مسئله حضور اتباع افغانستانی در ایران، همواره یکی از موضوعات مهم و حساس در کشور بوده است. با توجه به سرشماری‌های انجام شده، تعیین تکلیف وضعیت اقامت این افراد تا پایان تابستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تمرکز عمده این اتباع در ۵ استان کشور و همچنین آمار ۱۲ درصدی دانش‌آموزان اتباع، نشان‌دهنده ابعاد گسترده این موضوع است. این وضعیت، نیازمند تدوین و اجرای برنامه‌های جامع و مدون برای مدیریت صحیح حضور این افراد در کشور است.
سرنوشت اتباع افغانستانی سرشماری شده تا پایان تابستان روشن می‌شود
نادر یاراحمدی، مشاور وزیر کشور و رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، با اشاره به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای تعیین تکلیف وضعیت اتباع افغانستانی که در طرح سرشماری شرکت کرده‌اند، اعلام کرد که این فرآیند تا پایان تابستان سال جاری به اتمام خواهد رسید.
یاراحمدی در تشریح وضعیت حضور اتباع خارجی در ایران، اظهار داشت که مهم‌ترین خواسته مردم از این مرکز، برنامه‌ریزی مدون و کارآمد در این حوزه است. وی با تاکید بر مهمان‌نوازی مردم ایران، افزود که نگرانی آن‌ها از بی‌برنامگی‌هایی است که می‌تواند برای کشور مشکلاتی ایجاد کند. به گفته وی، اتباع خارجی نیز خواستار شفافیت در خصوص ادامه روند زندگی خود در ایران هستند.
رئیس مرکز امور اتباع خارجی با تفکیک میان واژه‌های “اتباع خارجی” و “مهاجرین”، توضیح داد که مهاجرت می‌تواند به صورت قانونی یا غیرقانونی انجام شود. وی با استناد به پیوستن ایران به قانون جهانی مهاجرین در سال ۱۹۵۱، تصریح کرد که کشور ملزم به پذیرش اتباع، حتی به صورت غیرقانونی است، اما در همان قانون، نحوه برخورد با این افراد نیز مشخص شده است. یاراحمدی تاکید کرد که اتباعی که به صورت غیرقانونی وارد کشور می‌شوند، مرتکب خطا شده‌اند، اما در صورت معرفی خود در اولین فرصت، می‌توانند از تسهیلات کوتاه‌مدت و بلندمدت این مرکز بهره‌مند شوند.
انتظار برای آغاز به کار سازمان ملی مهاجرت
یاراحمدی با اشاره به حضور گردشگران متعدد در کشور، از برنامه‌ریزی‌های این مرکز برای حل مشکلات مربوط به اتباع خارجی خبر داد و افزود که ایجاد سازمان ملی مهاجرت طی سه سال گذشته مطرح شده و آن‌ها منتظر آغاز به کار این سازمان برای تامین نیازهای اتباع خارجی هستند.
افغانستانی‌ها؛ در صدر جدول اتباع خارجی در ایران
وی با یادآوری اخراج اتباع ایرانی از عراق و ورود عراقی‌ها به ایران در دوران جنگ تحمیلی، گفت: ایران از دیرباز با مسئله مدیریت کلان اتباع خارجی روبرو بوده و در حال حاضر بیش از ۱۰۰ ملیت مختلف در کشور حضور دارند. بر اساس آمارها، اتباع افغانستانی با فاصله بسیار زیاد در صدر این جدول قرار دارند و پس از آن‌ها اتباع کشورهای حاشیه خلیج فارس، آسیای میانه و کشورهای اروپایی قرار دارند. برخی از اتباع نیز در مهمان‌شهرهای غرب کشور سکونت دارند. یاراحمدی با بیان اینکه واحد شمارش اتباع افغانستانی میلیون، اتباع عراقی هزار و سایر اتباع حدود صد نفر است، به حجم بالای حضور اتباع افغانستانی در ایران اشاره کرد.
مشکلات ناشی از حضور اتباع غیرقانونی
یاراحمدی با تاکید بر نقش مردم در حل مسائل مربوط به اتباع خارجی، گفت: بدون کمک مردم، امکان حل این مسائل وجود ندارد. در حال حاضر بیش از چهار میلیون اسم اتباع در سیستم ثبت شده است و حدود ۲ تا ۲.۵ میلیون نفر نیز به صورت غیرمجاز در کشور حضور دارند. به گفته وی، بخشی از این چهار میلیون نفر دارای وضعیت قانونی و بخشی دیگر دارای وضعیت شبه‌قانونی هستند. بیش از دو میلیون نفر از اتباع نیز سرشماری شده‌اند، اما صرف سرشماری، اقامت آن‌ها را قانونی نمی‌کند. یاراحمدی جمعیت فعلی اتباع در ایران را حدود ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر اعلام کرد و خاطرنشان ساخت که غیرقانونی بودن وضعیت بسیاری از آن‌ها، مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرده است.
