در گامی بلند و امیدبخش برای ارتقای نظام سلامت کشور، ایران شاهد راه‌اندازی ۱۴ مرکز تخصصی ژن‌درمانی خواهد بود. این اقدام نه تنها دسترسی بیماران به روش‌های نوین و مؤثر درمانی را تسهیل می‌کند، بلکه با اجرای برنامه ملی صرفه‌جویی در واردات مواد اولیه دارویی، گامی مهم در جهت خودکفایی و استقلال اقتصادی در حوزه دارویی برداشته خواهد شد.
صرفه‌جویی ۶۰۰ میلیون دلاری با توسعه ژن‌درمانی و تولید داخلی دارو
دکتر مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی معاونت علمی ریاست‌جمهوری، جزئیات برنامه‌های دستیابی به رهبری علمی در حوزه زیست‌مهندسی طی برنامه هفتم توسعه را تشریح کرد. او اعلام نمود که اقداماتی نظیر تأسیس دو پالایشگاه پلاسما و ۱۴ مرکز تخصصی ژن‌درمانی در دستور کار قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود با توسعه سرمایه‌گذاری در بخش مواد اولیه، صرفه‌جویی ارزی معادل ۶۰۰ میلیون دلار محقق گردد.
دکتر قانعی در نشست خبری امروز که در معاونت علمی برگزار شد، زیست‌مهندسی را یکی از محورهای کلیدی برنامه پنج‌ساله هفتم خواند و تصریح کرد: «مسئولیت تحقق مرجعیت علمی کشور در این حوزه طبق قانون برنامه هفتم، بر عهده معاونت علمی و به طور مشخص ستاد زیست‌فناوری گذاشته شده است. برای نیل به این هدف، آیین‌نامه‌ای در دولت به تصویب رسیده که زنجیره‌های ارزش این حوزه را به دقت مشخص می‌کند.»
وی با اشاره به هدف‌گذاری رشد ۸ درصدی برای اقتصاد دانش‌بنیان در برنامه هفتم، سهم حوزه زیست‌مهندسی از این رشد را ۱.۶ درصد اعلام کرد و افزود: «برنامه‌های لازم برای دستیابی به این سهم تدوین شده و اجرای آن‌ها از همان سال‌های ابتدایی برنامه آغاز می‌شود و به پایان دوره موکول نخواهد شد.»
قانعی تأکید کرد که برنامه‌های اجرایی برای تحقق این اهداف قانونی تصویب و وظایف هر دستگاه، استان و دانشگاه به روشنی تعیین شده است. او افزود: «ایجاد زنجیره‌های ارزش در حوزه زیست‌مهندسی، به شکوفایی اقتصادی و هم‌افزایی بین دستگاه‌های مختلف کمک شایانی خواهد کرد.» به گفته وی، زیست‌مهندسی در کنار حوزه‌هایی چون هوش مصنوعی، کوانتوم و میکروالکترونیک، جزو ۷ حوزه‌ای است که ایران با تمرکز بر آن‌ها می‌تواند در عرصه جهانی رقابت کند.
تعیین مأموریت دانشگاه‌ها برای رهبری علمی
اولین حلقه از زنجیره ارزش برای دستیابی به رهبری علمی، تعیین وظایف مشخص برای دانشگاه‌ها و اساتید است. دبیر ستاد زیست‌فناوری توضیح داد: «برخلاف گذشته که برنامه‌ها بدون سازوکار اجرایی مشخص برای دانشگاه‌ها تدوین می‌شد، اکنون هماهنگی‌های لازم در سطح استان‌ها انجام شده و برنامه مدونی به‌زودی ابلاغ خواهد شد.» او ادامه داد: «بر اساس این برنامه، هر دانشگاه و استاد از مأموریت ویژه خود در راستای ایجاد مرجعیت علمی مطلع بوده و میزان پیشرفت آن‌ها در سامانه اختصاصی “زیست‌مهندسی” که برای همین منظور راه‌اندازی شده، ثبت و پایش خواهد شد.»
قانعی با بیان اینکه دسترسی به این سامانه برای اساتید، دانشگاه‌ها و نهادهای مرتبط مانند وزارتخانه‌های علوم، بهداشت، جهاد کشاورزی و معاونت علمی فراهم است، خاطرنشان کرد: «طبق تفاهم‌نامه با بنیاد ملی علم ایران، این بنیاد از پروژه‌های هم‌راستا با اهداف برنامه هفتم حمایت مالی خواهد کرد.» این حمایت‌ها در مراحل اولیه تحقیق به صورت کمک‌های بلاعوض (گرنت) و در مراحل نهایی و تجاری‌سازی، در قالب تسهیلات ارائه می‌شود. تأمین اعتبار این طرح‌ها نیز با هماهنگی سازمان برنامه و بودجه و وزارتخانه‌های مربوطه از طریق همین سامانه پیگیری خواهد شد.
