کشور در آستانه یک بحران جدی در حوزه انرژی قرار گرفته است. گزارش‌های اخیر حاکی از ناترازی تاریخی در تولید و مصرف برق است، وضعیتی که می‌تواند تبعات سنگینی برای اقتصاد و زندگی روزمره مردم به همراه داشته باشد. در حالی که تقاضا برای برق به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است، ظرفیت تولید نیروگاه‌ها پاسخگوی این نیاز رو به رشد نیست. عواملی مانند فرسودگی نیروگاه‌ها، کمبود سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها، و افزایش مصرف بی‌رویه، این وضعیت را پیچیده‌تر کرده‌اند. اگر چاره‌ای اساسی برای این معضل اندیشیده نشود، احتمال وقوع خاموشی‌های گسترده و آسیب‌های اقتصادی جبران‌ناپذیر، دور از انتظار نخواهد بود.

تابستان داغ و بحران خاموشی؛ چگونه مصرف برق را مدیریت کنیم؟

با فرارسیدن زودهنگام گرمای هوا و افزایش بی‌سابقه مصرف برق در همین روزهای ابتدایی سال، زنگ خطر یک ناترازی جدی در شبکه برق کشور به صدا درآمده است. آمارهای نگران‌کننده‌ای حکایت از آن دارد که اوج مصرف برق در تابستان پیش رو می‌تواند از مرز ۸۵ هزار مگاوات عبور کند، در حالی که حداکثر توان تولید شبکه در خوشبینانه‌ترین حالت حدود ۶۵ هزار مگاوات تخمین زده می‌شود. این بدان معناست که کشور با یک شکاف ۲۰ هزار مگاواتی بین تولید و مصرف روبرو خواهد شد؛ فاصله‌ای که می‌تواند منجر به خاموشی‌های گسترده شود.

یکی از عوامل اصلی این ناترازی، افزایش سرسام‌آور استفاده از وسایل سرمایشی است که در فصل گرما حدود ۳۵ هزار مگاوات از برق تولیدی را می‌بلعند. این میزان مصرف به تنهایی از کل مصرف برق برخی کشورهای منطقه بیشتر است و نشان‌دهنده شدت بالای مصرف انرژی در ایران است؛ شدتی که برخلاف روند کاهشی در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، در کشور ما همچنان رو به افزایش است.

مشکلات تنها به اینجا ختم نمی‌شود. محدودیت‌های منابع سوختی در زمستان گذشته، روند تعمیرات نیروگاه‌ها را نیز با اختلال مواجه کرد و سبب شد تا بخشی از تعمیرات اساسی به سال جاری موکول شود. این تاخیر، همزمان با بالا بودن میانگین عمر نیروگاه‌های کشور، می‌تواند خطرات جدی برای پایداری شبکه برق در تابستان به همراه داشته باشد. در کنار این موارد، کاهش ظرفیت تولید نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل تداوم خشکسالی و خروج موقت نیروگاه اتمی بوشهر از مدار برای انجام عملیات تعویض سوخت، شرایط را برای گذر از تابستان پیش رو به مراتب دشوارتر کرده است.

۳۶ راهکار برای مقابله با بحران؛ آیا کافی است؟

وزارت نیرو برای مقابله با این وضعیت بحرانی، تمام تمرکز خود را بر مدیریت مصرف معطوف کرده و از تدوین ۳۶ بسته ویژه برای کاهش مصرف برق در تابستان خبر داده است. انتظار می‌رود این بسته‌ها با استفاده از ابزارهای هوشمند مانند کنتورهای پیشرفته و پایش لحظه‌ای میزان مصرف، بتوانند حدود ۱۰ هزار مگاوات از بار مصرفی را کاهش دهند. با این حال، تجربه سال‌های گذشته به خوبی نشان داده است که بدون مشارکت فعال و جدی مردم و صنایع، عبور موفقیت‌آمیز از اوج بار تابستان امری بسیار دشوار و شاید غیرممکن باشد.

مسئولان صنعت برق نیز بر این موضوع تاکید دارند که کنترل فشار بر شبکه برق بدون همکاری صنایع و همراهی یکایک مردم امکان‌پذیر نخواهد بود. از صنایع بزرگ کشور خواسته شده است تا با بهره‌گیری از نیروگاه‌های اختصاصی خود، بخشی از بار مصرفی شبکه را جبران کنند. این درخواست در حالی مطرح می‌شود که مصرف برق در ابتدای سال جاری نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، رشدی بیش از ۶ درصدی داشته است؛ رشدی که در این بازه زمانی از سال بسیار کم‌سابقه به شمار می‌رود.

برآوردهای موجود نشان می‌دهد که تنها در تابستان گذشته، حدود ۶۸۰۰ مگاوات به تقاضای برق کشور افزوده شده است و این روند افزایشی همچنان ادامه دارد. تامین این حجم از مصرف در کوتاه‌مدت تنها از طریق توسعه گسترده نیروگاه‌های حرارتی امکان‌پذیر است، اما این راهکار نیز با توجه به نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان، زمان‌بر بودن پروژه‌ها و مشکلات مربوط به تامین سوخت، چندان واقع‌بینانه به نظر نمی‌رسد.

