رازگشایی از آتشفشان باستانی در مریخ: آیا دریاچه جِزِرو گنجینه‌ای از حیات فرازمینی است؟
دهانه‌ی جِزِرو در مریخ، همواره یکی از جذاب‌ترین نقاط برای دانشمندان بوده است. آیا کوهی که در حاشیه‌ی این دهانه قرار دارد، یک آتشفشان خفته است؟ یافته‌های جدید نشان می‌دهند که این احتمال وجود دارد و این موضوع، دریچه‌ای نو به سوی تاریخ آتشفشانی مریخ و احتمال وجود حیات باستانی در این سیاره می‌گشاید.
تیمی از محققان، شواهد شگفت‌انگیزی را کشف کرده‌اند که نشان می‌دهد کوهی در حاشیه‌ی دهانه‌ی جِزِرو (Jezero Crater) در مریخ، می‌تواند یک آتشفشان پنهان‌شده در طولانی‌مدت باشد. این کشف که در مجله‌ی Communications Earth & Environment منتشر شده است، ممکن است بینش‌های کلیدی در مورد تاریخ آتشفشانی سیاره و پتانسیل حیات باستانی مریخی ارائه دهد. با کمک داده‌های به‌دست‌آمده از مریخ‌نورد پِرسیویِرنس (Perseverance rover) ناسا و چندین مدارگرد مریخی، دانشمندان شواهد قانع‌کننده‌ای ارائه کرده‌اند که نشان می‌دهد یِزِرو مُنز (Jezero Mons) فقط یک کوه نیست.
یِزِرو مُنز: آتشفشانی در لباس مبدل؟
مریخ، سیاره‌ای مرموز با سطحی پوشیده از دهانه‌های عظیم، دره‌های عمیق و تشکیلات زمین‌شناسی عجیب است. در میان این ویژگی‌ها، دهانه‌ی جِزِرو همواره دانشمندان را مجذوب خود کرده است، عمدتاً به دلیل پتانسیل آن برای نگهداری آب در گذشته. محققان مدت‌ها بود که گمان می‌کردند قله‌ی برجسته‌ای که در حاشیه‌ی دهانه قرار دارد – یِزِرو مُنز – ممکن است آتشفشانی باشد، اما شواهد قطعی گریزان بود. تا اینکه اکنون این شواهد به دست آمده است.
با استفاده از داده‌های جمع‌آوری‌شده از مدارگردهای مریخی و مریخ‌نورد پِرسیویِرنس، دانشمندان تأیید کرده‌اند که یِزِرو مُنز ویژگی‌های مشابهی با تشکیلات آتشفشانی شناخته‌شده در مریخ و زمین نشان می‌دهد. اندازه و شکل این کوه، بازتاب‌دهنده‌ی ویژگی‌های آتشفشانی مانند زِفیریا (Zephyria) و آپولیناروس تولی (Apollinarus Tholi) در مریخ و حتی کوه سیدلی (Mount Sidley) در قطب جنوب است. این شباهت‌ها شواهد محکمی ارائه می‌دهند که این ویژگی ممکن است در اثر فعالیت‌های آتشفشانی شکل گرفته باشد.
رمزگشایی از اسرار گذشته‌ی آتشفشانی مریخ
جنبه‌ی قانع‌کننده‌تر این کشف، چیزی است که در مورد تاریخ زمین‌شناسی مریخ آشکار می‌کند. این تیم، به سرپرستی جیمز وری (James Wray)، استاد اخترفیزیک در موسسه‌ی فناوری جورجیا (Georgia Tech)، مجموعه‌های داده‌های متعددی را از مدارگردها از جمله مارس اودیسه (Mars Odyssey)، مارس رِکونِسانس (Mars Reconnaissance) و مدارگرد اِگزومارس تِریس گَس (ExoMars Trace Gas orbiters) مطالعه کردند. تجزیه و تحلیل آن‌ها نشان داد که یِزِرو مُنز ویژگی‌های قابل‌توجهی با آتشفشان‌های انفجاری موجود در سایر نقاط مریخ و زمین دارد. این شامل شکل کوه و همچنین عدم وجود دهانه‌های برخوردی است.
همچنین، بخش‌هایی از جناح شمال غربی یِزِرو مُنز نشانه‌هایی را نشان می‌دهند که شباهت زیادی به جریان‌های گدازه‌ای گذشته دارند. به نظر می‌رسد این جریان‌ها به کف دهانه رسیده‌اند و بیشتر کوه را به فعالیت آتشفشانی مرتبط می‌کنند. این موضوع به‌ویژه از این نظر اهمیت دارد که مریخ‌نورد پِرسیویِرنس ناسا دریافت که کف دهانه‌ی جِزِرو از سنگ آتشفشانی ساخته شده است، نه سنگ رسوبی، همانطور که از یک منطقه‌ی سیل‌زده انتظار می‌رفت. این کشف باعث شد که تیم فرضیه‌ای را مطرح کند مبنی بر اینکه مواد آتشفشانی می‌توانند از خود یِزِرو مُنز منشأ گرفته باشند.
جستجوی حیات گذشته در دهانه‌ی جِزِرو
طبیعت آتشفشانی احتمالی یِزِرو مُنز، پیامدهای گسترده‌تری برای جستجوی حیات در مریخ دارد. فعالیت‌های آتشفشانی می‌توانست محیط‌های هیدروترمال ایجاد کند – شرایطی که ممکن است از حیات میکروبی در گذشته‌های دور سیاره پشتیبانی کرده باشد. این کشف، این احتمال را دوباره زنده می‌کند که مریخ، به ویژه دهانه‌ی جِزِرو، زمانی شرایط مناسبی برای میزبانی از حیات داشته است، حداقل در تاریخ اولیه‌ی خود.
برای بررسی بیشتر، این تیم اکنون منتظر بازگشت نمونه‌های جمع‌آوری‌شده توسط مریخ‌نورد پِرسیویِرنس است. این نمونه‌ها پس از بازگشت به زمین، از طریق تاریخ‌گذاری رادیوایزوتوپ تجزیه و تحلیل می‌شوند که داده‌های دقیق‌تری در مورد سن سنگ‌های آتشفشانی ارائه می‌دهد. این به دانشمندان کمک می‌کند تا درک کنند که فعالیت آتشفشانی در رابطه با حضور آب چه زمانی رخ داده است.
درحالی‌که هنوز چیزهای زیادی برای یادگیری وجود دارد، این آخرین تحقیق نشان می‌دهد که یِزِرو مُنز ممکن است یک ویژگی منحصربه‌فرد نباشد. وری گفت: «اگر ما اکنون در حال شناسایی یک آتشفشان در اینجا هستیم، تصور کنید چند آتشفشان دیگر می‌توانند در مریخ وجود داشته باشند.» وی بر پتانسیل اکتشافات بسیار بیشتر در سراسر سطح مریخ تاکید کرد.
