با گذشت زمان و پیچیده‌تر شدن پرونده‌های اختلافی میان ایران و ایالات متحده آمریکا، یافتن مسیری سازنده برای مذاکرات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است. در این میان، پیشنهاد رویکرد “تعهد در برابر تعهد و اقدام در برابر اقدام” به عنوان یک راهبرد عمل‌گرایانه مطرح می‌شود. این ایده بر این اصل استوار است که هرگونه پیشرفت در مذاکرات مستلزم برداشتن گام‌های متقابل و هم‌زمان از سوی هر دو طرف خواهد بود، تا از این طریق اعتمادسازی صورت گرفته و زمینه برای توافقات جامع‌تر فراهم گردد.
مسیر پر پیچ و خم مذاکره با آمریکا: راهبرد “تعهد در برابر تعهد” و ضرورت هوشیاری ملی
مذاکرات میان ایران و ایالات متحده آمریکا، همواره یکی از پیچیده ترین و حساس ترین پرونده ها در عرصه دیپلماسی بین المللی بوده است. محمدجواد جمالی نوبندگانی، که تجربه دبیری کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در دوره دهم مجلس شورای اسلامی را در کارنامه دارد، در تحلیلی از روند این گفتگوها، بر لزوم اتخاذ رویکردی هوشمندانه، محتاطانه و مبتنی بر تجربیات گذشته تاکید می کند. از نگاه وی، مسیر پیش رو، مسیری دشوار و مملو از چالش های تبلیغاتی و رسانه ای خواهد بود که نیازمند انسجام داخلی و اتخاذ راهبردی قاطع در مذاکرات است.
دور اول گفتگوها: ترسیم نقشه راه یا آغاز مسیری دشوار؟
جمالی نوبندگانی با اشاره به دور نخست گفتگوهای اخیر، آن را عمدتا مرحله ترسیم کلیات و نقشه راه اولیه می داند. هرچند طرفین ممکن است این دور را سازنده توصیف کرده باشند، اما این دیپلمات سابق معتقد است که نباید به سادگی از کنار پیچیدگی های ذاتی این مذاکرات عبور کرد. او پیش بینی می کند که در مراحل بعدی، فشارها از سوی آمریکا و حتی متحدان اروپایی اش افزایش خواهد یافت. این فشارها صرفا محدود به میز مذاکره نخواهد بود، بلکه در قالب جنگ تبلیغاتی و رسانه ای، با هدف تحت تاثیر قرار دادن هیات مذاکره کننده ایرانی و ایجاد شکاف و دوقطبی در فضای داخلی کشور، نمود پیدا خواهد کرد.
جنگ رسانه ای و ضرورت مقابله فعال
به باور دبیر سابق کمیسیون امنیت ملی، نشانه های این جنگ روانی از هم اکنون قابل مشاهده است. اقدام اخیر اتحادیه اروپا در تحریم چند فرد ایرانی، اظهارات مقامات غربی مانند ویتکاف در مورد برنامه موشکی ایران، و احتمال طرح مسائل حاشیه ای دیگر توسط چهره هایی مانند دونالد ترامپ در آینده، همگی در همین راستا قابل ارزیابی هستند. او به نقش رسانه هایی مانند فاکس نیوز به عنوان بلندگوی تبلیغاتی علیه ایران اشاره می کند و بر ضرورت مقابله جدی و فعال در این عرصه تاکید دارد.
متاسفانه، جمالی نوبندگانی سیستم اطلاع رسانی دولتی در ایران را در این زمینه ضعیف ارزیابی می کند. وی همچنین از وجود جریان های رسانه ای داخلی انتقاد می کند که یا به صورت افراطی نگاه مثبت به آمریکا دارند و یا با القای یاس و ناامیدی، به دنبال تضعیف روند مذاکرات هستند. راهکار پیشنهادی او، اطلاع رسانی دقیق، شفاف و مستمر به مردم از طریق رسانه ملی (صدا و سیما) با بهره گیری از کارشناسان خبره و کم حاشیه است تا به شبهات و فضاسازی های طرف مقابل پاسخ داده شود. اهمیت فضای مجازی نیز نباید نادیده گرفته شود و باید از ظرفیت آن برای روشنگری استفاده کرد. همچنین، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است بزرگان و مدیران رسانه ها را در جریان آخرین تحولات مذاکرات قرار دهد تا آن ها بتوانند با دسترسی به اطلاعات موثق، تحلیل های واقع بینانه و دقیقی را به جامعه ارائه دهند و از انتشار اخبار نادرست یا تحلیل های سطحی جلوگیری شود.
