راز ناگفته‌های تی‌رکس: با «خانخولو مغولستانی» آشنا شوید!
حدود ۸۶ میلیون سال پیش، در اواخر دوره کرتاسه، زمین میزبان گونه‌های متنوعی از درندگان قدرتمند بود. در میان این شکارچیان، Khankhuuluu mongoliensis (خانخولو مغولستانی)، دایناسوری نسبتاً کوچک اما مهم، کشف شد که درک دیرینه‌شناسان از منشاء تیرانوسوروس رکس (Tyrannosaurus rex) قدرتمند را متحول کرده است.
این گونه تازه شناسایی شده، در «سازند بایانشیره» (Bayanshiree Formation) در جنوب شرقی مغولستان، مکانی غنی از تاریخ ماقبل تاریخ، کشف شده است. خانخولو، اگرچه به اندازه نوادگان تیرانوسوری خود ترسناک نبود، اما اکنون به عنوان یک جد کلیدی در تکامل یکی از نمادین‌ترین درندگان شناخته شده در جهان به شمار می‌رود.
ظهور یک نیای جدید برای تیرانوسورها
بر اساس مطالعه‌ای که در مجله Nature منتشر شده است، Khankhuuluu mongoliensis در دوره‌ای زندگی می‌کرد که چشم‌انداز در حال تغییر بود. درندگان بزرگ‌تر و مسلط‌تر در حال ناپدید شدن بودند و در جای آن‌ها، نوع جدیدی از گوشتخوار در حال ظهور بود. خانخولو بر خلاف تیرانوسوروس رکس عظیم‌الجثه، یک «مزودرنده» (mesopredator) بود، به این معنی که از درندگان بزرگ‌تری که بعداً آمدند، چابک‌تر و سریع‌تر بود. این دایناسور که حدود ۷۵۰ کیلوگرم وزن داشت – تقریباً به اندازه یک اسب مدرن – برای سرعت و چابکی ساخته شده بود، نه قدرت بدنی.
دیرینه‌شناسان Khankhuuluu را به عنوان یک درنده سریع‌السیر توصیف می‌کنند که پاهای بلندش به او اجازه می‌داد طعمه‌های کوچک‌تر را تعقیب کند، در حالی که حس‌های تیزش به او کمک می‌کرد تا با دقت در محیط خود حرکت کند. Khankhuuluu بر خلاف تیرانوسورهای بعدی، جمجمه بلند و کم عمقی داشت که فاقد قدرت خردکنندگی استخوان بود که معمولاً در اعضای بزرگ‌تر خانواده تیرانوسورها دیده می‌شد.
در عوض، او به سرعت و چابکی خود تکیه می‌کرد و حیواناتی را شکار می‌کرد که کوچک‌تر و سریع‌تر از خودش بودند، درست مانند یک کایوت مدرن. اعتقاد بر این است که Khankhuuluu یک جایگاه اکولوژیکی را به عنوان یک درنده سریع و همه‌کاره پر کرده است و از فرصت‌ها در زمانی که درندگان بزرگ‌تر شروع به محو شدن از چشم‌انداز کردند، بهره‌برداری کرده است.
فسیلی که دوباره کشف شد و هویتی جدید یافت
فسیل‌های Khankhuuluu کشفیات جدیدی نبودند. در واقع، آن‌ها در دهه ۱۹۷۰ میلادی (۱۳۴۹-۱۳۵۹ شمسی) توسط «آلتانگرل پرله» (Altangerel Perle)، دیرینه‌شناس مغولستانی، از سازند بایانشیره در جنوب شرقی مغولستان جمع‌آوری شده بودند. برای دهه‌ها، آن‌ها به اشتباه به Alectrosaurus نسبت داده می‌شدند، دایناسوری که بیشتر در نزدیکی چین یافت می‌شد. برای دهه‌ها، این فسیل‌ها تا حد زیادی نادیده گرفته شدند و اهمیت واقعی آن‌ها ناشناخته باقی ماند.
