کتاب «عهد پدر» نوشتهی مژده دقیقی، نگاهی عمیق و مستند به زندگی زنان دانشجو در دوره پهلوی را به تصویر میکشد. این کتاب به روایت تاریخ اجتماعی ایران در نیمه اول قرن بیستم پرداخته و به ویژه توجه خود را به وضعیت تحصیلات عالی زنان در این دوران معطوف کرده است. دوران پهلوی، به ویژه در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی، به تحولات بسیاری در عرصههای مختلف اجتماعی، فرهنگی و آموزشی منجر شد. زنان به عنوان ظرفیتهای اصلی جامعه، در این تحولات نقشی بیبدیل ایفا کردند و کتاب «عهد پدر» با بررسی این نقش، ابعاد جالب توجهی از زندگی و مبارزات آنان را نشان میدهد.
در این کتاب، مژده دقیقی با گردآوری خاطرات زنان دانشجویی که در این دوران تحصیلات خود را آغاز کردند، به توصیف چالشها و مشقتهایی که آنها با آن مواجه بودند، میپردازد. با آغاز دوران مدرنسازی کشور و توسعه نظام آموزشی، فرصتهای جدیدی برای ورود زنان به دانشگاهها فراهم شد. تهران و شهرهای بزرگ دیگر، شاهد تاسیس دانشگاهها و موسسات آموزش عالی بودند که به زنانی که از شرایط فرهنگی و اجتماعی مردمسالارانه برخوردار بودند، امکان تحصیل را فراهم میکرد.
زنان این دوره به دنبال دستیابی به حقوق خود و تغییر سرنوشت خویش بودند. آنها به خوبی میدانستند که تحصیلات به همراه آگاهی از حقوق قانونی، میتواند به آنان قدرت و استقلالی بدهد که همواره در جامعه مردسالارانه مورد نقص واقع شده بودند. در پی این تغییرات، نوعی رونق در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی این قشر از جامعه پدید آمد. زنان دانشجو به عنوان پیشگامان فکری و فرهنگی به فعالیتهایی چون تاسیس انجمنهای دانشجویی، برگزاری سمینارها و کنفرانسهای مختلف پرداخته و صدای خود را در عرصههای عمومی مطرح کردند.
مژده دقیقی در فصلهای مختلف کتاب خود به صورت جامع به ابعاد مختلف تحصیلات زنان میپردازد. او به بررسی چگونگی ورود زنان به دانشگاههای اصفهان، شیراز و تهران میپردازد. در این دانشگاهها، علاوه بر علوم انسانی، رشتههایی نظیر پزشکی، مهندسی و علوم طبیعی هم به تدریس درآمد و زنان توانستند در عرصههای جدیدی که قبلاً برایشان محصور شده بود، گام بگذارند. این تحصیلات نه تنها آینده شغلی این زنان را متحول کرد، بلکه به تحولی عمیق در نگرش جامعه نسبت به نقش زنان نیز منجر شد.
کتاب «عهد پدر» صرفاً محدود به بیان رویدادهای تاریخی نیست بلکه تلاش میکند وقایع را از دیدگاه عاطفی و انسانی بررسی کند. نویسنده با استفاده از مصاحبهها و خاطرات زنانی که در آن دوران تحصیل کردهاند، به تصویر کشیدن زندگی روزمره آنها، از جمله چالشهای اجتماعی و خانوادگی پرداخته و به مسائل عدالت اجتماعی و حقوق زنان در ایران به شکل موشکافانهتری نظر میافکند. یکی از نکات بارز این کتاب، تمرکز بر نقش خانوادهها به ویژه پدران در حمایت از تحصیل دخترانشان است. پدرانی که به رغم چالشهای فرهنگی و اجتماعی، زنان را در طی کردن مسیر تحصیلات عالی یاری کردند و به آنها اجازه دادند تا از تواناییهای خود بهرهبرداری کنند.
به علاوه، زنان تحصیلکرده این دوره با خیانتها و تعصبات اجتماعی نیز مواجه بودند، مواردی که بعضاً باعث میشد که آنها در پی تحصیلات خود با موانع جدی رو به رو شوند. جامعهای که هنوز نمیتوانست به طور کامل پذیرای صدای زنان باشد، در برابر این حرکات واکنشهای متفاوتی نشان میداد. با این حال، آنها با روحیهای پرشور و ارادهای پایدار، بر محدودیتها غلبه کرده و به عملکرد خود ادامه دادند.
با توجه به محتوا و شیوه نگارش مژده دقیقی، میتوان گفت که کتاب «عهد پدر» به عنوان یک منبع معتبر و مهم در زمینهی تاریخنگاری اجتماعی ایران، به وضعیت زنان دانشجو در دوره پهلوی ضیافتی تازه و منحصر به فرد را فراهم کرده است. این کتاب نه تنها برای پژوهشگران رشتههای علوم انسانی و اجتماعی، بلکه برای هر فردی که به تاریخ معاصر ایران و تحولات آن علاقمند است، خواندنی و جذاب است. زنان تحصیلکردهی آن دوره، سرگذشتهایی دارند که میتوانند الگوی الهامبخشی برای نسلهای آینده باشند و کتاب «عهد پدر» به خوبی این واقعیت را مستند کرده است.