راز قانون بانکداری اسلامی: نقش مرحوم نوربخش و آنچه دکتر درخشان نکرد
در دهه‌های اخیر، بانکداری اسلامی به عنوان یک سیستم مالی متناسب با اصول اسلامی، توانسته است توجه بسیاری از کشورهای اسلامی و حتی غیرایسملی را به خود جلب کند. این نوع بانکداری به دنبال ارائه خدمات مالی بدون ربا و بر پایه اصول اخلاقی و مدافع اصول شفافیت و عدالت می‌باشد. یکی از چهره‌های تاثیرگذار در شکل‌گیری و توسعه بانکداری اسلامی در ایران، مرحوم دکتر حسین نوربخش است. ایشان به عنوان یکی از بنیان‌گذاران و نظریه‌پردازان بانکداری اسلامی در کشورمان شناخته می‌شوند.
دکتر نوربخش با مطالعه عمیق روی مبانی فقهی و اقتصادی و همچنین با توجه به تجارب جهانی در عرصه بانکداری، موفق به تدوین قوانین و مقرراتی شد که توانست بانکداری اسلامی را به شکل یک نظام کارآمد مالی در ایران پیاده‌سازی کند. او به تبلیغ و ترویج اصول بانکداری اسلامی و همچنین آموزش آن به نسل‌های جدید اهتمام خاصی داشت و در این مسیر، نظریات علمی خود را در قالب مقالات و کتاب‌ها منتشر کرد.
توسعه بانکداری اسلامی در ایران، نه تنها نیازهای مالی کشور را پوشش داد، بلکه به ارتقاء سطح زندگی مردم و کاهش فقر و نابرابری نیز کمک کرد. در این راستا، نقش مرحوم نوربخش در جهت‌دهی به این سیستم مالی غیر قابل کتمان است. ایشان با طراحی ابزارهای مالی متناسب با اصول اسلامی مانند مشارکت، مضاربه و اجاره، توانست برای نخستین‌بار، بانک‌ها را به سوی بازسازی و بهبود نتایج اقتصادی سوق دهد.
اما باید توجه داشت که چالش‌های بسیاری نیز در این مسیر وجود داشت. یکی از این چالش‌ها، عدم پذیرش کامل اصول بانکداری اسلامی از سوی برخی از متخصصین و مدیران بانک‌های سنتی بود. در این میان، دکتر فرهاد درخشان به عنوان یکی از چهره‌های دیگر در عرصه بانکداری اسلامی، نقش بسزایی در پیشبرد این اصول ایفا کرد. با این حال، به نظر می‌رسد که برخی از پیشنهادات و ایده‌های او نتوانسته است به‌خوبی در متن بانکداری اسلامی ایران جا بیفتد.
دکتر درخشان کوشش‌های بسیاری برای تبیین و تشریح اهمیت بانکداری اسلامی در سیستم اقتصادی ایران انجام داده است و به نقد و بررسی تفکرات سنتی در بانکداری پرداخته است. او معتقد است که اگر به‌خوبی از ظرفیت‌های بانکداری اسلامی استفاده شود، می‌توانیم نه‌تنها به تقویت فعالیت‌های اقتصادی در سطح ملی بپردازیم، بلکه بر مشکلات اجتماعی و اقتصادی کشور نیز فائق آئیم. اما، انتقادات او به برخی از جوانب بانکداری اسلامی به قدری جدی بوده که به نظر می‌رسد به دلایل مختلفی نتوانسته است به تصویب و اجرای کارآمد آنها در سطح کلان کمک کند.
نظام بانکداری اسلامی در ایران بر اساس کسانی چون مقدس نوربخش پایه‌گذاری شده است، اما به نظر می‌رسد که به دلیل عدم هماهنگی و همکاری بین نهادها و همچنین برخی اصول متعارض با فقه اسلامی، نیاز به اصلاحات و تجدید نظر جدی دارد. متاسفانه، نظام بانکداری اسلامی هنوز نتوانسته است به طور کامل انتظارات مردم و خواسته‌های جامعه را برآورده کند.
حضور و فعالیت‌هایی مانند بررسی‌های دکتر درخشان در عرصه بانکداری اسلامی، می‌تواند سرآغاز حرکتی تازه در جهت یکپارچه‌سازی اصول و قوانین باشد. در واقع، اگر افراد متخصصی چون دکتر درخشان بتوانند نظرات و دیدگاه‌های خود را به شکل ملموس و قابل اجرا در سطوح پایین‌تری از جامعه و مدیریت مالی بانک‌ها معرفی کنند، این دوگانگی و عدم هماهنگی در بانکداری اسلامی ایران کاهش خواهد یافت.
در نهایت، آنچه که مسجل است این است که بانکداری اسلامی در ایران با وجود چالش‌های فراوان، همچنان پتانسیل‌های بالایی برای رشد و توسعه دارد. پیچیدگی‌های نظری و عملی، عدم هماهنگی‌های بین نهادهای مختلف و ناتوانی در برابر تغییرات و پیشرفت‌های جهانی، همگی می‌توانند به عنوان موانعی بر سر راه توسعه و موفقیت این سیستم مالی در نظر گرفته شوند. اما با الهام از تلاش‌های افرادی چون مرحوم نوربخش و دکتر درخشان، می‌توان امیدوار بود که روزی بانکداری اسلامی در ایران به یک الگوی موفق برای دیگر کشورها تبدیل شود.
