کلید حیات در دل سنگ‌های سرگردان؛ آیا شهاب‌سنگ‌ها منشاء حیات روی زمین هستند؟

کاوش‌های علمی در اعماق فضا همواره با شگفتی‌های بی‌شماری همراه بوده است، اما شاید یکی از جذاب‌ترین این اکتشافات، بررسی سنگ‌های آسمانی باشد که از دوردست‌ترین نقاط کیهان به زمین رسیده‌اند. اخیراً، تحقیقات هیجان‌انگیزی نشان داده‌اند که برخی از این سنگ‌های فرازمینی حاوی مولکول‌های آلی پیچیده‌ای هستند؛ اجزای سازنده‌ای که برای شکل‌گیری حیات ضروری به شمار می‌روند. این یافته‌ها فرضیه‌ای دیرینه را تقویت می‌کنند: آیا ممکن است بذرهای حیات نه از زمین، بلکه از طریق همین مسافران سرگردان فضایی به سیاره ما آورده شده باشند؟ دانشمندان اکنون با جدیت بیشتری به دنبال رمزگشایی از اسرار نهفته در دل این سنگ‌های آسمانی هستند تا شاید پرده از یکی از بزرگ‌ترین معماهای هستی، یعنی منشاء حیات، بردارند.

راز های نهفته در سنگ های فضایی: آیا ما در کیهان تنها هستیم؟

سنگ هایی که از دل فضا به زمین آورده شده اند، کلید هایی برای گشودن اسرار بزرگ کیهان در اختیار ما قرار می دهند. این نمونه های ارزشمند، که اخیرا توسط یک فضاپیمای پیشرفته به سیاره ما منتقل شده اند، می توانند به پرسش های بنیادین بشر درباره احتمال وجود حیات در کرات دیگر و حتی ریشه های وجود انسان در گیتی پاسخ دهند.

داستان این سنگ ها به میلیارد ها سال پیش، در سپیده دم منظومه شمسی باز می گردد. در آن دوران، جهانی پوشیده از آب و نمک به دور خورشید جوان ما می چرخید. اما سرنوشت این دنیا با یک برخورد فاجعه بار با جرمی دیگر گره خورد و باعث متلاشی شدن آن شد. یکی از قطعات به جا مانده از این برخورد عظیم، سیارکی به نام «بنو» بود. ماموریت رباتیک «اسیریس-رکس» ناسا، با سفری طولانی و پر مخاطره، موفق شد نمونه هایی از مواد معدنی این سیارک را جمع آوری و به زمین بازگرداند.

بررسی های اولیه روی این نمونه های کیهانی نتایج شگفت انگیزی به همراه داشته است. دانشمندان دریافته اند که بنو سرشار از مواد شیمیایی پیچیده ای است که نقشی حیاتی در شکل گیری حیات ایفا می کنند. پروفسور سارا راسل، کانی شناس برجسته در موزه تاریخ طبیعی لندن و یکی از محققان اصلی پروژه بررسی کانی های سیارک بنو، در این باره می گوید: “یافته های ما در نمونه های بنو فراتر از انتظار بود. تنوع مولکول ها و مواد معدنی موجود در این سیارک با هیچ نمونه فضایی دیگری که پیش از این مطالعه کرده ایم، قابل مقایسه نیست.” این کشف نشان می دهد که سیارک هایی مانند بنو می توانند حامل بلوک های سازنده حیات باشند.

اهمیت این یافته ها و نتایج ماموریت های مشابه به حدی است که موزه تاریخ طبیعی لندن نمایشگاه ویژه ای را با عنوان “?Space: Could Life Exist Beyond Earth” (فضا: آیا حیات می تواند فراتر از زمین وجود داشته باشد؟) تدارک دیده است. این نمایشگاه که در تاریخ ۱۶ مه افتتاح خواهد شد، فرصتی بی نظیر برای عموم مردم فراهم می کند تا با آخرین دستاورد ها در زمینه جستجوی حیات در دنیا های دیگر آشنا شوند. به گفته پروفسور راسل، این رویداد پنجره ای به سوی پیشرفت های علمی اخیر در کاوش های فضایی خواهد بود.