در سال ۲۰۲۳ میلادی (۱۴۰۱-۱۴۰۲ شمسی) بود که «جرد ووریس» (Jared Voris)، دانشجوی دکترای دانشگاه کلگری (University of Calgary)، با بررسی مجدد فسیل‌ها، متوجه ماهیت واقعی آن‌ها شد. ووریس به همراه «دکتر دارلا زلنیستکی» (Dr. Darla Zelenitsky)، دیرینه‌شناس، متوجه تفاوت‌های قابل توجهی در جمجمه و اندام‌های فسیل‌ها شدند که منجر به تحقیقات عمیق‌تر شد.
آن‌ها پس از بررسی دقیق استخوان‌ها در «موسسه دیرینه‌شناسی» (Institute of Paleontology) در مغولستان، تأیید کردند که بقایای فسیل‌ها متعلق به Alectrosaurus نیست، بلکه به یک گونه ناشناخته تعلق دارد. این پیشرفت منجر به شناسایی Khankhuuluu mongoliensis، یک چهره محوری در تکامل تیرانوسورها شد.
نام Khankhuuluu از زبان مغولی گرفته شده و به معنای «شاهزاده اژدهایان» است، عنوانی برازنده برای دایناسوری که نقش کلیدی در شجره‌نامه تیرانوسورها ایفا می‌کند. کشف این گونه پیامدهای عمیقی برای درک جدول زمانی تکاملی تیرانوسورها دارد و نشان می‌دهد که چگونه درندگان کوچک‌تر و چابک‌تر به تدریج به موجودات غول‌پیکر و وحشتناکی مانند تیرانوسوروس رکس تبدیل شدند.
مهاجرت تیرانوسورها: تکاملی بین قاره‌ای
اهمیت Khankhuuluu فراتر از زمان و مکان وجودش در مغولستان است. دکتر زلنیستکی، که یکی از نویسندگان این مطالعه است، خاطرنشان می‌کند که Khankhuuluu یا گونه‌ای نزدیک به آن احتمالاً حدود ۸۵ میلیون سال پیش به آمریکای شمالی مهاجرت کرده است. این مهاجرت یک رویداد کلیدی در تاریخ تکاملی تیرانوسورها است. با حرکت این گونه در سراسر قاره‌ها، زمینه را برای توسعه بعدی برخی از ترسناک‌ترین درندگانی که تاکنون روی زمین راه رفته‌اند، فراهم کرد.
حرکت تیرانوسورها از آسیا به آمریکای شمالی نه تنها به تثبیت سلطه این درندگان در هر دو قاره کمک کرد، بلکه زمینه را برای تکامل اشکال عظیم و تخصصی مانند تیرانوسوروس رکس فراهم کرد. با سازگاری تیرانوسورها با محیط‌های مختلف، آن‌ها به دو شاخه اصلی تقسیم شدند: یکی که به درندگان بزرگ راس هرم غذایی تبدیل شدند و به خاطر آرواره‌های خردکننده استخوان خود شناخته می‌شوند، و دیگری که پوزه‌های بلند را توسعه دادند و در اندازه متوسط باقی ماندند.
این رویداد مهاجرتی یک قطعه حیاتی از پازل در درک نحوه گسترش تیرانوسورها در سراسر جهان است. شواهد محکمی ارائه می‌دهد که تکامل تیرانوسورهای بزرگ – مانند تیرانوسوروس رکس – تحت تأثیر جابجایی گونه‌ها و سازگاری با محیط‌های جدید بوده است. این کشف نشان‌دهنده تغییری در نحوه نگاه دانشمندان به ظهور تیرانوسورها است و نشان می‌دهد که تکامل آن‌ها خطی نبوده، بلکه توسط مسیرهای انشعابی و حرکات جغرافیایی شکل گرفته است.
