آمارها از بازنشستگی سالانه نزدیک به ۳۰۰۰ پرستار در کشور حکایت دارد، این در حالی است که شرایط نامناسب نسبت پرستار به تخت بیمارستانی، فشار مضاعفی را بر کادر درمان وارد آورده و زنگ خطر کمبود نیروی انسانی متخصص در این حوزه را به صدا درآورده است. این وضعیت می‌تواند به کیفیت ارائه خدمات درمانی و سلامت جامعه آسیب جدی وارد سازد.
زنگ خطر کمبود پرستار: گلایه از تاخیر در استخدام و درخواست اقدام فوری از دولت
نظام سلامت هر کشوری بر پایه تلاش و تخصص نیرو های انسانی آن استوار است و در این میان، پرستاران نقشی حیاتی و بی بدیل در خط مقدم ارائه خدمات درمانی ایفا می کنند. با این حال، به نظر می رسد سیستم بهداشت و درمان ایران با چالش جدی کمبود و جذب نیروی پرستاری مواجه است. دکتر احمد نجاتیان، رئیس سازمان نظام پرستاری کشور، با ابراز نگرانی از وضعیت موجود، تاکید می کند که نیاز به جذب پرستار یک مسئله دائمی و مستمر است و نباید به یک بازه زمانی خاص محدود شود. او از سازمان های کلیدی مانند “برنامه و بودجه” و “اداری و استخدامی” که مسئولیت های حیاتی تامین منابع مالی و صدور مجوز های استخدامی را بر عهده دارند، می خواهد تا با جدیت بیشتری به این موضوع ورود کنند و راه را برای استخدام پرستاران جدید هموار سازند.
عقب ماندگی در جذب و آزمون استخدامی پرحاشیه:
دکتر نجاتیان ، با صراحت از وجود “عقب افتادگی در جذب پرستار” سخن می گوید. او به آزمون استخدامی جذب نیروی انسانی برای نظام سلامت اشاره می کند که بنا بر اعلام وزارت بهداشت، قرار است در خرداد ماه سال جاری (۱۴۰۴) برگزار شود. رئیس سازمان نظام پرستاری ضمن اشاره به اینکه تصمیم اولیه بر برگزاری این آزمون در سال گذشته (۱۴۰۳) بوده است، می افزاید: “متاسفانه فرصت برگزاری و استفاده از ظرفیت این آزمون برای جذب نیروی پرستاری در سال گذشته را از دست دادیم. سازمان نظام پرستاری بر این باور است که این آزمون می بایست سال قبل برگزار می شد.” او همچنین نسبت به تلاش برخی نهاد ها برای ایجاد تاخیر بیشتر در روند برگزاری این آزمون هشدار داده و تاکید می کند که “تاخیر در این آزمون نه تنها سبب متضرر شدن وزارت بهداشت می شود، بلکه به ضرر کل کشور تمام خواهد شد”، چرا که کمبود پرستار مستقیما بر کیفیت خدمات رسانی به بیماران و سلامت جامعه اثر می گذارد.
چرخه بی پایان خروج نیرو:
رئیس سازمان نظام پرستاری تاکید دارد که نیاز به جذب پرستار یک موضوع مقطعی نیست، بلکه یک ضرورت همیشگی است. او با ارائه آمار قابل تاملی توضیح می دهد: “سالانه حدود ۲ هزار تا ۳ هزار پرستار به دلیل رسیدن به سن بازنشستگی از چرخه ارائه خدمات خارج می شوند.” علاوه بر این، پدیده نگران کننده دیگری نیز وجود دارد: “طی دو سال گذشته، سالانه حدود ۱۸۰۰ نفر خروج داوطلبانه از خدمت داشته اند.” این خروج داوطلبانه می تواند دلایل مختلفی از جمله شرایط سخت کاری، عدم تناسب حقوق و مزایا با حجم کار، فرسودگی شغلی و یا مهاجرت به سایر کشور ها داشته باشد. دکتر نجاتیان با جمع بندی این آمار نتیجه می گیرد: “با توجه به آمار و ارقامی که در دسترس داریم، می توان گفت سالانه حدود ۵ هزار نفر بنا به دلایل مختلف، از بازنشستگی گرفته تا خروج داوطلبانه، از چرخه خدمت خارج می شوند.” این عدد بزرگ به خوبی نشان می دهد که حتی برای حفظ وضعیت موجود (بدون در نظر گرفتن نیاز به افزایش نیرو)، سالانه باید حداقل ۵ هزار پرستار جدید استخدام شوند.
