در دنیای پرتلاطم اقتصاد و بازار، همواره تمرکز بر گروه‌های بزرگ مصرف‌کننده بوده است. اما در این میان، دسته‌ای از افراد با الگوهای مصرفی قابل توجه وجود دارند که اغلب از دید تحلیلگران و فعالان بازار پنهان می‌مانند. این “مصرف‌کنندگان پرمصرفِ نادیده گرفته شده”، ردپای اقتصادی و زیست‌محیطی قابل توجهی از خود به جای می‌گذارند، ردپایی که شناخت و درک آن می‌تواند بینش‌های ارزشمندی را در اختیار ما قرار دهد.
سارقان نامرئی برق: چگونه ماینرهای غیر مجاز، شبکه برق ایران را به مرز بحران می کشانند؟
در شرایطی که تامین پایدار برق و مدیریت مصرف بهینه آن به یکی از اولویت های اصلی و چالش های جدی پیش روی ایران، به ویژه در فصول اوج مصرف، تبدیل شده است، گروهی پنهان از مصرف کنندگان با ولع سیری ناپذیر انرژی، فشاری مضاعف و خاموش را بر شبکه سراسری تحمیل می کنند. این مصرف کنندگان که در هیچ دسته بندی رسمی، نه صنعتی و نه خانگی، جای نمی گیرند، اما به صورت شبانه روزی و در مقیاسی وسیع نیازمند برق هستند، در واقع فعالان زیرزمینی استخراج رمز ارز یا همان “ماینرها” هستند.
ماینرهای غیر مجاز: مصرف کنندگان پر اشتهای پنهان
گزارش های رسمی و مشاهدات میدانی حاکی از آن است که طی تنها یک سال گذشته، صدها هزار دستگاه مخصوص استخراج رمز ارز در نقاط مختلف کشور شناسایی و کشف شده اند. این دستگاه ها که برای انجام محاسبات پیچیده و کسب پاداش در قالب رمز ارز طراحی شده اند، مصرف برق فوق العاده بالایی دارند و به صورت مداوم، ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته، کار می کنند. علی رغم اینکه دولت چارچوب های قانونی مشخصی را برای فعالیت رسمی و مجاز این مراکز تعیین کرده است، بخش قابل توجهی از این فعالیت ها همچنان در سایه، به صورت غیر رسمی و بدون کسب مجوزهای لازم انجام می شود.
عمق فاجعه زمانی آشکارتر می شود که بدانیم بر اساس برخی برآوردها، مصرف برق تنها چند دستگاه ماینر فعال در یک واحد مسکونی یا تجاری کوچک، می تواند با مصرف برق صد خانوار در همان منطقه برابری کند! این حجم عظیم مصرف، به ویژه در ماه های سرد سال که تامین سوخت برای نیروگاه ها با محدودیت هایی روبرو است و یا در تابستان که اوج مصرف برق خانگی و صنعتی است، فشار غیر قابل تحملی را به زیرساخت های تولید و توزیع برق کشور وارد می کند و پایداری شبکه را به خطر می اندازد.
پیامدهای مستقیم برای شبکه و مشترکان عادی
اثرات مخرب فعالیت این مراکز غیر مجاز تنها به فشار کلی بر شبکه محدود نمی شود. بسیاری از اختلالات و مشکلاتی که مشترکان عادی از آن ها شکایت دارند، مانند نوسانات شدید ولتاژ، افت ناگهانی برق، قطعی های مکرر و حتی سوختن و آسیب دیدن لوازم برقی خانگی، می تواند ریشه در فعالیت همین مزارع پنهان استخراج رمز ارز داشته باشد. این مراکز با ایجاد بار نامتعارف و ناگهانی بر روی شبکه های توزیع محلی، تعادل شبکه را بر هم زده و منجر به بروز این مشکلات می شوند.
نگران کننده تر آنکه، بسیاری از این فعالان غیر مجاز، برای فرار از پرداخت هزینه های گزاف برق مصرفی و همچنین پنهان ماندن از دید ماموران، اقدام به سرقت مستقیم برق از شبکه می کنند. آن ها با دستکاری در شبکه و انشعاب گیری غیر قانونی، برق مورد نیاز دستگاه های خود را پیش از رسیدن به کنتور تامین می کنند. این اقدام نه تنها شناسایی آن ها را بسیار دشوارتر می کند، بلکه به دلیل عدم ثبت میزان مصرف واقعی، آثار تخریبی آن ها بر روی پایداری و کیفیت برق شبکه را دو چندان می سازد.
