هنوز نخستین دوره فلوشیپ نشر تهران، که قرار است همزمان با سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شود، رسماً آغاز به کار نکرده است، اما خبرها و گمانه‌زنی‌های پیرامون آن از هم اکنون حاشیه‌هایی را به دنبال داشته است. این رویداد که با هدف توسعه همکاری‌های بین‌المللی در حوزه نشر و تبادل فرهنگی طراحی شده، پیش از برگزاری با ابهاماتی روبرو شده که توجه اهالی فرهنگ و رسانه را به خود جلب کرده است. باید منتظر ماند و دید که آیا این حواشی بر روند برگزاری و دستاوردهای نهایی این فلوشیپ تاثیرگذار خواهد بود یا خیر.
حاشیه‌های نخستین فلوشیپ نشر تهران پیش از آغاز به کار!
نخستین دوره فلوشیپ نشر تهران که قرار است همزمان با سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ برگزار شود، هنوز آغاز نشده، اما حاشیه‌هایی را به دنبال داشته است. این رویداد با هدف ارتقای جایگاه نشر ایران در سطح جهانی و برقراری ارتباط میان ناشران داخلی و خارجی، به ویژه در حوزه ادبیات و تصویرگری کودک و نوجوان، برنامه‌ریزی شده است.
بر اساس اطلاعات منتشر شده در وب‌سایت فلوشیپ تهران، این رویداد با همکاری نهادهای مختلفی از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دبیرخانه گرنت ترجمه و نشر ایران، انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان و آژانس ادبی و ترجمه اینتروتما برگزار خواهد شد. دست‌اندرکاران این برنامه امیدوارند با یک تلاش هماهنگ، به توسعه تبادلات فرهنگی و خلاقیت در صنعت نشر کمک کنند. این فعالیت با حمایت مالی نهادهایی که علاقه‌مند به ترویج ادبیات کودک و نوجوان ایران هستند، امکان‌پذیر شده است.
سابقه برگزاری این رویداد چندان طولانی نیست. سال گذشته و همزمان با سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه کتاب، اعلام شد که پیش‌درآمدی بر فلوشیپ برگزار خواهد شد و رویداد اصلی در فصل پاییز انجام می‌شود. اما با تغییر دولت، این موضوع به تعویق افتاد و اکنون، کمتر از یک ماه مانده به نمایشگاه، خبر برگزاری آن اعلام شده است. این تعجیل، از نظر برخی منتقدان، باعث شده تا این رویداد بیشتر شبیه یک نمایش به نظر برسد و فاقد عمق و کارایی لازم باشد، زیرا به اعتقاد آن‌ها، ایران هنوز الزامات اساسی برای برگزاری چنین رویداد مهمی را ندارد.
یکی از اصلی‌ترین الزاماتی که منتقدان به آن اشاره می‌کنند، عضویت در کنوانسیون برن است. آن‌ها معتقدند از آنجایی که فلوشیپ محلی برای فروش رایت کتاب خواهد بود و ناشران در مورد خرید و فروش حقوق آثار گفتگو خواهند کرد، عدم عضویت ایران در این کنوانسیون می‌تواند مانع جدی در این زمینه ایجاد کند. از سوی دیگر، برخی دیگر بر این باورند که حتی ناشران حرفه‌ای ایرانی نیز با مسائل مربوط به خرید و فروش رایت آشنایی کافی ندارند و ممکن است از این رویداد استقبال چندانی نکنند. همچنین، تجربه حضور چند ساله ایران در فلوشیپ‌های کشورهای همسایه که تاکنون دستاورد ملموسی به همراه نداشته، این نگرانی را تقویت می‌کند که فلوشیپ تهران نیز صرفاً برای کسب تجربه برگزاری چنین رویدادی باشد.
اما مهم‌ترین حاشیه این رویداد، حضور آژانس ادبی و ترجمه اینتروتما از ترکیه است که سال‌هاست مسئولیت برگزاری فلوشیپ ترکیه را بر عهده دارد. یکی از نگرانی‌های اصلی در مورد حضور این آژانس، اختیارات آن‌ها در فلوشیپ تهران و احتمال انحصار در تبادل رایت کتاب‌های نشر ایران است. در مقابل، برخی دیگر معتقدند که اگر حضور این آژانس به درستی مدیریت شود، می‌تواند به برگزاری موفق این رویداد کمک کند و باید منتظر ماند و دید که این فلوشیپ چگونه برگزار خواهد شد.
