زنگ خطر سزارین‌ های غیراستاندارد؛ تلاش برای نجات مادران باردار در برابر آمار نگران‌کننده

آمار تکان‌دهنده سزارین در برخی استان‌های کشور که تا مرز ۷۰ درصد نیز پیش رفته است، نگرانی‌های جدی را درباره سلامت مادران و نوزادان به وجود آورده است. این رویه رو به رشد، نه تنها با سیاست‌های ترویج زایمان طبیعی مغایرت دارد، بلکه می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری را برای مادران به همراه داشته باشد. در این میان، هدف‌گذاری وزارت بهداشت برای کاهش مرگ مادران باردار، اهمیتی دوچندان می‌یابد و ضرورت اتخاذ تدابیر فوری و کارآمد برای مدیریت این وضعیت و ارتقای سلامت زایمان را آشکار می‌سازد. حال باید دید چه راهکارهایی برای مقابله با این روند نگران‌کننده و دستیابی به هدف کاهش مرگ مادران باردار به کار گرفته خواهد شد.

بحران سزارین در ایران: ۵۶ درصد زایمان ها به روش سزارین انجام می شود؛ نقش حیاتی ماما ها در خط مقدم سلامت

معاون بهداشت وزارت بهداشت با اعلام آمار نگران کننده سهم ۵۶ درصدی سزارین از کل زایمان ها در کشور و حتی بالاتر بودن این رقم از ۷۰ درصد در برخی استان ها، بر ضرورت توجه ویژه به نقش ماما ها در اصلاح این روند و ارتقای سلامت مادر و نوزاد تاکید کرد. این اظهارات در مراسم گرامیداشت روز جهانی ماما (برگزار شده در تاریخ سه شنبه، ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ شمسی، مطابق با ۶ می ۲۰۲۵ میلادی) و با اشاره به شعار امسال فدراسیون جهانی مامایی، “ماما ها، نقشی ضروری و حیاتی در هر بحران”، بیان شد.

دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، در این مراسم ضمن تبریک روز جهانی ماما، به اهمیت شعار منتخب امسال اشاره کرد و گفت: “اگر به شعار سال جاری توجه کنیم به این نتیجه می رسیم که ماما ها در تمام بحران ها در خط مقدم سلامت حضور دارند.” این حضور پررنگ و فداکارانه، نه تنها در بحران های طبیعی و اپیدمی ها، بلکه در تمامی چالش های نظام سلامت، از جمله مسئله بغرنج سزارین های بی رویه و تلاش برای افزایش نرخ باروری سالم، به چشم می خورد.

سزارین، یک انتخاب یا یک ضرورت پزشکی؟ زنگ خطر برای سلامت مادران و نوزادان

یکی از مهمترین چالش هایی که دکتر رئیسی به آن اشاره کرد، نرخ بسیار بالای سزارین در کشور است. وی با بیان اینکه “سهم سزارین از زایمان کشور بسیار زیاد و حدود ۵۶ درصد است”، افزود: “بررسی ها بیانگر این است که میزان سزارین برخی استان ها بیش از ۷۰ درصد است که یک نرخ بالا قلمداد می شود.” این آمار در حالی ارائه می شود که سازمان بهداشت جهانی (WHO) میزان ایده آل سزارین را بین ۱۰ تا ۱۵ درصد کل زایمان ها توصیه می کند و انجام آن را تنها در مواردی که جان مادر یا نوزاد در خطر است، ضروری می داند.

سزارین، هرچند در موارد لزوم یک جراحی نجات بخش است، اما در صورت عدم ضرورت، می تواند با عوارض کوتاه مدت و دراز مدتی برای مادر و نوزاد همراه باشد. از جمله این عوارض می توان به افزایش خطر عفونت، خونریزی، مشکلات مربوط به بیهوشی، چسبندگی های رحمی، مشکلات در بارداری های بعدی و همچنین مشکلات تنفسی برای نوزاد اشاره کرد. دکتر رئیسی با تاکید بر اینکه “۸۰ درصد مسئولیت زایمان توسط ماما ها قابل انجام است”، به این نکته اشاره کرد که با تقویت نقش ماما ها در نظام زایمانی و ترویج زایمان طبیعی، می توان به طور قابل توجهی از آمار سزارین های غیر ضروری کاست. این امر نه تنها به سلامت جامعه کمک می کند، بلکه هزینه های نظام سلامت را نیز کاهش خواهد داد.

ماما ها، قهرمانان خط مقدم در بحران ها: از کرونا تا فریاد برای غزه

معاون بهداشت وزارت بهداشت در بخش دیگری از سخنان خود به نقش بی بدیل ماما ها در دوران همه گیری کرونا اشاره کرد و گفت: “ایران جزو کشور هایی بود که مراقبت های دوران بارداری طی دوران پاندمی کرونا در آن کاهش نیافت و دستاورد این موضوع به دلیل تلاش ماما ها است.” در شرایطی که بسیاری از خدمات سلامت تحت الشعاع بحران کرونا قرار گرفته بود، ماما ها با از خودگذشتگی، خدمات حیاتی مراقبت از مادران باردار و نوزادان را ادامه دادند و از بروز فاجعه ای بزرگتر در این حوزه جلوگیری کردند.

