جنگ خاورمیانه: وقتی روان و جسم زیر تیغ بحران می‌روند…
بحران‌های خاورمیانه نه تنها جسم، بلکه روان افراد را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند. در این میان، روانشناسان و متخصصان بهداشت روان نقش مهمی در تحلیل و ارائه راهکارهایی برای مقابله با این چالش‌ها ایفا می‌کنند. در این مقاله، به بررسی دیدگاه‌های روانپزشکی در مورد تحولات اخیر منطقه و تاثیرات آن بر سلامت روان می‌پردازیم.
دکتر موفیک، روانپزشک برجسته و متخصص در جنبه‌های فرهنگی و اخلاقی روانپزشکی، یادداشت‌های خود در مورد زندگی گذشته، مرگ و میر و دنیای پس از مرگ را موقتاً کنار گذاشته است تا به رویدادهای بین‌المللی داغ و تاثیرات آن بپردازد. به گفته او، بمباران سه سایت هسته‌ای در ایران توسط ایالات متحده و پیامدهای درگیری ناشی از آن، از جمله تهدید ایران به انتقام از اسرائیل و ایالات متحده، موجب نگرانی‌های جدی شده است.
به دنبال این تحولات، بحث‌های داغ بین‌مذهبی، چندفرهنگی و شخصی در میان روانپزشکان بار دیگر در حال شکل‌گیری است. دکتر موفیک معتقد است، صرف‌نظر از ترجیحات و هویت‌های شخصی، اصول و ویژگی‌های پزشکی و روانپزشکی مشترکی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کنیم. علاوه بر این، با بازگشت به ملاحظات مربوط به مرگ، فرصت‌هایی را برای بهبود خود، چه در یک زندگی و چه در زندگی‌های متعدد، خواهیم یافت.
ارزیابی و حذف بدترین سناریوها
در ذهن اکثر پزشکان، و حتی در برخی از سیستم‌های ثبت الکترونیکی پزشکی، این اصل وجود دارد که تا حد امکان از نادیده گرفتن یک خطر بالقوه اطمینان حاصل شود. دکتر موفیک می‌گوید که قبلاً با لزوم مستندسازی خودکشی در هر بیمار مبتلا به اختلال نقص توجه (ADD) مخالف بوده، اما به این نتیجه رسیده که خودکشی می‌تواند به دلایلی غیرمرتبط با ADD نیز رخ دهد. این بررسی‌ها یکی از دلایل آزمایش‌های پزشکی غیرضروری به نظر می‌رسد. در روانپزشکی، باید تا حد امکان اطمینان حاصل کنیم که تومور مغزی یا برخی بیماری‌های پزشکی دیگر، عامل علائم یا عدم بهبودی نیستند.
در درگیری بین اسرائیل و ایران، به نظر می‌رسد بزرگترین خطر برای اسرائیل، اصابت یک موشک بالستیک با کلاهک هسته‌ای است که می‌تواند اسرائیل را ویران کند. ایران نیز باید نگرانی‌های ایمنی خود را داشته باشد که بر پافشاری بر سیاست‌ها و اسرار هسته‌ای خود دامن می‌زند.
تحقیر و انتقام
تجربه نشان داده است که احساس تحقیر عمومی، به ویژه برای افراد با حساسیت بالای خودشیفتگی، دیر یا زود به میل به انتقام منجر می‌شود. این احساس را می‌توان با گذشت زمان و همچنین با بررسی شناختی جامع و دقیقِ جایگزین‌های دیگر، مهار کرد. به نظر می‌رسد اسرائیل از حمله غافلگیرانه حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ (۱۵ مهر ۱۴۰۲) تحقیر شده و ایران نیز اکنون از موفقیت حملات اسرائیل و ایالات متحده احساس تحقیر می‌کند. روانپزشکان چگونه می‌توانند اطلاعات و آموزش‌های مفیدی در مورد این تمایلات ارائه دهند؟
امنیت و ایمنی
بر اساس هرم معروف نیازهای روانشناختی مازلو، امنیت و ایمنی پایه و اساسی برای بقای ما هستند. اسرائیل و مردم یهود، که جمعیت نسبتاً کمی در جهان دارند، نمونه‌های تاریخی متعددی دارند، از جمله نسل‌کشی اعلام‌شده توسط نازی‌ها، که باعث نگرانی آن‌ها از تکرار هدف اعلام‌شده نسل‌کشی توسط ایران می‌شود. علاوه بر این، انتقال بین‌نسلی آسیب‌های روانی احتمالاً حساسیت به وقوع مجدد آن را افزایش می‌دهد. به نظر می‌رسد ایران تا حدودی در خاورمیانه منزوی است، با تغییر عمده در حکومت و رهبری مذهبی بنیادگرا در نسل گذشته. حتی با وجود اعتقاد مشترک به اسلام، اختلافات داخلی سنی و شیعه و درگیری‌های دیرینه نیز وجود دارد.
