسازی و تمرکز بر خودروهای برقی
برای ایجاد انگیزه در نوسازی، اقداماتی صورت گرفته است. برای مثال، در طرح نوسازی تاکسی ها، به ازای هر تاکسی فرسوده، چهار گواهی به ارزش ۱۴۰ میلیون تومان به دارنده اعطا می شود. همچنین، تسهیلاتی به مبلغ ۴۰۰ میلیون تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان با نرخ صفر تا چهار درصد ارائه می گردد.
بر اساس تفاهم نامه ۹۶ هزار دستگاهی، برنامه ای برای نوسازی ۹۶ هزار دستگاه تاکسی و موتور سیکلت در تهران و کلانشهرها در حال اجرا است. در تهران، نوسازی ۴۰۰۰ دستگاه تاکسی برقی پیش بینی شده که تا کنون نزدیک به ۱۱۰۰ نفر در آن ثبت نام کرده اند. علاوه بر این، اقداماتی برای نوسازی ۲۰۰۰ خودرو تاکسی برقی در کلانشهرها و همچنین ثبت نام ۳۶۱ متقاضی برای خودروهای برقی در اصفهان انجام شده که نشان می دهد اصفهان در این زمینه پیشرو است و ایستگاه های شارژ برقی نیز در حال ساخت هستند.
