هشدارها در خصوص وضعیت نامطلوب و رو به افزایش فرسودگی ناوگان حمل و نقل کشور به اوج خود رسیده است. کارشناسان تاکید می کنند که ادامه این روند نه تنها به محیط زیست آسیب جدی می زند، بلکه منابع مالی و ارزی کشور را نیز با سرعت زیادی هدر می دهد. در یک تحلیل تکان دهنده، اعلام شده است که تنها خودروهای سواری و وانت های فرسوده، سالانه حجمی معادل ۸.۳ میلیارد لیتر بنزین مصرف می کنند که این رقم در مقیاس قیمت های بین المللی، به معنای هدر رفتن ۸.۳ میلیارد دلار از سرمایه های ملی است.
رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل ایدرو با ارائه این آمارها، تاکید کرده است که اگر این وسایل نقلیه فرسوده با مدل های جدید بنزینی، دوگانه سوز یا برقی جایگزین شوند، کشور می تواند به یک صرفه جویی ارزی چشمگیر به میزان ۷ میلیارد دلار دست یابد. مهم تر از آن، این اقدام می تواند ناترازی بنزین در کشور را تا حدود ۷۰ درصد کاهش دهد.
ابعاد وسیع فرسودگی ناوگان در ایران
بر اساس جدیدترین آمارهای موجود، در حال حاضر بالغ بر ۴۲ میلیون دستگاه خودرو و موتورسیکلت در شبکه حمل و نقل کشور در حال تردد هستند. نکته نگران کننده اینجا است که نزدیک به ۲۲ میلیون دستگاه از این تعداد، یعنی معادل ۵۲ درصد کل ناوگان، در آستانه فرسودگی قرار دارند و شرایط اسقاط قانونی را پیدا کرده اند. سهم عمده این فرسودگی متعلق به موتورسیکلت ها، خودروهای سواری و وانت ها است.
تا به امروز، نزدیک به ۲.۵ میلیون خودرو از چرخه حمل و نقل کشور خارج و اسقاط شده است، اما با این وجود همچنان نزدیک به ۲۴ میلیون دستگاه خودرو سواری و وانت در جاده ها تردد می کنند. در سال های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، با اسقاط حدود ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو، نزدیک به ۱.۵ میلیارد لیتر در مصرف بنزین صرفه جویی حاصل شده است. علاوه بر این، این نوسازی سبب شده است تا انتشار گازهای آلاینده و گلخانه ای تا نزدیک به ۸ درصد کاهش یابد. با این حال، کارشناسان هشدار می دهند که برای تثبیت و افزایش این صرفه جویی ارزی و زیست محیطی، باید منابع مالی حاصل از این صرفه جویی در خود چرخه اسقاط و نوسازی سرمایه گذاری شود که متاسفانه تا به امروز این رویکرد به طور کامل عملیاتی نشده است.
هدر رفتن فرصت های ارزی با مصرف بی رویه سوخت
محمدصادق حاتمی، رئیس ستاد و مدیر نوسازی ناوگان حمل و نقل ایدرو، با ارائه جزئیات بیشتری درباره تاثیر ناوگان فرسوده بر تشدید ناترازی سوخت، اظهار داشت: “خودروهای فرسوده در گروه سواری و وانت ها، سالانه حدود ۸.۳ میلیارد لیتر بنزین مصرف می کنند. اگر قیمت بین المللی هر لیتر بنزین را معادل یک دلار در نظر بگیریم، این میزان مصرف اضافی به معنای از دست رفتن سالانه ۸.۳ میلیارد دلار فرصت ارزی برای کشور است. در صورتی که ناترازی بنزین وجود نداشت، ما به راحتی می توانستیم این حجم سوخت را به یک فرصت صادراتی بزرگ تبدیل کنیم.”
حاتمی تصریح کرد که اگرچه نمی توان تمامی خودروهای فرسوده را یکباره از چرخه حمل و نقل کشور خارج کرد و باید برای آنها جایگزین های مناسبی در نظر گرفت، اما با تکیه بر تحقیقات، مشخص شده است که این خودروهای فرسوده به دلیل عدم استاندارد مصرف، سالانه حدود ۳.۲ میلیارد لیتر بنزین مازاد مصرف می کنند.