تناقض آشکار: افزایش ظرفیت آموزشی، کاهش جذب!
نکته تامل برانگیز دیگری که رئیس سازمان نظام پرستاری به آن اشاره می کند، افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته پرستاری طی سال های گذشته با هدف جبران کمبود ها است. او می گوید: “حدود ۱۰ هزار پرستار طی ۴ سال گذشته جذب شده اند؛ این در حالی است که حدود ۱۱ هزار تا ۱۲ هزار نفر طی هر سال در رشته پرستاری دانش آموخته می شوند.” این آمار یک تناقض بزرگ را آشکار می سازد: در حالی که سالانه بیش از ۱۱ هزار پرستار تحصیل کرده وارد جامعه می شوند، میانگین جذب سالانه در ۴ سال گذشته تنها ۲۵۰۰ نفر بوده است! این شکاف عمیق میان تعداد فارغ التحصیلان و تعداد استخدام شدگان، در کنار آمار بالای خروج سالانه ۵ هزار نفر از سیستم، به روشنی عمق بحران کمبود نیرو را نشان می دهد.
دکتر نجاتیان بر هدف اصلی افزایش ظرفیت ها تاکید می کند: “دلیل افزایش ظرفیت رشته های علوم پزشکی، رفع کمبود ها بود.” اما وقتی فارغ التحصیلان جذب نمی شوند، پیامد های منفی آن دامنگیر جامعه می شود: “اگر دانش آموختگان رشته پرستاری جذب و به کار گرفته نشوند، برای امرار معاش ناچارند به مشاغل دیگر روی آورند و یا به فکر مهاجرت می افتند.” این امر نه تنها به معنای هدر رفتن سرمایه گذاری های انجام شده برای آموزش این نیرو های متخصص است، بلکه منجر به “افزایش جمعیت افراد بیکار و جویای کار” نیز می شود و پدیده شوم “فرار مغز ها” را در حوزه سلامت تشدید می کند.
تخت های خالی از پرستار:
متاسفانه به نظر می رسد چالش ها به همین جا ختم نمی شود. دکتر نجاتیان با انتقاد از سیاست های توسعه زیرساخت بدون توجه به تامین نیروی انسانی، می گوید: “متاسفانه نه تنها ‘خروج نیروی پرستاری از چرخه خدمت بنا به هر دلیلی’ در کانون توجه قرار نگرفته، بلکه افزایش تخت های بیمارستانی بدون جذب پرستار نیز به دست فراموشی سپرده شده است.” او با تاکید مجدد می افزاید: “ما افزایش تخت های بیمارستانی را تجربه می کنیم، اما جذب پرستار متناسب با آن انجام نمی شود.” این عدم تناسب میان افزایش تخت ها و کمبود پرستار، در کنار بی توجهی به آمار بالای خروج نیرو، منجر به وضعیتی نگران کننده شده است: “نسبت استاندارد پرستار به تخت در کشور در شرایط خوبی قرار ندارد.” این نسبت پایین به معنای فشار کاری مضاعف بر پرستاران شاغل، افزایش احتمال خطا های پزشکی و کاهش کیفیت مراقبت از بیماران است.
امید به آینده و درخواست اقدام فوری:
با وجود تمام این چالش ها، رئیس سازمان نظام پرستاری همچنان به بهبود شرایط امیدوار است. او درباره آزمون استخدامی پیش رو می گوید: “امیدواریم فقط یک آزمون استخدامی در سال جاری برگزار نشود و شاهد برگزاری آزمون های دیگر هم باشیم.” او بار دیگر از نهاد های مسئول، یعنی سازمان برنامه و بودجه برای تامین اعتبارات لازم و سازمان اداری و استخدامی برای صدور مجوز های استخدام، می خواهد تا با درک حساسیت موضوع، “به طور جدی تری ورود کنند.” هدف نهایی از این درخواست، جلوگیری از تبعات منفی کمبود پرستار، به ویژه “خروج دانش آموختگان پرستاری از کشور” و تضمین ارائه خدمات درمانی با کیفیت به مردم است. بدون شک، سلامت جامعه در گرو سلامت نظام درمانی و تامین نیروی انسانی کافی و با انگیزه، به خصوص پرستاران فداکار، است.
