رازِ پنهانِ نهنگ‌های قاتل: چطور جنگل‌های دریایی را نجات می‌دهند؟

شاید باورتان نشود، اما نهنگ‌های قاتل یا اُرکاها (Orcas) هم به نوعی در حفظ و نگهداری جنگل‌های دریایی نقش دارند. این مطلب به بررسی رفتار جالب این موجودات در استفاده از جلبک‌های دریایی می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این رفتار، به سلامت پوست و روابط اجتماعی آن‌ها کمک می‌کند. با ما همراه باشید تا از این رازِ پنهانِ نهنگ‌های قاتل پرده برداریم.

ارتقای بهداشت پوست با کمک جلبک‌ها؛ حمام کِلپ اُرکاها

دیگر نوبت خداحافظی با پستانداران و کلاغ‌ها است! به لطف تصاویر جدیدی که توسط پهپادها ثبت شده، نهنگ‌های قاتل نیز به جمع معدود حیواناتی پیوسته‌اند که از ابزار استفاده می‌کنند.

مطالعه‌ای که اخیراً در نشریه “Current Biology” منتشر شده، نشان می‌دهد که نهنگ‌های قاتل ساکن جنوب (Southern Resident Killer Whales) که یک خانواده بزرگ از اُرکاها هستند و در سواحل شمال غربی اقیانوس آرام، در دریای سالیش (Salish Sea) زندگی می‌کنند، از نوعی جلبک دریایی به نام “بول کِلپ” (Bull Kelp) برای نظافت و تیمار اجتماعی خود استفاده می‌کنند.

محققان با استفاده از تصاویر یک پهپاد در ارتفاع بیش از سی متر، مشاهده کردند که اُرکاها بخش‌هایی از ساقه جلبک‌های “بول کِلپ” را که نوعی جلبک دریایی غول‌پیکر است و جنگل‌های وسیع زیرآبی را در آب‌های ساحلی تشکیل می‌دهد، جدا می‌کنند. به گفته مایکل وایس (Michael Weiss)، یکی از نویسندگان این مطالعه و متخصص بوم‌شناسی رفتاری در مرکز تحقیقات نهنگ در فِرایدی هاربر (Friday Harbor) در ایالت واشنگتن، بافت این ساقه، محکم اما ارتجاعی است؛ چیزی شبیه به یک فوم رولر.

ماساژ دسته‌جمعی با کِلپ؛ روشی برای استحکام روابط اجتماعی

برای شروع یک جلسه نظافت با استفاده از کِلپ، یک اُرکا ساقه جلبک “بول کِلپ” را روی صورت خود قرار می‌دهد و مانند یک گربه مهربان، با نهنگ قاتل دیگری – که اغلب یکی از اعضای نزدیک خانواده یا هم‌سن‌وسال او است – مالش می‌دهد. این دو نهنگ، کِلپ را بین بدن‌های خود نگه می‌دارند و تا حدود دوازده دقیقه به هم می‌مالند.

در ابتدا، محققان تصور می‌کردند که این رفتار ممکن است نوعی بازی باشد. یک سنت قدیمی در میان آب‌بازان وجود دارد که به آن “کِلپینگ” (Kelping) گفته می‌شود. در این رفتار، اُرکاها و سایر نهنگ‌ها، برگ‌های جلبکی را روی باله‌ها و پیشانی خود می‌اندازند. بچه‌های نهنگ قاتل نیز علاقه زیادی به بازی “کِلپ قایم‌باشک” دارند. اما به گفته دانشمندان، رفتاری که نهنگ‌های قاتل ساکن جنوب با ساقه‌های کِلپ انجام می‌دهند، نه مد است و نه بازی؛ تمام سنین، از بچه‌ها گرفته تا پیرترین مادرسالارها در آن شرکت می‌کنند و شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد اُرکاها با پوست پوسته‌پوسته این کار را بیشتر انجام می‌دهند.

جنت مان (Janet Mann)، متخصص بوم‌شناسی رفتاری در دانشگاه جورج تاون (Georgetown University) که رفتار استفاده از ابزار را در دلفین‌های بینی‌بطری وحشی مطالعه می‌کند و در این تحقیق شرکت نداشته است، این مشاهدات را “شواهد قانع‌کننده‌ای از استفاده از ابزار” در اُرکاها می‌داند. او دهه‌ها را صرف دنبال کردن گروهی از دلفین‌ها در خلیج کوسه (Shark Bay) در استرالیا کرده است که از اسفنج‌های دریایی برای محافظت از منقار خود در برابر نیش‌ها و سنگ‌های تیز هنگام جستجو در کف دریا برای یافتن غذا استفاده می‌کنند.