همانطور که در این نمایشگاه به تفصیل شرح داده خواهد شد، عناصر شیمیایی ضروری برای شکل گیری حیات، پیش از این نیز در اجرام دیگری مانند شهاب سنگ ها یافت شده بودند. با این حال، نمونه های سیارک بنو از نظر غنای این مواد، منحصر به فرد هستند. پروفسور راسل توضیح می دهد: “شواهد نشان می دهد که سیاره مادر این سیارک در گذشته دارای دریاچه های زیرزمینی آب شور بوده است. با تبخیر این دریاچه ها، نمک هایی مشابه آنچه در بستر دریاچه های خشک شده روی زمین می بینیم، بر جای مانده است.”

علاوه بر نمک، یافته های دیگر در نمونه های اسیریس-رکس نیز بسیار قابل توجه است. فسفات ها، آمونیاک، بیش از ده ها نوع آمینو اسید پروتئین ساز (که در تمام اشکال حیات زمینی یافت می شوند) و همچنین پنج عنصر کلیدی سازنده مولکول های RNA و DNA در این نمونه ها شناسایی شده اند. پروفسور راسل معتقد است: “این اطلاعات بیانگر آن است که سیارک هایی مشابه بنو در گذشته با زمین برخورد کرده و مواد اولیه لازم برای ظهور حیات را به سیاره ما منتقل کرده اند.” این برخورد ها می توانسته اند جرقه اولیه برای آغاز فرآیند های پیچیده ای باشند که در نهایت به پیدایش اولین موجودات زنده در زمین منجر شد.

دانشمندان بر این باور نیستند که حیات در خود سیارک بنو تکامل یافته باشد. بنو احتمالا تنها یک حامل برای این مواد اولیه بوده است. اما این احتمال وجود دارد که سیارک های دیگری از این دست، مواد لازم برای شکل گیری حیات را به دنیا های دیگر نیز منتقل کرده باشند. در محیط پایدار و گرم زمین، این مواد اولیه فرصت یافتند تا در طول میلیون ها سال با یکدیگر ترکیب شده و اولین موجودات زنده با قابلیت تکثیر را در بیش از ۳.۷ میلیارد سال پیش به وجود آورند.

اکنون پرسش بزرگ این است که آیا فرآیند های مشابهی در دنیا های دیگر منظومه شمسی نیز رخ داده است؟ مکان هایی مانند مریخ و قمر های یخی سیارات مشتری و زحل، از جمله اروپا، گانیمد، تیتان و انسلادوس، به عنوان مقاصد بالقوه برای وجود حیات فرازمینی مورد توجه هستند. این قمر ها ممکن است اقیانوس های آب مایع در زیر پوسته یخی خود داشته باشند که محیطی مناسب برای شکل گیری حیات فراهم می کند. بررسی این احتمالات، موضوع اصلی ماموریت های فضایی متعددی است که جزئیات آن ها در نمایشگاه موزه تاریخ طبیعی لندن ارائه خواهد شد. دو کاوشگر فضایی در حال حاضر در مسیر خود به سمت اروپا و گانیمد، قمر های یخی مشتری، هستند تا به جستجوی نشانه های حیات بپردازند.

همچنین، مریخ نورد “روزالیند فرانکلین” که توسط آژانس فضایی اروپا و با مشارکت بریتانیا ساخته شده است، قرار است در سال ۲۰۲۹ بر سطح مریخ فرود آید. این مریخ نورد مجهز به ابزار های حفاری پیشرفته ای است که به آن امکان می دهد تا در اعماق خاک مریخ به دنبال شواهد احتمالی حیات میکروبی در گذشته یا حال این سیاره بگردد.

