یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی و یادگارهای دوران هخامنشی، کتیبه مهم داریوش بزرگ، متأسفانه در معرض تهدید جدی فرسایش و آسیب‌های جبران‌ناپذیر قرار گرفته است. تصاویر منتشر شده نشان‌دهنده وضعیت نگران‌کننده این اثر باستانی است که نیازمند توجه فوری و اقدامات حفاظتی اساسی برای جلوگیری از نابودی آن در گذر زمان است. کتیبه ارزشمند داریوش […]
یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی و یادگارهای دوران هخامنشی، کتیبه مهم داریوش بزرگ، متأسفانه در معرض تهدید جدی فرسایش و آسیب‌های جبران‌ناپذیر قرار گرفته است. تصاویر منتشر شده نشان‌دهنده وضعیت نگران‌کننده این اثر باستانی است که نیازمند توجه فوری و اقدامات حفاظتی اساسی برای جلوگیری از نابودی آن در گذر زمان است.
کتیبه ارزشمند داریوش بزرگ در تخت جمشید قربانی بی‌توجهی و فرسایش؛ مرمت اضطراری آغاز می‌شود
کتیبه داریوش یکم هخامنشی، که به عنوان «نخستین فرمان داریوش بزرگ» و بزرگ‌ترین سنگ‌نوشته تخت جمشید شناخته می‌شود و سندی بی‌بدیل از تاریخ و فرهنگ ایران باستان است، به دلیل تغییرات نامساعد آب و هوایی و عدم محافظت کافی، دچار فرسایش جدی شده و بخش‌هایی از آن فرو ریخته است. این خبر تاسف‌بار را سیاوش آریا، فعال میراث فرهنگی، با ارائه تصاویری از وضعیت وخیم این اثر تاریخی اعلام کرد. در پی این هشدارها، پایگاه میراث جهانی تخت جمشید از آغاز پروژه حفاظت و مرمت این کتیبه از همین هفته خبر داده است.
سیاوُش آریا، پژوهشگر دغدغه‌مند میراث فرهنگی، با انتشار تصاویری از کتیبه داریوش بزرگ در تخت جمشید (پارسه)، وضعیت نگران‌کننده آن را به تصویر کشید و در گفت‌وگو با ایسنا اظهار داشت: بزرگ‌ترین و ارزشمندترین سنگ‌نوشته هخامنشی در پارسه، که به مثابه سند زنده‌ای از چگونگی ساخت این مجموعه عظیم تاریخی است، متاسفانه بر اثر عوامل جوی و فرسودگی ناشی از آن، آسیب‌های جبران‌ناپذیری دیده و بخش‌های مهمی از این سند نوشتاری بی‌همتا در میراث جهانی پارسه فرو ریخته است.
وی در ادامه با اشاره به اهمیت این کتیبه افزود: این سنگ‌نوشته که متخصصان از آن با عنوان «نخستین فرمان داریوش بزرگ» یاد می‌کنند، علاوه بر ارزش تاریخی و هنری بی‌مانند خود، یگانه سند مکتوب آغازین ساخت بنای پارسه (تخت جمشید) است. این کتیبه به خوبی نمایانگر منش، اخلاق و روحیات سازنده داریوش بزرگ و به ویژه نشان‌دهنده ارج و احترامی است که این پادشاه هخامنشی برای مردم و دستاوردهای آنان قائل بوده است. کارشناسان و باستان‌شناسان نیز همواره این سنگ‌نوشته را مهم‌ترین مدرک و گواه برپایی تخت جمشید دانسته و بر ضرورت پاسداری و محافظت اصولی از آن تاکید داشته‌اند. از سوی دیگر، با مطالعه ترجمه متن این سنگ‌نوشته، به ساختار اجتماعی آن دوران، باورهای دینی پادشاه، یکتاپرستی ایرانیان باستان، و تلاش برای ایمن‌سازی و شکوه بخشیدن به کاخ‌ها و کشورهای تابعه ایران در آن عصر پی می‌بریم که این خود، ارزش این اثر را دوچندان کرده و مسئولیت ما در حفظ آن را سنگین‌تر می‌سازد.