وی با تاکید بر لزوم خروج اتباع غیرقانونی برای ارائه خدمات مناسب به سایرین، گفت: با این حال، ایران برای بسیاری از کشورهایی که تمایل به حضور اتباعشان در ایران دارند، روادید صادر می‌کند.
گلایه از کارفرمایان و مردم به دلیل استفاده از اتباع غیرمجاز
رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور از عدم تفکیک قائل شدن مردم و کارفرمایان میان اتباع مجاز و غیرمجاز انتقاد کرد و گفت: متاسفانه بسیاری از کارفرمایان و مردم بدون درخواست کارت شناسایی پناهندگی یا مهاجرت، از اتباع غیرمجاز به عنوان نیروی کار استفاده می‌کنند. وی چالش اصلی را علت استفاده از اتباع غیرمجاز به عنوان نیروی کار دانست و پیشنهاد کرد که کارفرمایان می‌توانند به اداره کل اتباع مراجعه کرده و از افرادی که دارای شناسه شغلی هستند، استفاده کنند.
جاذبه یارانه‌ها برای اتباع خارجی
یاراحمدی، یارانه‌های سوخت و نان را از جمله مهم‌ترین جاذبه‌های ایران برای اتباع خارجی دانست و افزود که مرکز امور اتباع در این خصوص مسئولیتی ندارد و این مسئله به سازمان هدفمندی یارانه‌ها و برنامه‌های اقتصادی دولت مربوط می‌شود و رفع این مشکل نیازمند همکاری مشترک است.
عدم پذیرش گذرنامه‌های خانوار و لزوم تفکیک آن‌ها
وی با اشاره به وجود ۷۷۱ هزار و ۶۲۴ پناهنده جمعی در ایران که دارای کارت پناهندگی (آمایشی) هستند، گفت: گذرنامه‌های خانواری که از سال ۲۰۱۷ منسوخ شده‌اند، دیگر مورد پذیرش نیستند. برخی از این خانوارها به دلیل نرخ رشد بالای جمعیت (بیش از ۴ نفر)، جمعیت زیادی دارند و یک گذرنامه برای تعداد زیادی از آن‌ها صادر شده است. یاراحمدی با اعلام لزوم تفکیک این گذرنامه‌ها، از تعلل دولت افغانستان در این زمینه انتقاد کرد.
عدم برخورداری دارندگان برگه سرشماری از برتری نسبت به اتباع غیرقانونی
یاراحمدی با بیان اینکه بر اساس سرشماری‌ها، ۲ میلیون و ۳۴ هزار و ۴۶۹ نفر دارای برگه سرشماری هستند که تعدادی از آن‌ها طرد شده‌اند، تاکید کرد که دارندگان این برگه هیچ برتری نسبت به اتباع غیرقانونی ندارند و صرف تمایل به زندگی و خوداظهاری در ایران، اقامت آن‌ها را قانونی نمی‌کند. وی عمده محل سکونت این اتباع را شهرهای تهران، خراسان، اصفهان، یزد و شیراز اعلام کرد و افزود که بیشتر آن‌ها در صنعت و بخشی نیز در کشاورزی مشغول به کار هستند.
فشار بر زیرساخت‌های کشور با حضور ۶ میلیون تبعه
رئیس مرکز امور اتباع وزارت کشور با اشاره به پرداخت یارانه از جیب مردم به این اتباع، گفت: زیرساخت‌های کشور دیگر توان تحمل ۶ میلیون تبعه را ندارد و ادامه روند گذشته امکان‌پذیر نیست. وی موج اخیر ورود اتباع افغانستانی در سال ۱۴۰۰ را یادآور شد و پرسید که چگونه می‌توان به این حجم از افراد خدمات لازم را ارائه داد. یاراحمدی از نگرانی‌ها در خصوص ایجاد تقابل بین مردم و از بین رفتن مهمان‌نوازی چند دهه‌ای ایران سخن گفت و پیشنهاد سرمایه‌گذاری در مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای تعطیل شده ایران در افغانستان را مطرح کرد.
وی با بیان اینکه ایران در گذشته مهاجرت را به عنوان یک پدیده دائمی نمی‌پذیرفت، گفت: امروزه مهاجرت در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر به یک پدیده دائمی تبدیل شده است. وی از ارسال لایحه اساسنامه سازمان ملی مهاجرت به مجلس شورای اسلامی و ارائه طرح ساماندهی اتباع توسط نمایندگان خبر داد که می‌تواند بسیاری از نیازهای مردم و اتباع خارجی را برطرف کند.