مان می‌گوید که در مجموع، محققان نمونه‌های کمتری از استفاده از ابزار در محیط‌های آبی نسبت به خشکی مشاهده کرده‌اند. یکی از دلایل احتمالی این امر این است که بدن حیوانات دریایی برای شنا ساده‌سازی شده است، به این معنی که اندام‌های آن‌ها معمولاً برای گرفتن ابزار مناسب نیستند. (به عنوان مثال، می‌توان به سمورهای دریایی اشاره کرد که ماهرانه با سنگ‌ها با پنجه‌های مخصوص خود بازی می‌کنند و اختاپوس‌ها که از بازوهای متعدد خود برای پرتاب سنگ به سمت ماهی‌هایی که آن‌ها را آزار می‌دهند، استفاده می‌کنند.)

همچنین، مشاهده رفتارهای زیر آب برای محققان دشوارتر است. وایس می‌گوید، تشخیص ساقه کِلپ شبیه رشته فرنگی که بین دو اُرکای بیست فوتی پیچ و تاب می‌خورد، حتی با فیلم‌های 4K پهپاد تیم هم دشوار است؛ “چه برسد به اینکه شما روی یک قایق باشید و فقط باله‌ها و پشت‌هایی را ببینید که بالا می‌آیند، آن موقع غیرممکن است.”

چرا اُرکاها به ماساژ با کِلپ روی می‌آورند؟

وایس می‌گوید: “آن‌ها زمان زیادی را صرف این کار می‌کنند و این کار به وضوح به مهارت و هماهنگی نیاز دارد.”

به گفته مان، آب‌بازان ساکن اقیانوس، از جمله نهنگ‌ها و دلفین‌ها، باید مراقبت از پوست خود را جدی بگیرند. پوست آن‌ها، در حالی که بسیار ضخیم است، حساس و در برابر عفونت و انگل‌ها آسیب‌پذیر است. چرخه پوست‌اندازی آب‌بازان حتی ممکن است نیروی محرکه‌ای برای مهاجرت سالانه نهنگ‌های آب سرد به سمت خط استوا باشد؛ تحقیقات قبلی نشان داده است که ریختن پوست در آب‌های گرم‌تر آسان‌تر است.

برخی از آب‌بازان با مالیدن خود به مرجان‌ها یا سنگ‌ها به روند پوست‌اندازی کمک می‌کنند. وایس و تیمش معتقدند که ماساژ کِلپ اُرکاها ممکن است اثر لایه‌برداری داشته باشد، اما برای اثبات اینکه واقعاً سلامت پوست را بهبود می‌بخشد، به مطالعات بیشتری نیاز است. (تصاویری از “قبل و بعد” در تبلیغات اسکراب صورت مورد علاقه‌تان را تصور کنید.) مان پیشنهاد می‌کند که خواص دیگر کِلپ نیز ممکن است در این میان نقش داشته باشد – جلبک‌های دریایی یک ماده محبوب در لوازم آرایشی انسانی هستند و از نظر تئوری می‌توانند به تسکین خارش پوست‌اندازی کمک کنند یا به نوعی از عفونت یا انگل‌ها جلوگیری کنند.

در نهایت، ماساژ کِلپ ممکن است فقط برای اُرکاها حس خوبی داشته باشد. وایس می‌گوید: “در بسیاری از گونه‌ها، عملکرد اصلی نظافت، کمک به ایجاد و حفظ روابط اجتماعی است.” در سال ۲۰۲۴، محققان از شاچی (Shachi)، یک نهنگ قاتل ۴۵ ساله، فیلم گرفتند که در حال ماساژ کِلپ با نوه‌اش، نوا (Nova)، بود. چند روز بعد، یک ماده ۲۹ ساله به نام تسوچی (Tsuchi) در حال استفاده از کِلپ برای نظافت دختر پنج‌ساله‌اش، توفینو (Tofino)، مشاهده شد. “گاهی اوقات، این می‌تواند مهم‌تر از هر نوع فایده بهداشتی باشد.”

وایس و مان بر این باورند که این یافته نشان می‌دهد که چگونه پهپادهای هوایی، بازی را برای محققان دریایی تغییر داده‌اند. دانشمندان نزدیک به پنجاه سال است که مشغول مطالعه دسته‌های ساکن جنوب هستند، اما تا زمانی که تیم وایس یک پهپاد جدید با عملکرد زوم قوی‌تر به دست نیاورد، رفتار ماساژ با کِلپ را کشف نکرد. وایس می‌گوید، آن‌ها در همان اولین روزی که پهپاد جدید را به پرواز درآوردند، این صحنه را فیلم‌برداری کردند.

او می‌گوید: “این به من می‌گوید که چیزهای بیشتری شبیه به این وجود دارد که باید کشف شود؛ هم در نهنگ‌های قاتل و هم در سایر آب‌بازان.”

منبع