ایجاد بازار هدفمند برای محصولات زیست‌فناوری
یکی از چالش‌های گذشته، نبود بازار برای محصولات تولیدی محققان بود. قانعی تأکید کرد: «ما از طریق سامانه زیست‌مهندسی، از همان ابتدای زنجیره، فناوران و تولیدکنندگان محصول را به شرکت‌های متقاضی و فعال در این حوزه متصل می‌کنیم. ستاد زیست‌فناوری مسئولیت این ارتباط را بر عهده دارد تا تحقیقات اساتید مستقیماً به تأمین نیازهای فناورانه شرکت‌ها منجر شود.»
تقویت امنیت غذایی
امنیت غذایی به عنوان یکی دیگر از زنجیره‌های ارزش کلیدی معرفی شد. قانعی با اشاره به آمار بالای مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران (در حوزه‌های دامی، آبزیان، طیور و انسانی)، پروبیوتیک‌ها (باکتری‌های مفید با خواص مشابه آنتی‌بیوتیک) را جایگزینی مناسب دانست که باید تولید و استفاده از آن‌ها ترویج شود.
راه‌اندازی پالایشگاه مخمر
با توجه به کاربرد گسترده مخمرها و ظرفیت علمی کشور، توسعه این حوزه نیز در دستور کار است. قانعی از برنامه راه‌اندازی “پالایشگاه مخمر” خبر داد و پیش‌بینی کرد که این طرح بتواند درآمدی حدود ۱۵۰ میلیون دلار ایجاد کند. او افزود: «امروزه حتی در تولید محصولاتی مانند ترشی از مخمرهای مفید برای بهبود طعم استفاده می‌شود و ما نیز می‌توانیم این فناوری را توسعه دهیم.»
توسعه داروهای پیشرفته (های‌تک)
تولید داروهای پیشرفته، به‌ویژه انسولین و پلاسما، از دیگر برنامه‌های مهم است که اعتبارات آن با هماهنگی سازمان برنامه و بودجه تأمین شده است. به گفته قانعی، هدف‌گذاری شده تا پایان برنامه هفتم، واردات این دو محصول ۳۰۰ میلیون دلار کاهش یافته و به ۱۰ درصد میزان کنونی (حدود ۳۰ میلیون دلار) برسد. او تأکید کرد: «با فعال شدن دو پالایشگاه جدید پلاسما تا پایان برنامه، ۹۰ درصد نیاز کشور به پالایش پلاسما در داخل تأمین خواهد شد.»
پیشرفت در ژن‌درمانی و سلول‌های بنیادی
حوزه ژن‌درمانی، سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی، با ارزش افزوده بالا و رشد سالانه ۳۵ درصدی در جهان، یکی از مهم‌ترین زنجیره‌های ارزش است. قانعی با اشاره به رتبه ۱۲ جهانی ایران در این زمینه، هدف برنامه هفتم را قرار گرفتن در جمع ۵ کشور برتر دنیا اعلام کرد. او از برنامه ایجاد ۱۴ مرکز تخصصی ژن‌درمانی در کشور خبر داد که ۴ مرکز آن (از جمله در مشهد) هم‌اکنون فعال شده‌اند. هر مرکز موظف است تا پایان برنامه، حداقل ۳ محصول را به مرحله صنعتی یا فاز بالینی برساند. پیش‌بینی می‌شود با این اقدام، تعداد محصولات ایرانی در این حوزه به ۷۰ مورد برسد که دستیابی به مرجعیت علمی را ممکن می‌سازد (کشور پیشرو در حال حاضر ۱۱۴ محصول دارد).
تولید داخلی مواد اولیه دارویی
آخرین زنجیره ارزش مورد اشاره، تولید مواد اولیه دارویی بود. قانعی توضیح داد که کشور تاکنون مواد خام صادر و مواد اولیه وارد می‌کرده که سالانه ۶۰۰ میلیون دلار هزینه ارزی در بر داشته است. او افزود: «قانون جهش تولید دانش‌بنیان، زمینه را برای ورود شرکت‌های بزرگ به سرمایه‌گذاری فناورانه فراهم کرده است. در همین راستا، با هماهنگی‌های انجام شده، هلدینگ خلیج فارس وارد عرصه تولید مواد اولیه دارویی شده است.» اجرای این برنامه منجر به صرفه‌جویی ارزی ۶۰۰ میلیون دلاری خواهد شد.