راهکار طلایی: سرمایه گذاری در نوسازی
رئیس ستاد نوسازی ناوگان با ارائه یک مقایسه کلیدی، مزایای نوسازی را به وضوح نشان داد:
- جایگزینی با خودروهای نو بنزینی: اگر تنها ۲.۶ میلیون دستگاه خودرو فرسوده از چرخه خارج و خودروهای نو بنزینی جایگزین آنها شوند، سالانه نزدیک به ۳.۲ میلیارد لیتر در مصرف بنزین صرفه جویی می شود.
- جایگزینی با خودروهای پاک (دوگانه سوز، برقی یا هیبریدی): در این حالت، میزان صرفه جویی به بیش از هفت میلیارد لیتر بنزین و معادل هفت میلیارد دلار صرفه جویی ارزی (بر اساس نرخ بین المللی) خواهد رسید.
حاتمی تاکید کرد که همین ارز و نقدینگی که از این صرفه جویی حاصل می شود، به جای اینکه توسط خودروهای فرسوده سوزانده شده و آلودگی ایجاد کند، می تواند به صورت مستقیم در فرایند اسقاط و نوسازی ناوگان سرمایه گذاری شود.
کاهش ۷۰ درصدی ناترازی سوخت
با توجه به بحران ناترازی بنزین، رئیس ستاد نوسازی ناوگان حمل و نقل ابراز امیدواری کرد که با سرمایه گذاری هدفمند در امر اسقاط و نوسازی از محل صرفه جویی مصرف سوخت، بتوان ۷۰ درصد از ناترازی بنزین را کاهش داد. وی تاکید کرد که تحقق این هدف مهم، نیازمند تغییر رویکرد است. باید به جای تلاش برای تامین کمبود سوخت با هزینه های بسیار بالا و اقداماتی که تنها حکم تسکین موقت درد ناترازی را دارند، به سمت سرمایه گذاری جهت درمان ریشه ای مشکل حرکت کنیم. این درمان از طریق اجرای مدل اقتصاد چرخشی و افزایش بهره وری منابع امکان پذیر خواهد بود.
حاتمی اشاره کرد که در سال گذشته، مصرف بنزین کشور نسبت به تولید آن نزدیک به ۳.۵ میلیارد لیتر ناتراز بوده و ارز کشور برای تامین این کمبود صرف شده است. او هشدار داد که در صورت عدم سرمایه گذاری کافی در اسقاط خودروهای فرسوده، این میزان ناترازی می تواند تا پنج برابر افزایش یابد.
دو راهی ۱۵ میلیارد دلاری
به گفته رئیس ستاد نوسازی، کشور در یک دوراهی مهم و پرهزینه قرار دارد:
- سرمایه گذاری پیشگیرانه: سرمایه گذاری معادل ۳.۵ میلیارد دلار در حوزه اسقاط و نوسازی ناوگان حمل و نقل.
- هزینه کرد جبرانی: پرداخت هزینه ای بیش از ۱۵ میلیارد دلار برای حل مسئله ناترازی بنزین در طول شش سال آینده.
وی متذکر شد که عدم نوسازی، فشار مالی زیادی به دولت و کشور در زمینه کسری بودجه و بحران نقدینگی برای تامین سوخت وارد می کند و در کنار آن، میزان آلودگی ها افزایش یافته و بحران زیست محیطی کشور نیز تشدید می شود.
حاتمی همچنین با ارائه آماری تکمیلی اعلام کرد که طی هفت سال گذشته، ناترازی بنزین ۳.۵ برابر شده است. او تاکید کرد که اگر همین میزان سرمایه گذاری که صرف تامین نقدینگی مورد نیاز برای ناترازی بنزین می شود، به حوزه نوسازی ناوگان حمل و نقل هدایت شود، می توان کل ۲.۶ میلیون خودرو فرسوده کشور را به صورت آنی از چرخه خارج و با معادل همان ارزبری که برای واردات بنزین هزینه می شود، کل ناوگان فرسوده را نوسازی کرد. در پایان، حاتمی ابراز امیدواری کرد که رویکرد سرمایه گذاری برای بهینه سازی و افزایش بهره وری محرک های مصرف بنزین، به عنوان یک استراتژی غالب و دائمی در نظر گرفته شود، چرا که در غیر این صورت، مسیر ناترازی بنزین پایانی نخواهد داشت.
