در عصر حاضر، نوآوری به عنوان موتور محرکه رشد اقتصادی و توسعه پایدار در جوامع مختلف شناخته می‌شود. کارخانه‌های نوآوری، به عنوان بستری برای هم‌افزایی ایده‌ها، تجاری‌سازی فناوری و پرورش کارآفرینی، نقشی کلیدی در این میان ایفا می‌کنند. با این حال، سوال اساسی این است که چه نهادی می‌تواند با کارآمدی و اثربخشی بیشتری سکان هدایت این مراکز حیاتی را بر عهده بگیرد؟ استدلال قوی وجود دارد که مدیریت کارخانه‌های نوآوری باید به دست بخش خصوصی سپرده شود. این رویکرد، با بهره‌گیری از پویایی، انگیزه سودآوری و تخصص این بخش، می‌تواند زمینه‌ساز شکوفایی واقعی نوآوری و تحقق اهداف کلان اقتصادی گردد. در این راستا، بررسی مزایا و چالش‌های سپردن مدیریت این کارخانه‌ها به بخش خصوصی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
نقش محوری بخش خصوصی در شکوفایی کارخانه‌های نوآوری
حسین افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور، در اظهاراتی مهم و راهبردی، کارخانه های نوآوری را به عنوان قلب تپنده و نیروی محرکه اصلی زیست بوم گسترده نوآوری و فناوری در کشور توصیف کرد. وی با تاکید بر یک اصل بنیادین، اعلام داشت که سکان هدایت این مراکز نوآور باید به طور کامل در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد، چرا که تجربه ثابت کرده است مدیریت دولتی، به جای شکوفایی، اغلب به رکود و حتی متروکه شدن این پایگاه های مهم علمی و فناوری منجر می شود. این دیدگاه، که بر پایه مشاهدات عینی و تجارب پیشین استوار است، می تواند نقشه راه آینده توسعه فناوری در ایران را دستخوش تغییرات مثبتی نماید.
سفر به کرمانشاه و تاکید بر توسعه فناوری های پیشرو
صبح روز شنبه، بیستم اردیبهشت ماه سال هزار و چهارصد و چهار، استان کرمانشاه میزبان دکتر حسین افشین بود. این سفر با هدف بررسی و ارزیابی ظرفیت ها و چالش های زیست بوم فناوری و نوآوری این استان صورت گرفت. اولین برنامه کاری ایشان، شرکت در چهارمین گردهمایی سراسری مدیران کارخانه های نوآوری کشور بود که به همت کارخانه نوآوری کرمانشاه برگزار می شد. در این گردهمایی، معاون علمی رئیس جمهور بر ضرورت حمایت همه جانبه از کارخانه های نوآوری تاکید ورزید. وی خاطرنشان ساخت که این حمایت ها باید در جهت توسعه فناوری های نوین و پیش رونده متمرکز شده و مسیری برای اتصال این فناوری ها به بدنه صنعت کشور ایجاد کند. این جهت گیری، نه تنها به رشد شرکت های دانش بنیان کمک می کند، بلکه نیازهای فناورانه صنایع بزرگ را نیز مرتفع ساخته و به ایجاد ارزش افزوده بیشتر در اقتصاد ملی منجر خواهد شد.
کارخانه های نوآوری: موتورهای محرک یا بناهای متروکه؟
دکتر افشین در تشریح نقش حیاتی کارخانه های نوآوری، آنها را “موتور محرک” زیست بوم فناوری و نوآوری کشور خواند. این تعبیر به خوبی نشان دهنده اهمیت این مراکز در تولید ایده های نو، پرورش استعدادها، تجاری سازی دانش و در نهایت، به حرکت درآوردن چرخ های اقتصاد دانش بنیان است. اما نکته کلیدی در سخنان ایشان، تاکید بر نحوه مدیریت این موتورهای محرک بود. وی با صراحت اعلام کرد: “باور قلبی ما این است که اداره این کارخانه ها باید در دستان توانمند بخش خصوصی باشد.”
این باور، ریشه در تجارب متعدد داخلی و بین المللی دارد. بخش خصوصی، به دلیل ویژگی هایی همچون چابکی، انعطاف پذیری، ریسک پذیری و تمرکز بر بهره وری، عموما عملکرد موفق تری در مدیریت کسب و کارهای نوآورانه از خود نشان داده است. در مقابل، مدیریت دولتی، با وجود نیت های خیر، اغلب با چالش هایی نظیر بوروکراسی پیچیده، کندی در تصمیم گیری، عدم انگیزه کافی برای نوآوری و وابستگی به بودجه های دولتی مواجه است. این عوامل می توانند به تدریج پویایی و نشاط را از یک مرکز نوآوری سلب کرده و آن را به یک مجموعه کم اثر و یا حتی متروکه تبدیل کنند. معاون علمی رئیس جمهور با اشاره به مصادیقی از کارخانه های نوآوری که تحت مدیریت دولتی باقی مانده اند، افزود: “در مواردی که این مراکز دولتی باقی مانده اند، شاهد توسعه مطلوبی نبوده ایم و متاسفانه برخی از آنها به حالت نیمه فعال یا متروکه درآمده اند.” این هشدار جدی، اهمیت تسریع در واگذاری امور به بخش خصوصی را دوچندان می کند.
