خاموشی صدای راویان دیکتاتورها: درگذشت بیژن اشتری، مترجم و روزنامه‌نگار
بیژن اشتری، مترجم برجسته و روزنامه‌نگاری که با ترجمه آثار مربوط به دیکتاتورهای قرن بیستم شناخته می‌شد، در سن ۶۰ سالگی درگذشت. خبر درگذشت او روز دهم خرداد ۱۴۰۳ در صفحه اینستاگرام نشر ثالث اعلام شد؛ همان ناشری که سال‌ها کتاب‌های این مترجم سخت‌کوش را به دست علاقه‌مندان می‌رساند.
بیژن اشتری که بود؟
بسیاری از دوستداران ادبیات و سینما، بیژن اشتری را با ترجمه‌های دقیق و گزیده او می‌شناسند. او که متولد سال ۱۳۴۳ بود، عمده فعالیت خود را صرف ترجمه آثار غیرداستانی، به ویژه کتاب‌هایی در مورد تاریخ سیاسی و زندگی دیکتاتورها کرد. اشتری در جوانی عضو سازمان جوانان حزب توده بود و به گفته نورالدین کیانوری، از رهبران حزب توده، گرایش‌های چپ داشت.
از ترجمه آثار نویسندگان بلوک شرق تا تمرکز بر دیکتاتورها
در سال‌های اولیه فعالیت، اشتری بیشتر به ترجمه آثاری از نویسندگان بلوک شرق و کمونیست‌ها می‌پرداخت. اما در سال‌های اخیر، دامنه ترجمه‌هایش وسعت یافت و به سراغ آثاری همچون «قذافی» درباره معمر قذافی، دیکتاتور لیبی و «صدام» درباره صدام حسین، رئیس حزب بعث و رئیس جمهور دیکتاتور عراق رفت. این کتاب‌ها که روایتی از زندگی و عملکرد این شخصیت‌های جنجالی بودند، با ترجمه روان و دقیق اشتری مورد توجه قرار گرفتند.
البته، این تنها وجه فعالیت‌های اشتری نبود. وی در مجله «دنیای تصویر» به سردبیری علی‌رضا محمودی ایرانمهر نیز فعالیت داشت و مسئول بخش فیلم‌های روز دنیا بود. آشنایی من با بیژن اشتری به سال‌ها قبل و زمانی برمی‌گردد که با مجله دنیای تصویر همکاری می‌کردیم. او یکی از بهترین شخصیت‌های سینمایی بود و به همین دلیل همواره در فهرست چهره‌های مورد علاقه‌ام قرار داشت.
واکنش‌ها به درگذشت یک مترجم
خبر درگذشت بیژن اشتری با واکنش‌های زیادی در شبکه‌های اجتماعی همراه بود. بسیاری از نویسندگان، مترجمان و روزنامه‌نگاران درگذشت او را تسلیت گفتند و به خدمات او در حوزه ترجمه ادای احترام کردند.
طالب جابری، روزنامه‌نگار، در صفحه اینستاگرام خود با بیش از ۱۱۰ هزار دنبال‌کننده، درگذشت اشتری را تسلیت گفت و به تحلیل‌های او از جهان امروز و روایت‌های تاریخی‌اش اشاره کرد. وی همچنین به نقدهای اشتری از سمت‌گیری‌های چپ ایرانی و اشتباهات آن‌ها نیز اشاره کرد. سلیم النفیسی نیز درگذشت او را تسلیت گفت.
جدال نظرها در مورد گرایشات سیاسی
در میان پیام‌های تسلیت، برخی نیز به نظرات سیاسی بیژن اشتری اشاره کردند. برخی از منتقدان، او را به دلیل دیدگاه‌هایش مورد انتقاد قرار می‌دادند، در حالی که برخی دیگر از او به عنوان یک روشنفکر مستقل و متعهد یاد می‌کردند.
البته، برخی نیز از این فرصت استفاده کردند و به نقل خاطراتی از او پرداختند. در یکی از پست‌های اینستاگرامی او عکسی از توییتی منتشر شده بود که خودش هم از آن فیو زده بود. توییت مضمونین داشت با این مایه ها که :«تنها نقطه‌ای در جهان که کمونیسم باعث خلق ثروت شده، نشر ثالث بوده.» خود او در توضیح نوشت: «این بهترین کامنت سال است. ترجمه البته کسی را در ایران ثروتمند نکرد اما وقتی این عکس را گذاشتم جنبه‌اش را ستایش کردم.»
میراثی از ترجمه‌های دقیق و تحلیل‌های روشنگرانه
بیژن اشتری در طول سال‌های فعالیت خود، آثار ارزشمندی را به زبان فارسی ترجمه کرد و با تحلیل‌های دقیق و نقدهای روشنگرانه‌اش، به غنای فکری جامعه کمک کرد. چه با نظرات سیاسی او موافق باشید و چه مخالف، نمی‌توانید قلم درخشانش را در ترجمه انکار کنید. انتخاب‌های خوبش برای روایت تاریخ را نادیده بگیرید.
کمتر آدمی به سلیمان‌النفی‌سی بیژن اشتری در زندگی‌ام دیده‌ام. مردی شاعرپیشه و اهل اندیشه.
در یکی از پست‌های اینستاگرامی‌اش خودش را هم دست انداخته بود و عکس توییتی را گذاشته بود که خودش هم فیو زده بود که خودش هم فیو زده بود. توییت مضمونی داشت در این مایه‌ها: «تنها نقطه‌های در جهان که کمونیسم باعث خلق ثروت شده، نشر ثالث بوده.» خودش در توضیح نوشته بود این بهترین کامنت سال است. ترجمه البته کسی را در ایران ثروتمند نکرده اما وقتی این عکس را گذاشتم جنبه‌اش را ستایش کردم.
کتاب‌های سرخ را بخوانید و از قلم صریح اشتری که دیکتاتورها را روی کاغذ زنده کرده، لذت ببرید. اما یک روی دیگر بیژن اشتری پیش دوستداران سینماست. من در سه ویژه‌نامه دنیای تصویر با بیژن اشتری کار کردم. یکی از بهترین شخصیت‌های سینمایی جهان بود. قرار بود هر کسی از فهرست ۱۰۰ تایی که به آن رسیده بودیم کاراکتری را که دوست داشت در باره‌اش بنویسد انتخاب کند. تعجب نکردم وقتی بیژن اشتری دکتر ژیواگو را برگزید. مرد شاعرپیشه وسط القاب روسی اما انتخاب هاوارد هیوز فیلم «هاوارد» اسکورسیزی جالب بود. تیتراژ را هم زده بود: «نابغه‌ای مجنون».
چنین آدمی بود. وسط قصه‌های دیکتاتورها و سیاست و شوروی، حواسش به نابغه‌های مجنون جوان هم بود.
روحش شاد و یادش گرامی. باشد که ترجمه‌هایش بیشتر و بیشتر خوانده شوند که عبرت تاریخ در آن‌هست.
