در گذرگاه پرفراز و نشیب تاریخ، همواره نهادهای علمی و دینی، نقشی بی‌بدیل در هدایت جوامع و شکوفایی تمدن‌ها ایفا نموده‌اند. در عصر حاضر، با پیچیدگی‌ها و چالش‌های فزاینده، این انتظار از حوزه‌های علمیه به اوج خود رسیده است که با تکیه بر میراث غنی اسلامی و درک عمیق مقتضیات زمان، پیشگام نوآوری‌های تمدنی در عرصه‌های مختلف اندیشه، فرهنگ، اخلاق و اجتماع باشند. این نهادهای اصیل، با تربیت اندیشمندان متعهد و آگاه، می‌توانند بسترهای لازم برای تحول و تعالی جامعه را فراهم آورند و تمدنی پویا و بالنده را رقم بزنند.
نقش بی‌بدیل حوزه‌های علمیه در شکل‌دهی تمدن اسلامی و پاسخگویی به نیازهای امروز جامعه
یک کارشناس برجسته مسائل سیاسی با تأکید بر اهمیت نقش حوزه‌های علمیه در جامعه امروز، اظهار داشت که فقهی که بتواند امت اسلامی را متحد کند، تنها به احکام عبادی و وظایف شخصی محدود نمی‌شود، بلکه انتظار می‌رود که نوآوری‌های تمدنی را در راستای پیام جهانی اسلام به منصه ظهور برساند. این موضوع، مهم‌ترین انتظاری است که از حوزه‌های علمیه می‌رود.
حسین نوش‌آبادی، با اشاره به پیام راهبردی رهبر معظم انقلاب اسلامی به همایش بین‌المللی یکصدمین سالگرد بازتأسیس حوزه علمیه قم، تصریح کرد: رهبر انقلاب در این پیام، ابعاد و کارکردهای متنوع حوزه علمیه را تشریح کرده و ویژگی‌ها و ضرورت‌های تحقق یک «حوزه پیشرو و سرآمد» را که باید نوآور، پویا، به‌روز، پاسخگو به مسائل جدید، مهذب، دارای روحیه پیشرفت و تلاش، برخوردار از هویت انقلابی و همچنین توانمند در طراحی نظام‌های اداره جامعه باشد، به روشنی بیان فرمودند.
وی با اشاره به تحولات سیاسی منطقه غرب آسیا پس از جنگ جهانی اول و نابسامانی و رنج ملت‌های این منطقه به دلیل مداخلات دولت‌های استعماری و سلطه بر منابع زیرزمینی آن‌ها، ظهور حوزه علمیه قم در آغاز قرن چهاردهم هجری شمسی را پدیده‌ای بی‌نظیر در میان این رویدادهای تلخ دانست. به گفته وی، این حوزه در طول چهار دهه پس از تأسیس خود، به کانون مبارزه‌ای تبدیل شد که شعله‌های آن بر ضد حکومت خبیث رضاخان در سراسر ایران زبانه کشید و دل‌های پژمرده و ناامید را روشن ساخت و جوانان گوشه‌گیر را به صحنه آورد.
نوش‌آبادی تأکید کرد: در نهایت، همین حوزه علمیه بود که در کمتر از شش دهه، به چنان قدرت معنوی و نفوذ مردمی دست یافت که توانست رژیم خائن، فاسد و فاسق پادشاهی را به دست مردم ریشه‌کن کند و پس از قرن‌ها، اسلام را در جایگاه حاکمیت سیاسی کشوری بزرگ، با فرهنگ و دارای تمامی استعدادها قرار دهد.