تا پیش از ماموریت هایی مانند اسیریس-رکس، مطالعه سنگ های فضایی عمدتا محدود به شهاب سنگ هایی بود که به طور تصادفی به زمین سقوط می کردند. علاوه بر این، نمونه هایی از سنگ های ماه (که توسط ماموریت های آپولو آورده شدند) و قطعاتی از مریخ که در اثر برخورد های عظیم از سطح آن جدا شده و پس از سفری طولانی در فضا به زمین رسیده بودند، در دسترس دانشمندان قرار داشت. بازدید کنندگان نمایشگاه موزه تاریخ طبیعی لندن این فرصت را خواهند داشت تا نمونه هایی واقعی از سنگ های ماه و مریخ و همچنین یک شهاب سنگ بسیار قدیمی را لمس کنند. نکته جالب توجه درباره این شهاب سنگ این است که قدمت آن حتی از سیاره زمین نیز بیشتر است! سیناد مارون، مدیر ارشد نمایشگاه های موزه، این نمایشگاه را به یک “فیلم پرفروش علمی” تشبیه می کند که مخاطبان را شگفت زده خواهد کرد.

ماموریت اسیریس-رکس موفق شد حدود ۱۲۰ گرم گرد و غبار از سطح سیارک بنو جمع آوری و به زمین منتقل کند. از این مقدار، حدود ۲۰۰ میلی گرم برای مطالعات دقیق تر در اختیار موزه تاریخ طبیعی لندن قرار گرفته است. پروفسور راسل درباره اولین مواجهه با این نمونه ها می گوید: “وقتی برای اولین بار کپسول حاوی نمونه ها را باز کردیم، با حجم زیادی از غبار سیاه مواجه شدیم که ذرات سفید رنگی در آن پراکنده بود. در ابتدا تصور کردیم که نمونه ها ممکن است آلوده شده باشند، اما بررسی های بیشتر نشان داد که این ذرات سفید، ترکیبی از فسفر هستند که پیش از این در شهاب سنگ ها مشاهده نشده بود. فسفر عنصری حیاتی برای حیات به شمار می رود و دیدن آن در نمونه های بنو بسیار هیجان انگیز و شگفت آور بود.”

چشم انداز یافتن حیات در نقاط دیگر کیهان، همواره یکی از جذاب ترین موضوعات علمی بوده است. اخیرا نیز این موضوع با انتشار نتایج مشاهدات تلسکوپ فضایی جیمز وب از سیاره فراخورشیدی K2-18b، بار دیگر در صدر اخبار قرار گرفت. این تلسکوپ پیشرفته موفق به شناسایی نشانه های شیمیایی دو ترکیب در جو این سیاره شد که در زمین، منحصرا توسط موجودات زنده تولید می شوند: دی متیل سولفید و دی متیل دی سولفید. اگرچه شناسایی این مواد به تنهایی اثبات قطعی وجود حیات بیگانه نیست، اما امید ها را برای اینکه ما در این جهان پهناور تنها نیستیم، به طور قابل توجهی افزایش داده است.

دانشمندان اذعان دارند که اثبات قطعی وجود حیات، به خصوص در دنیا های بسیار دوردست خارج از منظومه شمسی، کاری بسیار دشوار خواهد بود؛ مگر آنکه روزی موفق به دریافت سیگنال هایی از یک تمدن هوشمند فرازمینی شویم. با این حال، جستجو برای یافتن اشکال ساده تر حیات در منظومه شمسی خودمان، مانند حیات میکروبی، بسیار دست یافتنی تر به نظر می رسد. جمع آوری نمونه از مکان های مستعد حیات مانند مریخ یا قمر های یخی و بررسی آن ها در آزمایشگاه های زمینی، می تواند روزی به طور قطع ثابت کند که زندگی در جهان های دیگر نیز وجود دارد و ما در این کیهان بی کران تنها نیستیم. کشفیات حاصل از نمونه های سیارک بنو، گامی مهم در این مسیر پر هیجان به شمار می رود.