بی اعتمادی مطلق به آمریکا: درس هایی از گذشته
یکی از محورهای اصلی تحلیل جمالی نوبندگانی، بی اعتمادی عمیق و ریشه دار به هیات حاکمه آمریکاست. او تاکید می کند که این بی اعتمادی محدود به یک حزب خاص نیست و تجربه نشان داده است که هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه، هر زمان که منافعشان ایجاب کند، به تعهدات خود پایبند نخواهند بود. نمونه های اخیر این بدعهدی، فراوان است. نقض آتش بس چند روزه در غزه و حمایت بی چون و چرای آمریکا از ادامه جنایات اسرائیل، و همچنین ماجرای شش میلیارد دلار دارایی های بلوکه شده ایران که پس از انتقال به قطر، با کارشکنی آمریکا غیر قابل دسترس باقی ماند، گواه روشنی بر این مدعاست.
او این عدم پایبندی به تعهدات را جزئی از ذات و “خلق و خوی استکباری” می داند و بر لزوم درس گرفتن از تجربه گران سنگ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تاکید می کند. یکی از ایرادات اساسی وارده به اجرای برجام از سوی ایران، به عقیده وی، انجام یکجای تمام تعهدات بود، در حالی که طرف مقابل نه تنها به تعهدات خود عمل نکرد، بلکه با طرح بهانه های جدیدی مانند مسائل حقوق بشری، تحریم های تازه ای را علیه ایران وضع نمود.
راهبرد “تعهد در برابر تعهد، اقدام در برابر اقدام”
با توجه به این پیشینه و بی اعتمادی موجود، جمالی نوبندگانی راهبرد مشخصی را برای تیم مذاکره کننده ایرانی پیشنهاد می کند: “تعهد در برابر تعهد و اقدام در برابر اقدام”. این بدان معناست که هرگونه امتیاز یا گامی که از سوی ایران برداشته می شود، باید بلافاصله با امتیاز یا گامی متقابل و ملموس از سوی طرف مقابل همراه باشد. نباید هیچ امتیازی به صورت یک طرفه و بدون دریافت ما به ازای مشخص و قابل راستی آزمایی داده شود.
برای اجرای موفق این راهبرد، حضور حقوقدانان و اقتصاددانان برجسته و مسلط در تیم مذاکره کننده ضروری است. متن هرگونه توافق احتمالی باید به دقت کلمه به کلمه بررسی شود تا بار حقوقی و پیامدهای اقتصادی آن کاملا مشخص باشد و از هرگونه ابهام یا راه فراری برای طرف مقابل جلوگیری شود.
اهمیت انسجام داخلی در برابر فشارهای خارجی
در پایان، این نماینده ادوار مجلس بر اهمیت فوق العاده شرایط داخلی ایران در موفقیت مذاکرات تاکید می کند. دشمن همواره مترصد سوء استفاده از اختلافات و مشکلات داخلی است. بنابراین، وظیفه تمامی بزرگان، رهبران و فعالان جریان های مختلف سیاسی در کشور است که با درک شرایط حساس کنونی، از هرگونه اقدامی که منجر به ایجاد تفرقه یا فراهم کردن بهانه برای دشمن شود، پرهیز کنند. حفظ انسجام و وحدت ملی، پشتوانه ای قدرتمند برای تیم مذاکره کننده خواهد بود و توان چانه زنی ایران را در برابر فشارهای خارجی افزایش خواهد داد. تنها با هوشیاری، اتخاذ راهبردی دقیق و حفظ اتحاد داخلی می توان امیدوار بود که منافع ملی در این مذاکرات پیچیده حفظ شود.