ابعاد تکان دهنده مصرف پنهان
ارزیابی های فنی انجام شده بر روی مزارع غیر مجاز کشف شده تا کنون، تصویری تکان دهنده از حجم انرژی بلعیده شده توسط این فعالیت ارائه می دهد. مجموع برق مصرفی همین مراکز کشف شده، معادل کل ظرفیت تولید یک نیروگاه بزرگ برآورد شده است. اما این تمام ماجرا نیست؛ کارشناسان تخمین می زنند که هنوز چندین هزار مگاوات دیگر برق، توسط مراکز ناشناخته و پنهانی که هنوز شناسایی نشده اند، در حال مصرف شدن باشد. این حجم عظیم انرژی می توانست صرف روشنایی میلیون ها خانه یا به حرکت درآوردن چرخ صدها واحد تولیدی و صنعتی شود.
اقدامات مقابله ای: کشف، برخورد و تشویق
دولت و به طور مشخص وزارت نیرو، در تلاش برای مهار این بحران خاموش، اقداماتی را در دستور کار قرار داده اند. عباس علی آبادی، وزیر نیرو، اخیرا از کشف و ضبط ۲۳۰ هزار دستگاه ماینر غیر مجاز طی سال گذشته و سال جاری خبر داد. به گفته وی، این موفقیت حاصل عملیات گسترده نیروهای نظارتی و همکاری ارزشمند مردم بوده است. بخشی از این دستگاه های کشف شده امحا گردیده و بخشی دیگر برای طی مراحل قانونی به مراجع قضایی تحویل داده شده اند.
با این حال، مقابله با این پدیده گسترده نیازمند عزم جدی تر و همکاری های بین بخشی است. وزارت نیرو از قوه مقننه درخواست کرده است تا استفاده از ماینرهای غیر مجاز به صراحت جرم انگاری شود تا برخورد قانونی با متخلفان قاطعیت بیشتری یابد. در حال حاضر، همکاری مناسبی میان وزارت نیرو، دستگاه قضایی و نیروی انتظامی برای شناسایی و برخورد با این مراکز برقرار است.
برای جلب مشارکت بیشتر شهروندان، مکانیزم های تشویقی نیز در نظر گرفته شده است. بر اساس اعلام مسئولان، به افرادی که گزارش های معتبر و منجر به کشف دستگاه های ماینر غیر مجاز ارائه دهند، پاداش نقدی قابل توجهی (تا سقف مشخص برای هر دستگاه) پرداخت می شود. این اقدام هم انگیزه گزارش دهی مردمی را افزایش داده و هم به تسریع روند شناسایی و برخورد با متخلفان کمک شایانی کرده است.
در کنار برخوردهای قهرآمیز با فعالیت های غیر قانونی، سیاست های تشویقی برای هدایت فعالان این حوزه به سمت فعالیت رسمی و قانونی نیز دنبال می شود. یکی از این سیاست ها، امکان تامین برق مراکز استخراج مجاز از طریق نیروگاه های تجدیدپذیر است. این راهکار می تواند ضمن کاهش فشار بر شبکه سراسری که عمدتا متکی بر سوخت های فسیلی است، به توسعه انرژی های پاک در کشور نیز کمک کند.
چالش های پیش رو و راهکار نهایی
با وجود تمام اقدامات انجام شده، به نظر می رسد تا زمانی که سودآوری بالای استخراج رمز ارز به دلیل اختلاف قابل توجه نرخ ارز در داخل و قیمت های جهانی رمز ارزها وجود داشته باشد، انگیزه برای ادامه فعالیت های زیرزمینی و غیر قانونی همچنان قوی باقی خواهد ماند. هزینه پایین برق (به ویژه در صورت سرقت) در مقایسه با درآمد دلاری حاصل از استخراج، وسوسه ای است که بسیاری نمی توانند در برابر آن مقاومت کنند.
از این رو، راهکار نهایی برای مهار این بحران، نیازمند ترکیبی از اقدامات است: تشدید نظارت های فنی و هوشمند بر شبکه، برخورد قاطع قانونی با متخلفان و سارقان برق، ادامه جلب مشارکت های مردمی از طریق پاداش های موثر، و همچنین تلاش برای ساماندهی و هدایت فعالیت های مجاز به سمت استفاده از منابع انرژی پایدار و کاهش جذابیت فعالیت های غیر رسمی. بدون شک، همکاری گسترده مردم در شناسایی و گزارش این مراکز غیر مجاز، نقشی کلیدی در موفقیت این تلاش ها و حفظ پایداری شبکه برق کشور ایفا خواهد کرد.