ترس و سوءتفاهم از دیگری
در پس بسیاری از درگیری‌ها، تمایل طبیعی انسان به ترس بی‌مورد و سپس قربانی کردن دیگری، با هدف به دست آوردن قدرت بر آن‌ها وجود دارد. اسرائیل و ایالات متحده تا چه حد درک درستی از پذیرش شهادت و اعتقادات مربوط به زندگی پس از مرگ در ایران دارند؟ آیا دانش فرهنگی، حساسیت و تواضع، همانطور که در مراقبت‌های بالینی بین‌فرهنگی مورد نیاز است، به کار گرفته می‌شود؟ در مقابل، ایران تا چه حد بر اهمیت تاکید یهودیان بر زمان حال واقف است؟ آیا بنیادگرایی در هر دو کشور بیش از حد rigid (سخت و انعطاف‌ناپذیر) است؟
سه‌گانه تاریک و روشن
در انسان‌ها یک سه‌گانه تاریک شناخته‌شده از ویژگی‌های شخصیتی وجود دارد: ماکیاولیسم، خودشیفتگی و جامعه‌ستیزی. تحقیقات جدیدتر بر روی یک سه‌گانه روشن مثبت از مهربانی، نوع‌دوستی و شفقت متمرکز شده است. توصیه‌ها برای تقویت سه‌گانه روشن عبارتند از: انجام اعمال کوچک مهربانی، نشان دادن شفقت، برجسته کردن جنبه‌های مثبت، گوش دادن متمرکز و مشارکت در جوامع همفکر. همه اینها بخش جدایی‌ناپذیر از هویت ما به عنوان پزشک و بخشی از دانش ما به عنوان روانپزشک است. الگو قرار دادن این ویژگی‌ها در محل کار و خانه، آن را در اجتماع گسترش می‌دهد.
احتمالاً کاربردهای پزشکی و روانپزشکی دیگری نیز وجود دارد که به ذهن خطور می‌کند. نظریه “خودشیفتگی تفاوت‌های کوچک” فروید ممکن است از نظر تاریخی مرتبط باشد. در گذشته‌های دور، یهودیان و اعراب از یک سرزمین و احتمالاً از یک نژاد در خاورمیانه آمده بودند. همین امر تا حدی در مورد اوکراین و روسیه نیز صادق است. تقویت مثبت سه‌گانه روشن و تقویت منفی سه‌گانه تاریک می‌تواند در پرداختن به موقعیت‌های خطرناک اجتماعی-روانپزشکی کنونی و آینده مفید باشد. اکنون خطرات هم در تعاملات فردی و هم در درگیری‌های بین‌المللی بسیار بالا است. ما نقش مهمی در ایجاد فرصت الگوبرداری برای صلح و سلامت روان ایفا می‌کنیم.
دکتر موفیک، روانپزشک برنده‌ی جوایز متعدد، متخصص در جنبه‌های فرهنگی و اخلاقی روانپزشکی است و اکنون در دوران بازنشستگی به عنوان روانپزشک اجتماعی “پرو بونو” (pro bono: انجام کار تخصصی به صورت داوطلبانه و بدون دریافت دستمزد) به فعالیت خود ادامه می‌دهد. او نویسنده و سخنران پرکاری است و از زمان ظهور همه‌گیری کووید-۱۹، ستونی را با عنوان «دیدگاه‌های روانپزشکی درباره اخبار روزانه» و یک ویدیوی هفتگی با عنوان «روانپزشکی و جامعه» ارائه داده است. وی برای دریافت جایزه بشردوستانه آبراهام هالپرن ۲۰۲۴ از انجمن روانپزشکی اجتماعی آمریکا انتخاب شد. پیش از این، او در سال ۲۰۱۶ جایزه اداری انجمن روانپزشکی آمریکا، در سال ۲۰۰۲ عنوان “قهرمان روانپزشکی عمومی” از طرف رئیس مجمع APA و در سال ۱۹۹۱ جایزه روانپزشک نمونه از اتحاد ملی برای بیماران روانی را دریافت کرده است. او سومین سخنرانی خاخام جفری بی. استیفمن را در جماعت شعار امث در سنت لوئیس در یکشنبه، ۱۹ مه ۲۰۲۴ (۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳) ارائه کرد. وی مدافع و فعال در زمینه مسائل بهداشت روان مرتبط با بی‌ثباتی آب و هوا، فرسودگی شغلی پزشکان و بیگانه‌هراسی است. او اکنون در حال ویرایش آخرین کتاب از یک مجموعه ۴ جلدی در مورد ادیان و روانپزشکی برای انتشارات اشپرینگر است: اسلام‌هراسی، یهودی‌ستیزی، مسیحیت و اکنون “ادیان شرقی و معنویت”. وی در هیئت تحریریه Psychiatric Times نیز فعالیت دارد.
مرجع:
- کافمن اس، یادن دی، هاید ای، تسوکایاما ای. سه‌گانه روشن در مقابل تاریک شخصیت: مقایسه دو نیمرخ بسیار متفاوت از طبیعت انسان. Front Psychol. 2019;۱۰.