وی با یادآوری سخنان رهبر انقلاب مبنی بر اینکه امروزه مسائل مهمی برای حوزه علمیه در اولویت قرار گرفته‌اند که در گذشته مطرح نبوده‌اند، خاطرنشان کرد: موضوعاتی مانند روابط دولت با مردم و با دیگر دولت‌ها و ملت‌ها، مسئله نفی سبیل، نظام اقتصادی و مبانی اصولی آن، پایه‌های اساسی نظام اسلامی، منشأ حاکمیت از دیدگاه اسلام، نقش مردم در آن و موضع‌گیری در مسائل مهم و در برابر نظام سلطه، مفهوم و محتوای عدالت، و ده‌ها موضوع اساسی و بعضاً حیاتی دیگر، امروزه و در آینده کشور دارای اولویت بوده و نیازمند پاسخ‌های فقهی هستند.
سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در عمان، اظهار داشت: همچنین با شکل‌گیری نظام سیاسی اسلام، پرسش اصلی این است که نگرش کلان شریعت به ابعاد فردی و اجتماعی زندگی بشر و مبانی اصولی آن چگونه است؟ این نگرش از نگاه به انسان و جایگاه او و اهداف زندگی‌اش، تا نگاه به شکل مطلوب جامعه بشری، و نگاه به سیاست و قدرت و روابط اجتماعی و خانواده و جنسیت و عدالت و دیگر ابعاد زندگی را شامل می‌شود. فتوای فقیه در هر مسئله‌ای باید نمایانگر بخشی از این دیدگاه جامع باشد.
وی همچنین با اشاره به بخش دیگری از پیام رهبر انقلاب مبنی بر اینکه قداست دین را باید در سیره پیامبر اکرم (ص) مشاهده کرد که در بدو ورود به یثرب، نخستین اقدام ایشان تشکیل حکومت، سازماندهی نیروی نظامی و یکپارچه‌سازی عرصه سیاست و عبادت در مسجد بود، گفت: همان‌طور که ایشان فرمودند، با عقلانیت تکامل‌یافته نسل‌ها، این پاسخگویی امروز باید بیش از گذشته دارای پشتوانه فکری و علمی محکم و در عین حال قابل فهم و درک باشد. علاوه بر این، پدیده‌های پیچیده و متعدد در زندگی امروز مردم، پرسش‌های بی‌سابقه‌ای را مطرح می‌کنند که فقه معاصر باید پاسخ‌های آن‌ها را آماده داشته باشد.
نوش‌آبادی تصریح کرد: امام خمینی (ره) از اینکه جریان تحجر و مقدس‌نمایی، حوزه علمیه را دچار وسوسه جدایی دین از سیاست کرده و مانع پیشرفت صحیح شود، دخالت حوزه در مسائل اساسی مردم و ورود به فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی و مبارزه آن با ظلم و فساد را مغایر با قداست دین و حریم معنوی ندانستند.
وی افزود: اقدام برجسته امام راحل در مباحث «ولایت فقیه» در دوران تبعید به نجف، سرآغازی مبارک بود و امروز با حاکمیت و استقرار نظام اسلامی، وظیفه فقیه و فقاهت سنگین است. امروز نمی‌توان فقاهت را به تعبیر امام راحل، همچون افراد ناآگاه، محدود به غرق شدن در احکام فردی و عبادی دانست. فقه امت‌ساز، فراتر از حدود احکام عبادی و وظایف فردی است.
وی با تأکید بر اینکه «استقرار تمدن اسلامی برترین هدف دنیایی انقلاب است»، بیان کرد: منظور تمدنی است که در آن، علم و فناوری، منابع انسانی و طبیعی، تمامی توانایی‌ها و پیشرفت‌های بشری، حکومت و سیاست، نیروی نظامی و هر آنچه در اختیار بشر است، در خدمت عدالت اجتماعی، رفاه عمومی، کاهش فاصله‌های طبقاتی، ارتقاء پرورش معنوی و علمی، شناخت روزافزون طبیعت و تحکیم ایمان به کار گرفته شود.
این تحلیلگر ارشد مسائل سیاسی کشور در پایان گفت: نوآوری‌های تمدنی در چارچوب پیام جهانی اسلام، مهم‌ترین انتظار از حوزه علمیه است و امیدواریم که حوزه موفق کنونی را در مسیر دستیابی به حوزه‌ای «پیشرو و سرآمد» یاری رساند.