آریا با ارائه دو تصویر از این کتیبه، که یکی مربوط به فروردین ۱۳۹۹ و دیگری مربوط به فروردین ۱۴۰۴ است، عمق خسارات وارد شده را به نمایش گذاشت.
این پژوهشگر میراث فرهنگی همچنین از منظر زبان‌شناسی به اهمیت این اثر اشاره کرد و گفت: این سنگ‌نوشته از دیدگاه زبان‌شناسی نیز برای متخصصان بسیار ارزشمند است؛ چرا که در این کتیبه ما با سه زبان و خط مختلف آشنا می‌شویم.
وی در ادامه به اقدامات نادرست گذشته در مورد این کتیبه اشاره کرد و گفت: در سال ۱۳۹۹ خورشیدی، مدیریت وقت پایگاه جهانی پارسه با تصمیمی غیرکارشناسانه و بدون انجام مطالعات کافی، طرح مصوب و مجوز از شورای فنی و پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، اقدام به خالی کردن پشت سنگ‌نوشته داریوش بزرگ کرده و سایه‌بان موقت آن را نیز برداشتند. هدف آن‌ها از این اقدام، به زعم خودشان، رفع نم و رطوبت موجود بر روی این اثر ارزشمند هخامنشی بود. اما پس از اجرای این روش غیرعلمی و خالی کردن پشت کتیبه، پس از مدتی متوجه اشتباه خود شدند و آن را به حال خود رها کردند. متاسفانه، همان سایه‌بان موقت و غیراستاندارد پیشین نیز تا به امروز نصب نشده و این مهم‌ترین یادگار هخامنشیان در تخت جمشید به حال خود رها شده است.
گفته می‌شود که با برداشتن سایه‌بان، روند فرسایش در این سنگ‌نوشته شدت بیشتری یافته است.
آریا افزود: در اواخر اسفند ماه سال گذشته، در جلسه‌ای خصوصی با مدیریت کنونی پایگاه جهانی پارسه، موضوع سنگ‌نوشته داریوش را مطرح کرده و خواستار پر کردن پشت آن، رفع مشکلات موجود و نصب سایه‌بانی استاندارد و مناسب شدم. خوشبختانه، مدیریت پایگاه پارسه نیز با پذیرفتن اشتباهات صورت گرفته در دوران مدیریت پیشین، قول پیگیری و رفع این موارد را دادند. اما در بازدید میدانی که در نوروز امسال از این کتیبه داشتم، با صحنه‌ای بسیار ناراحت‌کننده مواجه شدم که موجب تاسف عمیق من شد. پس از ثبت تصاویر جدید و مقایسه آن‌ها با عکس‌های سال ۱۳۹۹، به عمق فاجعه پی بردم. به راستی چه کسی باید پاسخگوی تصمیم‌های فردی، غیرعلمی و بدون مجوز مدیران میراث فرهنگی باشد؟ بدتر از آن، آسیب‌های جبران‌ناپذیری است که به یادگار هخامنشیان وارد شده و بی‌گمان آیندگان ما را به دلیل این کوتاهی‌ها مورد سرزنش قرار خواهند داد و این در تاریخ ثبت خواهد شد.
این کنشگر میراث فرهنگی با ابراز نگرانی شدید گفت: در حال حاضر، این سنگ‌نوشته تاریخی و بسیار مهم داریوش بزرگ هخامنشی در پارسه (تخت جمشید) بر اثر شرایط نامساعد آب و هوایی، واکنش‌های جوی و فرسودگی ایجاد شده، که منجر به ریختگی بخش‌هایی از آن شده است، در معرض خطر جدی قرار دارد و باید هرچه سریع‌تر توسط کارشناسان آثار تاریخی به صورت علمی و اصولی مرمت شده و سایه‌بانی مناسب و استاندارد برای آن طراحی و نصب شود تا از نابودی بیشتر آن جلوگیری به عمل آید.
در پی پیگیری‌های این پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی، روابط عمومی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید اطلاع داد که پروژه حفاظت و مرمت کتیبه داریوش یکم در تخت جمشید از همین هفته آغاز خواهد شد.
