درخشش مهندسی ایرانی در خلیج فارس: رونمایی از سامانه اتوپایلوت بومی کشتی

در یک گام بلند و افتخارآمیز برای خودکفایی و اقتدار دریایی کشور، متخصصان توانمند ایرانی موفق به طراحی و ساخت یک سامانه اتوپایلوت پیشرفته برای کشتی‌ها شده‌اند. این دستاورد مهم که جایگزین نمونه‌های خارجی خواهد شد، برای نخستین بار در آب‌های استراتژیک خلیج فارس به مرحله عملیاتی رسیده و نویدبخش تحولی چشمگیر در صنعت کشتیرانی و امنیت دریایی ایران است. این سامانه بومی، با تکیه بر دانش و تخصص مهندسان داخلی، نه تنها وابستگی به فناوری‌های خارجی را کاهش می‌دهد، بلکه افق‌های جدیدی را در زمینه توسعه سامانه‌های هوشمند دریایی در کشور می‌گشاید.

هوش ایرانی بر سکان دریا: دستاورد بزرگ محققان در ساخت سامانه هدایت خودکار کشتی

تصور کنید شناوری عظیم در گستره نیلگون خلیج فارس در حال پیشروی است، اما نه دستان یک ناخدای باتجربه، بلکه الگوریتم های پیچیده یک سامانه هوشمند، سکان آن را با دقتی مثال زدنی هدایت می کند. این تصویر، دیگر یک رویای علمی تخیلی نیست، بلکه واقعیتی است که به همت پژوهشگران توانمند ایرانی محقق شده است. سامانه ای که از آن سخن می گوییم، «اتوپایلوت کشتی» یا سامانه هدایت خودکار نام دارد و نمونه کاملا بومی آن، پس از طراحی و ساخت موفقیت آمیز، اکنون بر روی شناور تحقیقاتی پیشرفته کشور، «کاوشگر خلیج فارس»، نصب و عملیاتی شده است.

این دستاورد فناورانه در شرایطی رقم خورده که محدودیت های ناشی از تحریم های بین المللی، دسترسی صنایع داخلی به بسیاری از تجهیزات و فناوری های پیشرفته جهانی را با چالش های جدی روبرو ساخته است. با این حال، همین محدودیت ها به مثابه یک کاتالیزور عمل کرده و انگیزه مضاعفی را در دل دانشمندان و متخصصان ایرانی برای تکیه بر دانش بومی و شکوفایی توانمندی های داخلی ایجاد کرده است. ساخت سامانه «ناوبری اتوپایلوت کشتی» نمونه بارزی از این اراده و خودباوری است. محققان نخبه در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، با درک نیاز مبرم صنعت دریایی کشور و با هدف افزایش دقت در عملیات ناوبری و قطع وابستگی به نمونه های خارجی، کمر همت بسته و این سامانه پیچیده را از صفر تا صد، طراحی و تولید کرده اند. این موفقیت، نه تنها یک پیروزی فناورانه، بلکه گامی بلند و استراتژیک در مسیر تحقق خودکفایی کامل در صنعت دریایی ایران به شمار می رود.

اما اتوپایلوت کشتی دقیقا چیست و چه وظیفه ای بر عهده دارد؟ دکتر سعید نجفی، محقق برجسته پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و مغز متفکر پشت این پروژه موفق، در گفتگویی با خبرگزاری ایسنا، به تشریح این سامانه می پردازد. او توضیح می دهد: «سامانه اتوپایلوت (Auto Pilot)، یکی از حیاتی ترین تجهیزات ناوبری در هر شناور مدرنی محسوب می شود. وظیفه اصلی این سیستم، حفظ پایدار زاویه حرکت شناور یا همان هدینگ (Heading) است. این کار از طریق کنترل مستمر و خودکار سکان کشتی انجام می پذیرد.» به بیان ساده تر، اتوپایلوت مانند یک سکاندار هوشمند و خستگی ناپذیر عمل می کند که با دریافت اطلاعات از حسگرهای مختلف مانند GPS (سامانه موقعیت یاب جهانی)، قطب نمای دیجیتال و ژیروسکوپ (برای تشخیص تغییرات زاویه ای)، به طور مداوم وضعیت شناور را تحلیل کرده و با ارسال فرمان های دقیق به سیستم سکان، آن را دقیقا در مسیر تعیین شده نگه می دارد.

دکتر نجفی در ادامه به انگیزه اصلی ساخت این سامانه در داخل کشور اشاره می کند: «با توجه به مشکلات ناشی از تحریم ها در تامین این گونه تجهیزات پیشرفته از خارج، تصمیم گرفتیم با اتکا به توان داخلی، این فناوری کلیدی را بومی سازی کنیم. این مسیر با مطالعات گسترده علمی و تخصصی آغاز شد و خوشبختانه پس از تلاش های فراوان، موفق به ساخت نمونه داخلی با قابلیت های رقابتی شدیم و آن را با موفقیت بر روی شناور تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس نصب و راه اندازی کردیم.»