تغییر ریل صنعت برق؛ راهی به سوی پایداری

بر این اساس، سیاست‌گذاران حوزه انرژی بر ضرورت تغییر رویکرد در صنعت برق کشور تاکید دارند. تمرکز همزمان بر مدیریت مصرف و توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر به عنوان دو مسیر موازی، راهکاری است که می‌تواند کشور را از این بحران عبور دهد. اگرچه بخشی از نیروگاه‌های تجدیدپذیر می‌توانند در بازه زمانی کوتاه‌تری به بهره‌برداری برسند، اما همچنان زمان، سرمایه و یک هماهنگی ملی و فراگیر، کلید اصلی برای گذر از تابستانی است که پیش‌بینی می‌شود گرم‌تر و پرچالش‌تر از همیشه باشد.

بی‌شک، در چنین شرایطی، هیچ راهی جز مدیریت هوشمندانه و مسئولانه مصرف برق توسط تمامی مشترکان وجود ندارد. باید یک عزم جدی در این زمینه شکل بگیرد تا کشور از خاموشی‌های گسترده در امان بماند. هرچند که متاسفانه از دو روز گذشته شاهد خاموشی‌های پراکنده در برخی استان‌ها بوده‌ایم، اما برای بهبود وضعیت و جلوگیری از وخیم‌تر شدن اوضاع، توجه ویژه تمامی مشترکان به موضوع مدیریت مصرف برق یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.

راهکارهای ساده برای کاهش مصرف برق در خانه:

یخچال و فریزر را تنظیم کنید: دمای مناسب برای یخچال بین ۳ تا ۵ درجه سانتی‌گراد و برای فریزر بین ۱۵ تا ۱۸ درجه سانتی‌گراد زیر صفر است. از باز و بسته کردن بی‌مورد درب آن‌ها خودداری کنید و لاستیک‌های دور درب را به طور مرتب بررسی نمایید. مواد غذایی را با فاصله بچینید و از قرار دادن غذای گرم در یخچال خودداری کنید. برفک یخچال را به طور منظم تمیز کنید و فضای کافی (حدود ۱۰ سانتی‌متر) در اطراف یخچال و فریزر برای گردش هوا در نظر بگیرید. هنگام خرید، به برچسب انرژی توجه کنید و مدل‌های کم‌مصرف (A و +A) را انتخاب نمایید. از استفاده از یخچال و فریزرهای قدیمی و پرمصرف خودداری کنید.

هوشمندانه از کولر استفاده کنید: در مناطق معتدل، کولرهای آبی به دلیل مصرف انرژی کمتر و ایجاد رطوبت مطلوب، گزینه بهتری هستند. سرویس دوره‌ای، شستشو و تعویض پوشال‌ها و استفاده از دور کند کولر آبی (همراه با سایه‌بان و عایق‌بندی کانال‌ها و بستن در و پنجره‌ها) می‌تواند مصرف برق را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. هنگام خرید کولر آبی نیز به برچسب انرژی دقت کنید. در مناطق گرمسیر، استفاده از کولرهای گازی اجتناب‌ناپذیر است، اما تنظیم دمای آن روی ۲۴ تا ۲۶ درجه، سرویس منظم کندانسور و فیلترها، و استفاده از درزگیر مناسب می‌تواند به کاهش مصرف کمک کند. خاموش کردن یک کولر گازی می‌تواند تا ۳۰ درصد از مصرف برق خانوار را کاهش دهد.

به برچسب انرژی توجه کنید: هنگام خرید تمامی لوازم برقی، به دنبال نشان استاندارد و برچسب انرژی باشید و مدل‌های با رتبه مصرف انرژی پایین (A و +A) را انتخاب کنید.

لامپ‌های اضافی را خاموش کنید: این یک توصیه ساده اما بسیار موثر است. از لامپ‌های LED با بهره نوری بالا استفاده کنید.

مدیریت مصرف در ساعات اوج بار: اگر کنتور برق منزل شما دیجیتال و سه تعرفه‌ای است، از استفاده از لوازم پرمصرف مانند اتو، ماشین لباسشویی، ماشین ظرفشویی و غیره در ساعات اوج مصرف (پیک) خودداری کنید و آن‌ها را در ساعات کم‌باری یا میان‌باری استفاده نمایید تا مشمول تخفیف در قبض برق شوید.

لوازم صوتی و تصویری را خاموش کنید: پس از استفاده، لوازم صوتی و تصویری و سایر تجهیزات برقی را به طور کامل خاموش کنید و از حالت استندبای خارج نمایید، زیرا در این حالت نیز مقداری برق مصرف می‌کنند و در معرض آسیب ناشی از نوسانات برق قرار دارند.