داغ‌تر از جهنم: راز پنکیک‌های فضایی ونوس، دانشمندان را انگشت به دهان کرد!
سیاره زهره، که اغلب به عنوان “دوقلوی شیطانی زمین” شناخته می‌شود، میزبان برخی از عجیب‌ترین پدیده‌های زمین‌شناسی در منظومه شمسی است. یکی از این اسرار، “گنبدهای پنکیکی” این سیاره هستند؛ تشکیلات آتشفشانی دایره‌ای و عظیمی که شبیه پنکیک‌های بزرگی هستند که روی سطح سوزان زهره پخته شده‌اند. در حالی که دانشمندان مدت‌ها بر این باور بودند که این گنبدها در اثر نشت آهسته گدازه‌های غلیظ و چسبناک ایجاد شده‌اند، تحقیقات جدید به عامل مهم دیگری اشاره می‌کنند.
آزمون یک نظریه جدید با گنبدی به قطر ۱۴۵ کیلومتر
به تازگی، گروهی از دانشمندان با مدل‌سازی یکی از بزرگترین گنبدهای شناخته شده در زهره – نارینا تولوس (Narina Tholus)، که تقریباً ۱۴۵ کیلومتر (۹۰ مایل) قطر دارد – این سوال را دوباره بررسی کردند. آن‌ها با استفاده از داده‌های راداری جمع‌آوری شده توسط ماموریت ماژلان ناسا (NASA’s Magellan mission) در دهه ۱۹۹۰ میلادی، یک مدل دیجیتالی دقیق از این ساختار ایجاد کردند تا بررسی کنند که چگونه ویژگی‌های مختلف گدازه و رفتارهای سطحی می‌توانند بر شکل آن تأثیر بگذارند.
شبیه‌سازی‌های آن‌ها نشان داد که گدازه به تنهایی نمی‌تواند سطح صاف و لبه‌های شیب‌دار گنبد را توضیح دهد. در عوض، وجود خمش پوسته – توانایی سنگ‌کره زهره برای خم شدن تحت فشار – نقش مهمی ایفا می‌کند. به گفته محققان، با افزایش خمش، “نوک گنبدها صاف‌تر و کناره‌ها شیب‌دارتر می‌شوند.”
این اثر باعث می‌شود که گدازه روی هم انباشته شود و پس از برخورد با پوسته‌ای نرم و قابل تغییر شکل، از پخش شدن باز بماند و آن را به شکل یک گنبد پنکیکی کلاسیک درآورد. اما آیا شکل‌گیری این گنبدها صرفاً توسط نوع گدازه تعیین می‌شود؟ احتمالا نه، به گفته مدیسون بورلی (Madison Borrelli)، محقق فوق دکتری در موسسه فناوری جورجیا (Georgia Institute of Technology) و نویسنده اصلی این مطالعه جدید، که در ایمیلی به Live Science توضیح داد.
گدازه‌های فوق‌العاده غلیظ زهره و ردپای زمین‌شناسی آن‌ها
هر گدازه‌ای برای این کار مناسب نیست. مدل‌ها فقط زمانی کار می‌کردند که از گدازه‌های فوق‌العاده متراکم و بسیار چسبناک استفاده می‌کردند – ماده‌ای بیش از یک تریلیون برابر غلیظ‌تر از کچاپ و دو برابر متراکم‌تر از آب. چنین گدازه‌ای فوق‌العاده آهسته جریان می‌یابد و ممکن است صدها هزار سال زمینی طول بکشد تا به شکل نهایی خود برسد. این نوع گدازه همچنین برآمدگی‌های پوسته‌ای را که در اطراف برخی گنبدها دیده می‌شود بازتولید می‌کند، که در مطالعات قبلی مشاهده شده بود اما تا به حال به طور کامل توضیح داده نشده بود.
نحوه رفتار این گدازه هنگام برخورد با یک پوسته انعطاف‌پذیر، منجر به شکل‌گیری‌هایی با قله‌های صاف و کناره‌های شیب‌دار می‌شود، که بسیاری از گنبدهای پنکیکی پراکنده در سراسر زهره را تقلید می‌کند. موفقیت این مطالعه در بازتولید این ویژگی‌ها با استفاده از گدازه متراکم و سنگ‌کره‌ای خمیده، گامی رو به جلو در درک تاریخچه آتشفشانی این سیاره است.
حقیقت در مورد زهره؟ به زودی…
در حالی که این مطالعه شواهد قانع‌کننده‌ای برای این مکانیسم جدید شکل‌گیری ارائه می‌دهد، در حال حاضر بر اساس یک گنبد منفرد است. تایید گسترده‌تر به ماموریت‌های آینده مانند VERITAS و DAVINCI ناسا متکی خواهد بود، که قرار است داده‌های توپوگرافی بهبود یافته و بینش‌های زمین‌شناسی از سطح زهره ارائه دهند. این ماموریت‌ها با هدف بررسی هزاران ویژگی آتشفشانی دیگر و آزمایش اینکه آیا همین فعل و انفعالات پوسته-گدازه در سراسر سیاره نقش دارند، انجام می‌شوند.
در صورت تایید، این یافته‌ها می‌توانند درک ما از تکامل زهره را تغییر دهند و سرنخ‌هایی را در مورد اینکه چرا این سیاره علیرغم اندازه و ترکیب مشابه، به طور چشمگیری از زمین جدا شده است، ارائه دهند.
