رازگشایی از نان ۵۰۰۰ ساله: طعمی که تاریخ را دوباره زنده می‌کند!
آیا می‌دانستید که باستان‌شناسان در ترکیه موفق به کشف دستور پخت نانی شده‌اند که قدمت آن به ۵۰۰۰ سال پیش می‌رسد؟ نانی که امروز یک نانوایی محلی با احیای آن، طعم تاریخ را به کام همگان بازگردانده است.
به تازگی، کشف یک دستور پخت نان باستانی در ترکیه خبرساز شده است. این نان که قدمت آن به حدود ۵۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد، به شکل یک قرص نان زغالی شده در زیر آستانه خانه‌ای در شهر اسکی‌شهیر (Eskisehir) واقع در مرکز ترکیه کشف شده است.
باستان‌شناسان این اثر باستانی قابل توجه را در سپتامبر ۲۰۲۴ (شهریور ۱۴۰۳) طی کاوش‌هایی در تپه باستانی کول‌اوبا (Kulluoba Hoyuk)، یک سکونتگاه مربوط به عصر برنز که دهه‌هاست مورد مطالعه قرار گرفته، پیدا کردند.
کشف باستانی حفظ شده در گذر هزاره‌ها
این قطعه نان، قدیمی‌ترین نان پخته‌ای است که تاکنون در یک کاوش باستان‌شناسی یافت شده و تا حد زیادی شکل اصلی خود را حفظ کرده است. مراد تورک‌تکی (Murat Turkteki)، باستان‌شناسی که رهبری این کاوش را بر عهده دارد، آن را “قدیمی‌ترین نان پخته‌ای که در جریان یک کاوش به دست آمده و تا حد زیادی شکل خود را حفظ کرده است” توصیف می‌کند. این نان، صاف و به شکل یک دیسک با قطر حدود ۱۲.۷ سانتی‌متر است.
به گزارش وب‌سایت Gizmodo، تجزیه و تحلیل‌های علمی نشان داده است که این نان از آرد اِمر (emmer) آسیاب شده به صورت درشت، نوعی گندم باستانی که زمانی به طور گسترده کشت می‌شد اما اکنون کمیاب است، تهیه شده است. در کنار اِمر، دانه‌های عدس نیز برای افزودن بافت و ارزش غذایی به آن اضافه شده است. این نان همچنین حاوی برگ گیاهی است که به عنوان یک عامل ورآورنده طبیعی عمل کرده و باعث می‌شود خمیر در طول پخت ور بیاید. این ترکیب، نبوغ اولیه در استفاده از منابع موجود برای تهیه غذا را نشان می‌دهد.
چنین یافته‌هایی، سرنخ‌های مهمی در مورد رژیم‌های غذایی باستانی، شیوه‌های کشاورزی و چگونگی انطباق انسان‌های اولیه با محیط خود ارائه می‌دهند. اکتشافاتی از این دست به بازنویسی تاریخ غذا کمک می‌کنند و نشان می‌دهند که پخت پیچیده نان، مدت‌ها قبل از توسعه تکنیک‌های مدرن وجود داشته است.
بازسازی یک دستور پخت گمشده برای ذائقه‌های امروزی
مسئولان محلی با الهام از این یافته باستان‌شناسی، با نانوایی هالک اِکمک (Halk Ekmek) در اسکی‌شهیر تماس گرفتند تا ببینند آیا می‌توان این دستور پخت را برای ذائقه‌های امروزی بازسازی کرد یا خیر. از آنجایی که دانه‌های باستانی اِمر دیگر در ترکیه در دسترس نیست، نانواها از گندم کاویجا (Kavilca wheat) که نوعی گندم نزدیک به اِمر و بومی منطقه است، به عنوان جایگزین استفاده کردند. برای اینکه تا حد امکان از دستور پخت اصلی تقلید شود، بلغور و عدس نیز به آن اضافه شد.
تلاش‌های این نانوایی به سرعت نتیجه داد. اولین دسته از نان “کول‌اوبا” در عرض چند ساعت به فروش رفت و نشان‌دهنده اشتیاق شدید مردم محلی به چشیدن این طعم تاریخی بود. از آن زمان، این نانوایی روزانه حدود ۳۰۰ قرص نان تولید می‌کند تا پاسخگوی تقاضا باشد.
قیمت این نان به لطف یارانه‌های شهرداری با هدف ترویج میراث فرهنگی و سنت‌های غذایی پایدار، مقرون به صرفه است و تنها ۵۰ لیر ترکیه (حدود ۱.۳۰ دلار آمریکا) به فروش می‌رسد.
درسی از نیاکان در کشاورزی پایدار
گندم کاویجا که به عنوان جایگزین اِمر باستانی استفاده می‌شود، به دلیل مقاومت در برابر خشکسالی و بیماری شناخته شده است. این ویژگی، به ویژه امروزه که بسیاری از محصولات مدرن در ترکیه مانند ذرت و آفتابگردان به مقدار زیادی آب نیاز دارند و در برابر فشارهای زیست‌محیطی آسیب‌پذیر هستند، اهمیت ویژه‌ای دارد.
آیشه اونلوجه (Ayse Unluce)، شهردار اسکی‌شهیر، به اهمیت گسترده‌تر این کشف اشاره کرد و گفت: “اجداد ما به ما درس می‌دهند. مانند آنها، ما باید به سمت محصولات کم‌آب‌تر حرکت کنیم.” با افزایش فراوانی خشکسالی‌ها در اثر تغییرات آب و هوایی، اتخاذ محصولاتی مانند گندم کاویجا می‌تواند مصرف آب را کاهش داده و امنیت غذایی را در مناطق آسیب‌پذیر تضمین کند.
این نان از ۲۸ مارس (۹ فروردین) در موزه باستان‌شناسی اسکی‌شهیر (Eskişehir Archaeological Museum) به نمایش گذاشته شده و بازدیدکنندگانی را که می‌خواهند از نزدیک این قطعه نادر از تاریخ را تماشا کنند، به خود جذب کرده است.