دکتر رئیسی همچنین با اشاره به بحران انسانی در غزه و با انتقاد از سکوت سازمان های بین المللی، اظهار داشت: “این روز ها، شاهد مرگ و میر مادران و نوزادان در غزه هستیم و این در حالی است که سازمان های بین المللی نسبت به این جنایت سکوت کرده اند. به طور قطع، شعاری می بایست برای جنایات غزه در نظر گرفته شود؛ چرا که چندین هزار مادر و نوزاد در سایه سکوت سازمان های جهانی به دلیل جنایات رژیم صهیونیستی شهید شده اند.” این بخش از سخنان وی، نشان دهنده عمق نگاه انسانی و مسئولیت اجتماعی جامعه مامایی و نظام سلامت ایران نسبت به فجایع جهانی است و تاکید می کند که رسالت ماما ها فراتر از مرز های جغرافیایی و در هر نقطه ای از جهان که سلامت مادر و کودک در خطر باشد، معنا پیدا می کند.

نیروی انسانی مامایی در ایران: ظرفیت ها و نیاز ها

دکتر رئیسی در خصوص تعداد ماما های فعال در نظام سلامت کشور توضیح داد: “در حال حاضر، ۱۸ هزار ماما در حوزه بهداشت و ۱۲ هزار ماما در حوزه درمان به ارائه خدمات می پردازند.” علاوه بر این، “وزارت بهداشت در بخش مراقبین سلامت نیز از حضور ماما ها استفاده می کند.” این آمار نشان دهنده ظرفیت قابل توجه نیروی انسانی مامایی در کشور است که می تواند در صورت برنامه ریزی صحیح و حمایت همه جانبه، نقش موثرتری در ارتقای شاخص های سلامت مادر و کودک ایفا کند. با این حال، با توجه به گستردگی کشور و نیاز روزافزون به خدمات مامایی، به ویژه در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته، توجه به تربیت و حفظ نیروی مامای متخصص و متعهد همچنان یک اولویت اساسی است.

نقش کلیدی ماما ها در سیاست های جمعیتی و افزایش نرخ باروری سالم

یکی دیگر از محور های مهم سخنان معاون بهداشت، نقش ماما ها در مواجهه با چالش کاهش جمعیت بود. وی با بیان اینکه “کاهش جمعیت یک موضوع بسیار جدی است”، تاکید کرد: “ماما ها برای افزایش نرخ باروری نقشی کلیدی دارند.” این نقش آفرینی می تواند از طریق ارائه مشاوره های تخصصی قبل از بارداری، مراقبت های با کیفیت دوران بارداری، ترویج زایمان طبیعی و ایمن، و همچنین حمایت های پس از زایمان صورت گیرد. ماما ها با ایجاد یک تجربه مثبت از بارداری و زایمان، می توانند به افزایش تمایل خانواده ها به فرزندآوری سالم و برنامه ریزی شده کمک کنند. آنها همچنین در آموزش روش های صحیح فرزندپروری و مراقبت از نوزاد نقش اساسی دارند که خود به سلامت نسل آینده کمک شایانی می کند.

کاهش مرگ و میر مادران باردار: دستاوردی مهم و نگاهی به آینده

دکتر رئیسی با اشاره به دستاورد های مثبت در زمینه کاهش مرگ و میر مادران باردار، توضیح داد: “کاهش مرگ و میر مادران باردار به دلیل همکاری خوب میان حوزه بهداشت و درمان است. میزان مرگ و میر مادران باردار از ۲۵ در هر ۱۰۰ هزار به ۲۲ در هر ۱۰۰ هزار رسیده است.” این موفقیت نشان دهنده تلاش های صورت گرفته در جهت بهبود کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی به مادران است. با این حال، وزارت بهداشت به این میزان قانع نبوده و هدفگذاری دقیق تری را برای آینده ترسیم کرده است: “وزارت بهداشت برای کاهش میزان مرگ مادران باردار هدفگذاری کرده و این میزان می بایست به ۱۸ در هر ۱۰۰ هزار برسد.” دستیابی به این هدف نیازمند تداوم تلاش ها، تقویت زیرساخت ها، آموزش مستمر کادر بهداشت و درمان، و به ویژه، بهره گیری حداکثری از ظرفیت و دانش ماما ها در سراسر کشور است.

در نهایت، گرامیداشت روز جهانی ماما فرصتی است برای قدردانی از زحمات این قشر فداکار و همچنین بازنگری در سیاست ها و برنامه های مرتبط با سلامت مادر و نوزاد. کاهش نرخ سزارین های غیر ضروری، حمایت از ماما ها در بحران ها، توجه به نیاز های آموزشی و شغلی آنان، و سپردن نقش کلیدی به ایشان در اجرای سیاست های جمعیتی و برنامه های کاهش مرگ و میر مادران، از جمله اقداماتی است که می تواند به ارتقای سلامت جامعه و ساختن آینده ای روشن تر برای نسل های بعدی کمک کند.