پس از ماه ها تنش و درگیری های فزاینده، بارقه های امید برای پایان دادن به جنگ اوکراین در حال نمایان شدن است. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در اظهاراتی غیرمنتظره، اعلام آمادگی خود را برای مذاکره مستقیم با مقامات اوکراینی اعلام کرد. این تغییر موضع، که در پی فشارهای بین المللی و همچنین تحولات داخلی روسیه صورت گرفته، می تواند نقطه عطفی در تلاش ها برای دستیابی به صلح باشد. اما سوال اینجاست که آیا این اعلام آمادگی صرفا یک تاکتیک سیاسی است یا نشانه ای واقعی از تمایل به پایان دادن به جنگ؟
بارقه امید یا مانور دیپلماتیک؟ پوتین و زلنسکی از آمادگی مشروط برای مذاکره می‌گویند
در تحولی قابل توجه که می‌تواند نشانه‌ای از تغییر در پویایی جنگ طولانی‌مدت اوکراین باشد، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، برای نخستین بار از مراحل اولیه درگیری‌ها، از آمادگی برای گفت‌وگوهای دوجانبه مستقیم با اوکراین سخن گفته است. در مقابل، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، ضمن عدم پاسخ مستقیم به این پیشنهاد، اعلام کرده که کی‌یف علاقه‌مند به بحث و مذاکره پیرامون توقف حملات به اهداف غیرنظامی است. این اظهارات متقابل، در بحبوحه فشارهای فزاینده بین‌المللی، به ویژه از سوی ایالات متحده، برای یافتن راهی به سوی صلح صورت می‌گیرد و دریچه‌ای محتاطانه به سوی امکان ازسرگیری مذاکرات باز کرده است.
پیشنهاد پوتین و پاسخ محتاطانه زلنسکی
ولادیمیر پوتین روز دوشنبه در گفت‌وگویی با تلویزیون دولتی روسیه، ضمن تأیید از سرگیری درگیری‌ها پس از آتش‌بس کوتاه یک‌جانبه‌ای که مسکو به مناسبت عید پاک اعلام کرده بود، تأکید کرد که کشورش همچنان به روی هرگونه ابتکار صلح گشوده است و انتظار دارد طرف اوکراینی نیز چنین رویکردی داشته باشد. او مشخصاً به خبرنگار، پاول زاروبین، گفت: «ما همواره نگرش مثبتی به ابتکارات صلح داشته‌ایم و امیدواریم نمایندگان رژیم کی‌یف نیز همین احساس را داشته باشند.» اهمیت این اظهارات زمانی دوچندان شد که دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در گفتگو با خبرنگاران تصریح کرد که منظور پوتین از بحث درباره هدف قرار ندادن اهداف غیرنظامی، مذاکرات مستقیم “حتی به‌صورت دوجانبه” با طرف اوکراینی بوده است. این اولین بار از هفته‌های آغازین تهاجم روسیه در فوریه ۲۰۲۲ است که چنین پیشنهادی برای گفت‌وگوی مستقیم از سوی مسکو مطرح می‌شود.
از سوی دیگر، ولودیمیر زلنسکی در سخنرانی ویدئویی شبانه خود، بدون اشاره مستقیم به پیشنهاد پوتین برای مذاکرات جامع صلح، بر موضع پیشین اوکراین مبنی بر لزوم توقف حملات به غیرنظامیان تأکید کرد. او اعلام داشت که کی‌یف «برای هرگونه گفت‌وگو» که بتواند به آتش‌بسی در این زمینه منجر شود، آمادگی کامل دارد. این پیشنهاد قبلاً از سوی اوکراین و ایالات متحده به عنوان یک آتش‌بس ۳۰ روزه با تمرکز بر حفاظت از جان غیرنظامیان مطرح شده بود. زلنسکی گفت: «اوکراین بر پیشنهاد خود مبنی بر خودداری از حمله – دست‌کم به اهداف غیرنظامی – تأکید دارد و ما منتظر پاسخ روشن مسکو هستیم.» این رویکرد نشان می‌دهد که کی‌یف ممکن است به دنبال آغاز مذاکرات از یک نقطه مشخص و کمتر مناقشه‌برانگیز باشد، پیش از آنکه وارد مسائل پیچیده‌تر مانند وضعیت سرزمین‌های اشغالی یا وضعیت بی‌طرفی اوکراین شود.