لزوم واگذاری سریع و توقف صدور مجوزهای دولتی جدید
بر همین اساس، دکتر افشین از تمامی نهادها و دستگاه های دولتی که به نوعی در مدیریت یا مالکیت کارخانه های نوآوری نقش دارند، خواست تا با قید فوریت، فرآیند بهره برداری و مدیریت این مراکز را به بخش خصوصی توانمند و متخصص واگذار کنند. این اقدام، نه تنها به آزادسازی ظرفیت های مدیریتی دولت و تمرکز آن بر وظایف حاکمیتی کمک می کند، بلکه زمینه را برای رشد و شکوفایی واقعی این کارخانه ها فراهم می آورد. علاوه بر این، ایشان تاکید کردند که از این پس باید از صدور مجوز برای تاسیس کارخانه های نوآوری جدید با مالکیت یا مدیریت دولتی به طور جدی جلوگیری شود. این رویکرد، نشان دهنده عزم جدی دولت برای توانمندسازی بخش خصوصی در عرصه فناوری و نوآوری است.
کرمانشاه، الگویی موفق در توسعه زیست بوم نوآوری
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رئیس جمهور در بخش دیگری از سخنان خود، به مزیت برخورداری استان کرمانشاه از یک کارخانه نوآوری فعال و پویا اشاره کرد. وی از تلاش ها و اقدامات صورت گرفته در این استان برای توسعه زیست بوم نوآوری تقدیر به عمل آورد و آن را نمونه و الگویی مناسب برای سایر استان هایی دانست که هنوز از چنین ظرفیت ارزشمندی برخوردار نیستند. موفقیت کارخانه نوآوری کرمانشاه نشان می دهد که با برنامه ریزی صحیح، حمایت هدفمند و البته، سپردن کار به دست متخصصان بخش خصوصی، می توان در مناطق مختلف کشور، کانون های جوشان نوآوری و فناوری ایجاد کرد. این مراکز نه تنها به توسعه اقتصادی منطقه کمک می کنند، بلکه با ایجاد فرصت های شغلی برای جوانان تحصیل کرده، از مهاجرت نخبگان نیز جلوگیری به عمل می آورند.
حمایت معاونت علمی و ضرورت افزایش تعاملات
رئیس بنیاد ملی نخبگان نیز که در این سفر دکتر افشین را همراهی می کرد، بر تداوم و تقویت حمایت های معاونت علمی ریاست جمهوری از کارخانه های نوآوری در سراسر کشور تاکید کرد. وی افزود: “لازم است تا سطح تعامل و همکاری میان کارخانه های نوآوری و ستادهای تخصصی مربوطه در معاونت علمی به طور چشمگیری افزایش یابد.” این افزایش تعاملات می تواند به تسریع در روند بررسی و تایید طرح های نوآورانه، تسهیل در فرآیند پرداخت حمایت های مالی و همچنین، هم افزایی بیشتر میان بازیگران مختلف زیست بوم نوآوری کشور منجر شود. ارتباط مستمر و دوسویه میان سیاستگذاران و مجریان، کلید رفع موانع و دستیابی به اهداف توسعه ای در این حوزه است.
برنامه های فشرده برای تقویت زیست بوم فناوری غرب کشور
سفر یک روزه معاون علمی رئیس جمهور به استان کرمانشاه، تنها به بازدید از کارخانه نوآوری و شرکت در گردهمایی مدیران محدود نشد. برنامه کاری ایشان شامل نشست های تخصصی با نمایندگان شتابدهنده های فعال در غرب کشور، بازدید از امکانات و دستاوردهای پارک علم و فناوری کرمانشاه و برج فناوری این استان، و همچنین برگزاری جلسه ای مهم با استاندار کرمانشاه و روسای دانشگاه های استان بود. این برنامه فشرده، نشان دهنده نگاه جامع و همه جانبه معاونت علمی به توسعه متوازن زیست بوم نوآوری در تمامی مناطق کشور، به ویژه مناطق کمتر برخوردار است. هدف از این نشست ها و بازدیدها، شناسایی چالش ها، بررسی راهکارها و تقویت همکاری ها برای ایجاد یک شبکه قدرتمند از نوآوری و فناوری در غرب ایران عنوان شده است. انتظار می رود نتایج این سفر، به اتخاذ تصمیمات و اجرای برنامه هایی منجر شود که به رشد و بالندگی هرچه بیشتر شرکت های دانش بنیان و فناور در این خطه از کشور کمک کند.
در نهایت، پیام اصلی این سفر و اظهارات معاون علمی رئیس جمهور، یک تحول پارادایمی در نگاه به مدیریت مراکز نوآوری است: دولت به عنوان سیاستگذار و حامی، و بخش خصوصی به عنوان مجری و پیشران. این مدل، می تواند آینده ای روشن تر و پویاتر را برای اقتصاد دانش بنیان ایران رقم بزند.
