سازمان انرژی اتمی ایران، نهاد کلیدی و استراتژیک در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای، از ابتدا در اوایل قرن بیستم و پیش از انقلاب اسلامی شکل گرفت. تأسیس این سازمان، به‌عنوان نمادی از پیشرفت علمی و تکنولوژیک کشور، در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی و ویژه در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی به اوج خود رسید. با نگاهی به تاریخچه این نهاد، می‌توان مراحل مهم شکل‌گیری و رشد سریع آن را در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی بررسی کرد.
نخستین اقدام‌ها در راستای توسعه فناوری هسته‌ای در ایران به اوایل دهه ۱۳۴۰ بازمی‌گردد که با همکاری کشورهای غربی و به‌ویژه ایالات متحده آمریکا آغاز شد. در این دوران برنامه‌های هسته‌ای با هدف تولید انرژی و بهبود رشد اقتصادی کشور مورد توجه قرار گرفت. به‌طوری که در سال ۱۳۴۴، نخستین قرارداد هسته‌ای ایران با ایالات متحده به امضا رسید و به‌دنبال آن، تأسیس یک سازمان مستقل برای مدیریت این برنامه‌ها ضرورت پیدا کرد.
سازمان انرژی اتمی ایران در سال ۱۳۵۳ تأسیس شد و اهداف آن شامل توسعه فناوری هسته‌ای به منظور استفاده صلح‌آمیز و تأمین انرژی مورد نیاز کشور بود. در این راستا، مهم‌ترین پروژه‌ای که برنامه‌ریزی شد، تأسیس نیروگاه‌های هسته‌ای بود که نیروگاه بوشهر به‌عنوان اولین نمونه از این پروژه‌ها در حال ساخت بود. بنا بر اهداف اولیه، قرار بود این نیروگاه در سال ۱۳۵۷ به بهره‌برداری برسد، اما وقوع انقلاب اسلامی و تغییرات سیاسی در کشور منجر به توقف این پروژه‌ها شد.
انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ به‌سرعت منجر به تغییرات اساسی در ساختار سازمان انرژی اتمی و برنامه‌های هسته‌ای کشور شد. پس از پیروزی انقلاب، مدیریت این نهاد با چالش‌های جدیدی مواجه شد. به‌ویژه بعد از انقلاب، بسیاری از کارشناسان خارجی از ایران خارج شدند و وضعیت پروژه‌ها به ناگاه دچار اختلال شد. در این شرایط، اعضای جدید کمیسیون‌های انرژی و هسته‌ای در دولت موقت به‌دنبال بازنگری در برنامه‌ها و اهداف این نهاد بودند.
با این حال، تحولات سیاسی در کشور، سازمان انرژی اتمی را به فرصت‌های جدیدی نیز رهنمون ساخت. به‌تدریج، تلاش‌هایی برای بازسازی و بهبود وضعیت سازمان آغاز شد و افراد متخصص ایرانی در زمینه‌های مختلف هسته‌ای به میدان آمدند. پس از چند سال، در اوایل دهه ۱۳۶۰، با شروع جنگ تحمیلی، سازمان انرژی اتمی بار دیگر به‌عنوان یک نهاد استراتژیک شناخته شد و ضرورت توسعه فناوری‌های بومی بیش از پیش احساس می‌شد.
در سال‌های پس از جنگ، ایران به دنبال توسعه برنامه هسته‌ای با تأکید بر استقلال علمی و فناوری‌های داخلی حرکت کرد. تأسیس مراکز تحقیقاتی جدید، تربیت نیروی انسانی متخصص و برگزاری دوره‌های آموزشی از اولویت‌های این سازمان به شمار می‌رفت. در این مدت، سازمان تلاش کرد تا با ایجاد روابط جدید بین‌المللی و مشارکت با کشورهای دارای تکنولوژی هسته‌ای، به اهداف خود در زمینه انرژی هسته‌ای برسد.
یکی از مهم‌ترین تحولات سازمان انرژی اتمی ایران در دهه ۱۳۸۰، نامگذاری سال ۱۳۸۲ به‌عنوان “سال فناوری هسته‌ای” بود. در این سال، ایران اعلام کرد که در حال گسترش فعالیت‌های هسته‌ای خود است و قصد دارد به مرحله تولید سوخت هسته‌ای دست یابد.
در نهایت می‌توان گفت که سازمان انرژی اتمی ایران از ابتدا تا به امروز مسیری پرفراز و نشیب را طی کرده است. علی‌رغم چالش‌های داخلی و بین‌المللی، این سازمان با اتکا به نیروی انسانی و منابع داخلی، توانسته است به یکی از مراکز مهم علمی و هسته‌ای منطقه تبدیل شود و در سمت‌های مختلف، از جمله تحقیقات علمی و توسعه فناوری، به فعالیت‌های خود ادامه دهد. به‌طور کلی، پیشرفت‌های سازمان انرژی اتمی نشان‌دهنده تداوم تلاش‌های علمی و فناوری کشور برای دستیابی به سطوح بالا در علم و تکنولوژی است که می‌تواند به توسعه پایدار و استقلال انرژی کشور کمک شایانی کند.