ابراهیم حیدری، مدیرعامل خانه ادبیات و کتاب ایران و سخنگوی سی‌وششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، در واکنش به حواشی مطرح شده درباره فلوشیپ تهران و حضور آژانس ادبی ترک، با اشاره به وجود سوءتفاهم در این زمینه به ایسنا گفت: موسسه خانه کتاب، دفتر مجامع، آژانس‌های ادبی داخلی و انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان در تصمیم‌گیری و اجرای این رویداد مشارکت دارند.
او با تاکید بر اینکه برگزاری فلوشیپ و حضور طرف ترک در راستای «دیپلماسی فرهنگی» است که سال‌هاست بر آن تاکید می‌شود، گفت: یکی از انتقاداتی که همواره به نمایشگاه کتاب تهران وارد بوده، ماهیت «فروشگاهی» آن است. به همین دلیل، ما قصد داریم با برگزاری این رویداد، بستری برای تبادل نظر و همکاری بین نویسندگان، ناشران و تصویرگران ایرانی با همتایان خارجی آن‌ها فراهم کنیم. هدف اصلی، خروج از وضعیت صرفاً فروشگاهی و ایجاد ارتباطات بین‌المللی میان ناشران داخلی و خارجی است. تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در این زمینه نیز با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌های داخلی، آژانس‌های ادبی، دفتر مجامع و چندین رسانه انجام می‌شود. با توجه به روابط چند ساله ما با همکاران ترکیه‌ای، قرار شد همانطور که ما در فلوشیپ آن‌ها شرکت می‌کنیم، آن‌ها نیز با همان امکانات و تشکیلات در برنامه ما حضور داشته باشند، وگرنه مجری اصلی برنامه، دفتر مجامع و موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی است.
حیدری در پاسخ به این سوال که آیا حضور این آژانس ادبی صرفاً جنبه مشورتی دارد، گفت: این آژانس یکی از شرکت‌کنندگان است که به ما نیز کمک می‌کند. دعوت از آژانس‌های خارجی و برگزاری دوره‌های آموزشی در این زمینه، یک امر معمول است و چیز جدیدی نیست. حضور آژانس ادبی ترک بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد. به دلیل محدودیت‌هایی که در زمینه تبلیغات داریم، با توجه به تبادلات فرهنگی خوبی که با ترکیه داریم، می‌توانیم از ظرفیت‌های آن‌ها برای انجام امور تبلیغی و ترویجی استفاده کنیم، وگرنه تمام کارها توسط ما، آژانس‌های داخلی و انجمن فرهنگی ناشران کودک که تجربه خوبی در این زمینه دارند، انجام می‌شود.
سخنگوی نمایشگاه کتاب در پاسخ به اظهار بی‌اطلاعی برخی آژانس‌های ادبی از برگزاری فلوشیپ گفت: امکان دعوت از تمامی آژانس‌های ادبی در شورای سیاست‌گذاری وجود نداشت و تعدادی از آژانس‌های باسابقه در این شورا حضور دارند. فراخوان این رویداد نیز در اواخر اسفند ماه منتشر شد و برخی از آژانس‌ها نیز ثبت‌نام کرده‌اند. محدودیتی برای شرکت هیچ‌یک از آژانس‌ها وجود ندارد و همه می‌توانند با رعایت ضوابط در این رویداد شرکت کنند و طبیعتاً فضای رقابتی نیز بین آژانس‌ها وجود خواهد داشت.
حیدری در خصوص ایراد مطرح شده مبنی بر نبود الزامات برگزاری فلوشیپ گفت: کپی‌رایت یک بحث بین‌المللی است و اگرچه چالش‌هایی وجود دارد، اما مشکلی نیست که قابل حل نباشد. بسیاری از کشورها به کنوانسیون برن نپیوسته‌اند، برخی آن را پذیرفته‌اند، برخی تفاهم‌نامه‌های دوجانبه دارند و برخی نیز بین انجمن‌ها و تشکل‌های نشر پیمان‌نامه دارند و با آگاهی از این مسائل وارد این عرصه می‌شوند. قوانین در این زمینه متفاوت است، اما ما نیز بی‌قانون نیستیم.