در اطلاعیه‌ای که روابط عمومی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در این خصوص برای ایسنا ارسال کرده، آمده است: «کارگاه مرمت و حفاظت کتیبه داریوش بزرگ در ضلع جنوبی تخت جمشید پس از انجام پایش و مطالعات فنی لازم، در این هفته فعالیت خود را آغاز خواهد کرد. این پروژه حاصل همکاری مشترک گروه‌های حفاظت و مرمت، باستان‌شناسی و بخش عمرانی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید است. در این مرحله، اقداماتی نظیر استحکام‌بخشی کتیبه و اجرای پوشش حفاظتی بر روی آن انجام خواهد شد. همچنین، پشت کتیبه نیز به منظور دفع رطوبت از سطح آن مورد حفاظت قرار خواهد گرفت. پس از اتمام مراحل حفاظت و مرمت، مسیر بازدید از این کتیبه طراحی و اجرا شده و بازدیدکنندگان محترم می‌توانند از این اثر ارزشمند بازدید نمایند.»
کتیبه داریوش یکم هخامنشی در ورودی اولیه تخت جمشید و کمی متمایل به جنوب قرار گرفته است و در حال حاضر در مسیر بازدیدکنندگان واقع نیست.
این کتیبه سه زبانه داریوش یکم که در بخشی از تخت جمشید قرار دارد که اکنون در مسیر بازدید عموم نیست، به عنوان دومین کتیبه مهم دوره هخامنشی پس از کتیبه بیستون شناخته می‌شود. این سنگ‌نوشته دربرگیرنده پیام داریوش برای سرزمین پارس، تختگاه تخت جمشید و نیایش مشهور داریوش به درگاه اهورامزدا است: «تا سرزمین ایران از دشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ بماند.»
تصاویر منتشر شده همچنین درزها و شکاف‌هایی را نشان می‌دهد که در این سنگ‌نوشته به مرور زمان ایجاد شده و به عنوان یک تهدید جدی برای بقای آن به شمار می‌رود.
سیاوش آریا در خصوص موقعیت دقیق این سنگ‌نوشته در تخت جمشید و جزئیات آن توضیح داد: سنگ‌نوشته یا فرمان داریوش بزرگ که در گذشته در بخش ورودی اصلی بنا حک شده بود، کمی رو به جنوب، بر روی تخته سنگی به ابعاد تقریبی هفت متر و بیست سانتی‌متر طول و دو متر و پنجاه سانتی‌متر عرض در جبهه جنوبی مجموعه نصب شده است. این سنگ به چهار قطعه به هم پیوسته تقسیم شده و در هر بخش، نوشته‌ای به خط میخی تراشیده شده است. دو سنگ‌نوشته سمت چپ به خط و زبان «پارسی باستان»، سومی به زبان «ایلامی (عیلامی)» و چهارمی به زبان «بابلی» نگاشته شده است. بزرگ‌ترین سنگ‌نوشته هخامنشی پارسه از آن جهت دارای ارزش فراوان است که در بخشی از آن می‌خوانیم: «… چونان که بر بالای این‌جا، این دژ(کوشک) ساخته آمد، پیش از آن در این‌جا دژی ساخته نشده بود؛ به خواست اهورامزدا، این ارگ را من ساختم… پس من آن را برآوردم و آن را ایمن، زیبا و کافی ساختم، چنان که دلخواهم بود. و داریوش شاه گوید: چنان باد که اهورامزدا مرا بپایند. و نیز، این ارگ را و گذشته از این، مباد آن که هر آن چه در این جا بر پای کرده شد به چنگ بدخواه و بداندیش افتد».
در بخش مهم دیگری از این سنگ‌نوشته نیز آمده است: « … این تیره پارسی را بپای؛ اگر تیره پارسی پاییده شوند، اهورا برکت جاودانی بر این دودمان ارزانی خواهد داشت». این عبارات نه تنها از اهمیت تاریخی برخوردارند، بلکه دیدگاه داریوش بزرگ نسبت به حفظ و شکوفایی سرزمین پارس را نیز به خوبی نشان می‌دهند. آغاز عملیات مرمت این کتیبه ارزشمند، بارقه‌ای از امیدواری را در دل دوستداران میراث فرهنگی زنده کرده است.