اهمیت و ضرورت استفاده از سامانه اتوپایلوت زمانی آشکارتر می شود که به ماهیت ماموریت های دریایی، به ویژه ماموریت های تحقیقاتی، توجه کنیم. دکتر نجفی در این باره می افزاید: «در بسیاری از ماموریت ها، شناور باید برای مدت زمان طولانی و بدون انحراف، در یک مسیر مستقیم و از پیش تعیین شده حرکت کند. در چنین شرایطی، حفظ دقت توسط سکاندار انسانی به دلیل عواملی مانند خستگی، کاهش تمرکز یا حتی شرایط نامساعد جوی، می تواند بسیار دشوار و همراه با خطا باشد. اینجاست که سیستم اتوپایلوت با عملکرد دقیق و پایدار خود، اهمیت حیاتی پیدا می کند.» این مسئله برای شناورهای تحقیقاتی مانند «کاوشگر خلیج فارس» که وظایف حساسی چون نقشه برداری دقیق از بستر دریا، پایش سواحل، هیدروگرافی (آب نگاری) و جمع آوری داده های اقیانوس شناسی را بر عهده دارند، اهمیتی دوچندان دارد. کوچکترین انحراف از مسیر تعیین شده می تواند منجر به ثبت داده های نادرست و کاهش اعتبار علمی کل ماموریت شود.

یکی از نکات برجسته این دستاورد، کسب بالاترین سطح آمادگی فناوری، یعنی TRL 9، از سامانه ارزیابی فناوری ایران (سافا) است. این گواهینامه نشان می دهد که سامانه اتوپایلوت بومی نه تنها از نظر علمی و فنی به بلوغ کامل رسیده، بلکه آماده تولید انبوه و استفاده عملیاتی گسترده در صنایع دریایی کشور است. به گفته دکتر نجفی، حوزه اصلی کاربرد این سامانه، تمامی بخش های مرتبط با صنایع دریایی، از کشتی های تجاری و نفتکش ها گرفته تا شناورهای مسافربری و نظامی را در بر می گیرد.

مزایای استفاده از سامانه های اتوپایلوت فراتر از دقت در ناوبری است. یکی از مهمترین این مزایا، صرفه جویی قابل توجه در مصرف سوخت است. هنگامی که کشتی با کمترین انحراف و به صورت بهینه در مسیر مستقیم حرکت می کند، نیاز به تصحیح های مکرر مسیر توسط سکان کاهش یافته و در نتیجه، موتور با بار یکنواخت تری کار می کند که این امر مستقیما به کاهش مصرف سوخت منجر می شود. در مقیاس بزرگ و برای ناوگان های تجاری، این صرفه جویی می تواند به میلیون ها دلار در سال برسد.

علاوه بر این، اتوپایلوت با کمک گرفتن از داده های لحظه ای حسگرها، قادر است حتی در شرایط دید بسیار کم، مانند مه غلیظ یا تاریکی مطلق شب، با اطمینان و ایمنی کامل، شناور را هدایت کند و به این ترتیب، سطح ایمنی دریانوردی را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد. در واقع، همانطور که خلبان خودکار نقشی حیاتی در ایمنی و کارایی پروازهای هوایی ایفا می کند، اتوپایلوت نیز برای کشتی ها، ابزاری ضروری برای حرکت آسان تر، امن تر و دقیق تر محسوب می شود.

ساخت و بهره برداری از اتوپایلوت ایرانی، پیامدهای مثبت اقتصادی و استراتژیک فراوانی برای کشور به همراه دارد. پیش از این، نیاز کشور به این سامانه ها صرفا از طریق واردات و با صرف هزینه های گزاف ارزی تامین می شد. بومی سازی این فناوری پیشرفته، نه تنها کشور را از این وابستگی خارجی رها می سازد و مانع خروج مقادیر قابل توجهی ارز می شود، بلکه زمینه را برای تولید انبوه و حتی صادرات این محصول دانش بنیان در آینده فراهم می کند. این امر به معنای تقویت بنیه اقتصادی کشور، ایجاد اشتغال برای متخصصان و تثبیت جایگاه ایران در عرصه فناوری های پیشرفته دریایی است.

اگرچه ممکن است برخی نمونه های خارجی پیشرفته، امکانات جانبی یا گزینه های نرم افزاری بیشتری را ارائه دهند، اما در شرایط تحریم، دسترسی به خدمات پس از فروش، قطعات یدکی و پشتیبانی فنی برای این سیستم ها تقریبا غیرممکن یا بسیار دشوار است. این در حالی است که اتوپایلوت بومی، با برخورداری از پشتیبانی کامل داخلی، این چالش ها را به طور کامل مرتفع کرده و کارایی و قابلیت اطمینان بلندمدت را برای کاربران تضمین می کند.

در نهایت، تولد اتوپایلوت ایرانی بر روی شناور تحقیقاتی کاوشگر خلیج فارس، نمادی درخشان از توانایی، خلاقیت و اراده متخصصان ایرانی در تبدیل چالش ها به فرصت هاست. این دستاورد، نه تنها دقت و کارایی تحقیقات دریایی کشور را به سطح جدیدی ارتقا می بخشد، بلکه گامی محکم در جهت استقلال فناوری و شکوفایی صنعت دریایی ایران محسوب می شود و نویدبخش آینده ای روشن تر برای حضور قدرتمند کشور در عرصه های بین المللی دریا است.