مشکلات ناشی از عدم پذیرش اتباع توسط افغانستان
یاراحمدی با انتقاد از عدم همکاری کشور افغانستان در پذیرش اتباع خود، گفت: متاسفانه ما با کشور همسایه‌ای مواجه نیستیم که مردم خودش را بپذیرد. وی تاکید کرد که خروج اتباع غیرمجاز تنها به ایران بستگی ندارد و رفتار کشورهای دیگر نیز در این زمینه مهم است.
مشکلات در ارائه خدمات به پناهندگان جمعی و تعیین تکلیف اتباع سرشماری شده تا پایان تابستان
یاراحمدی از مشکلات موجود در ارائه خدمات به پناهندگان جمعی خبر داد و گفت: کار تعیین تکلیف اتباع شبه‌قانونی سرشماری شده آغاز شده و تا ۱۵ تیر به اتمام می‌رسد. وی با بیان اینکه تمامی اتباع شناسایی شده‌اند، گفت که ممکن است این تاریخ به تاخیر بیفتد، اما قطعا تعیین تکلیف آن‌ها تا پایان تابستان انجام خواهد شد.
برخورد با اتباع غیرمجاز پس از تعیین تکلیف سرشماری شده‌ها
رئیس مرکز امور اتباع خارجی افزود: پس از تعیین تکلیف اتباع سرشماری شده، برخورد با اتباع غیرمجاز آغاز خواهد شد. وی با اشاره به خروج بیش از یک میلیون نفر از مرز افغانستان در سال ۱۴۰۳، از بازگشت برخی از آن‌ها به دلیل مشکلات مرزی ابراز نگرانی کرد و خواستار مدیریت این موضوع برای جلوگیری از تهدیدات شد.
قابلیت تبدیل گذرنامه و ویزا به اقامت دائم
یاراحمدی گذرنامه را اصلی‌ترین مدرک هویتی اتباع خارجی دانست و گفت: این مدرک و ویزا قابلیت تبدیل به اقامت یک ساله یا بیشتر را دارد. وی افزود که اتباع با سرمایه‌گذاری یا سپرده‌گذاری ۱۰۰ هزار دلاری نیز می‌توانند اقامت ایران را دریافت کنند. به گفته وی، افرادی که مدعی خطر جانی در صورت بازگشت به کشورشان هستند نیز کارت اقامت دریافت می‌کنند.
لزوم دریافت کارت قانونی توسط اتباع افغانستانی در شش ماهه دوم سال جاری
یاراحمدی با تاکید بر لزوم اعلام مشخصات کامل تمامی اتباع افغانستانی و دریافت کارت قانونی در شش ماهه دوم سال جاری، گفت: اتباع غیرقانونی باید به کشورشان بازگردند، گذرنامه دریافت کنند و به صورت قانونی وارد ایران شوند.
حضور ۶۱۰ هزار دانش‌آموز تبعه در مدارس ایران
وی با اشاره به نقش دستگاه‌های مختلف از جمله آموزش و پرورش در مسئله اتباع خارجی، گفت: در حال حاضر ۶۱۰ هزار و ۳۱۷ دانش‌آموز تبعه در مدارس ایران مشغول به تحصیل هستند که حدود ۱۲ درصد از کل اتباع را تشکیل می‌دهند. وی این آمار را نزدیک به آمار دانش‌آموزان ایرانی (۱۶ درصد) دانست و افزود که ایران از هنرمندان و ورزشکاران قانونی افغانستانی نیز بهره می‌برد و خدمات‌رسانی به اتباع نه تنها کاهش نیافته، بلکه با کیفیت بهتری در حال انجام است.
تکذیب آمار ۱۷ میلیون تبعه افغانستانی در ایران
یاراحمدی آمار ۱۷ میلیون تبعه افغانستانی در ایران را بی‌اساس خواند و گفت: مطرح شدن چنین اعدادی باعث نگرانی مردم می‌شود.
برخورد با جاعلان مدارک
یاراحمدی در پایان به مسئله جعل مدارک توسط برخی اتباع اشاره کرد و گفت: پلیس اطلاعات و آگاهی با این افراد برخورد می‌کند، اما آمار آن‌ها به حدی نیست که کار را برای ما مشکل کند. وی افزود که تمدید ویزاها با تعداد بسیار پایین انجام می‌شود، اما جعل مدارک در همه جای دنیا از جمله ایران وجود دارد و پلیس با آن مقابله می‌کند.