فشار بین‌المللی و نقش ایالات متحده
گزارش‌ها حاکی از آن است که هم مسکو و هم کی‌یف تحت فشار قابل توجهی از سوی ایالات متحده قرار دارند تا گام‌های ملموسی به سوی صلح بردارند. واشنگتن تهدید کرده است که در صورت عدم مشاهده پیشرفت در روند صلح، ممکن است از تلاش‌های دیپلماتیک خود عقب‌نشینی کند. این فشار می‌تواند یکی از عوامل اصلی تغییر لحن اخیر و اعلام آمادگی‌ها برای گفت‌وگو باشد. به نقل از گزارش‌ها، شخصیت‌های سیاسی برجسته آمریکایی مانند دونالد ترامپ و مارکو روبیو نیز اخیراً نسبت به احتمال خروج واشنگتن از مذاکرات در صورت عدم پیشرفت هشدار داده بودند، هرچند ترامپ بعداً لحن خوش‌بینانه‌تری اتخاذ کرد و ابراز امیدواری نمود که توافقی “این هفته” حاصل شود. با این حال، دولت فعلی آمریکا (به ریاست جو بایدن) از تمدید آتش‌بس‌ها استقبال کرده، اما همچنان بر لزوم دستیابی به یک صلح پایدار تأکید دارد.
چالش‌های پیش رو: آتش‌بس شکننده و خواسته‌های متضاد
علی‌رغم اعلام آمادگی‌ها، مسیر دستیابی به صلح همچنان با موانع جدی روبروست. آتش‌بس کوتاه مدت ۳۰ ساعته عید پاک که توسط مسکو اعلام شد، با اتهامات متقابل نقض از سوی هر دو طرف همراه بود. زلنسکی با اشاره به ادامه حملات روسیه در این دوره، مسکو را به تلاش برای طولانی‌تر کردن جنگ متهم کرد و گفت که به نیروهای اوکراینی دستور داده شده تا واکنشی “متقارن” به اقدامات ارتش روسیه نشان دهند. او در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «آتش‌بس با آتش‌بس پاسخ داده می‌شود و حملات روسیه با حملات دفاعی ما.» این بی‌اعتمادی عمیق، یکی از بزرگترین چالش‌ها در هرگونه روند مذاکراتی خواهد بود.
علاوه بر این، خواسته‌های اساسی دو طرف همچنان فاصله زیادی با یکدیگر دارند. روسیه بر واگذاری تمام سرزمین‌هایی که آن‌ها را ضمیمه خاک خود اعلام کرده (شامل کریمه و بخش‌هایی از شرق و جنوب اوکراین) و پذیرش وضعیت بی‌طرفی دائمی توسط کی‌یف اصرار دارد. از دیدگاه اوکراین، پذیرش این شروط به منزله تسلیم کامل و نابودی حاکمیت ملی است و کشور را در برابر تهاجمات احتمالی روسیه در آینده کاملاً بی‌دفاع خواهد گذاشت. زلنسکی تأکید کرده است که هرگونه آتش‌بس باید مقدمه‌ای برای «ایجاد صلحی واقعی و پایدار» باشد، نه صرفاً توقفی موقت در درگیری‌ها که به روسیه فرصت تجدید قوا بدهد.
مذاکرات لندن و چشم‌انداز آینده
در بحبوحه این تحولات، قرار است اوکراین روز چهارشنبه در لندن در دور جدیدی از مذاکرات با حضور نمایندگان آمریکا و کشورهای اروپایی شرکت کند. این نشست ادامه گفت‌وگوهایی است که هفته گذشته در پاریس با هدف بررسی راه‌های پایان دادن به جنگ بیش از سه‌ساله آغاز شد. به گفته زلنسکی، وظیفه اصلی این مذاکرات، تلاش برای دستیابی به یک “آتش‌بس بدون شرط” به عنوان نقطه آغازین است.
در نهایت، با وجود پیشنهاد گفت‌وگوی مستقیم از سوی پوتین و اعلام آمادگی مشروط زلنسکی، چشم‌انداز صلح همچنان مبهم است. سخنگوی کرملین، دیمیتری پسکوف، بار دیگر تأکید کرده که “رئیس‌جمهور پوتین و طرف روسی همچنان برای رسیدن به راه‌حلی مسالمت‌آمیز آمادگی دارند” و به همکاری با طرف آمریکایی برای نتیجه‌بخش بودن تلاش‌ها ادامه می‌دهند. اما اینکه آیا این اظهارات به اقدامات عملی و امتیازدهی‌های لازم برای دستیابی به توافق منجر خواهد شد یا خیر، پرسشی است که تنها گذشت زمان و تحولات میدانی و دیپلماتیک آتی به آن پاسخ خواهند داد. جهان با دقت نظاره‌گر است تا ببیند آیا این بارقه‌های امید، به صلحی پایدار تبدیل خواهند شد یا صرفاً مانورهای دیپلماتیکی در یک جنگ فرسایشی هستند.
