آیا ایران از قافله نوآوری عقب مانده است؟ بررسی اکوسیستم استارتاپی و دغدغههای فناورانه
شاید این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که آیا ایران در زمینه نوآوری و فناوری از کشورهای همسایه عقب مانده است؟ این دغدغه بسیاری از فعالان اکوسیستم استارتاپی کشور است. اخیراً در یک رویداد در پارک فناوری پردیس، متخصصان و مدیران حوزه نوآوری گرد هم آمدند تا به بررسی این موضوع بپردازند. در این پنل تخصصی، مریم تاج آبادی (مدیرعامل تک ژن زیست)، رادمان ربیعی (عضو هیئت مدیره گروه مالی فیروزه) و اکبر قنبرپور (مشاور رئیس پارک فناوری پردیس) حضور داشتند.
این پنل به میزبانی داوود متولی، رئیس هیئت مدیره بنت، برگزار شد.
لزوم توجه به مفهوم «لحظه بیداری» در اکوسیستم نوآوری
مشاور رئیس پارک فناوری پردیس با اشاره به مفهوم “لحظه بیداری” در زندگی فردی و سازمانی، این مفهوم را در مسیر رشد یا افول دانست و بر لزوم توجه به آن تاکید کرد. قنبرپور با اشاره به تجربه جهانی از رویدادهایی چون کرونا و نمونه تاریخی اسپوتنیک، توضیح داد که چگونه این لحظات نیازمند برنامه ریزی و رهبری قاطع هستند:
وقتی یک جامعه یا صنعت با شوکی بزرگ روبهرو میشود، اگر رهبری و برنامه نداشته باشد، آن شوک به یک تکرار دردناک تبدیل میشود.
–
اکبر قنبرپور، مشاور رئیس پارک فناوری پردیس
مشاور رئیس پارک فناوری پردیس تاکید کرد که در ایران، بسیاری از بحرانها به دلیل نبود همین رهبری و پیگیری، موجب تکرار مشکلات میشوند و جوامع مشابه بارها رنج میبرند.
اکوسیستم نوآوری ایران؛ در مرحله آغاز یا شکوفایی؟
او در ادامه سخنان خود تاکید کرد که جایگاه اکوسیستم نوآوری ایران در وضعیت بحرانی قرار دارد. قنبرپور معتقد است که ایران در آغاز مسیر نوآوری از جهان عقب نیست، اما هنوز به شکوفایی نرسیده است:
«اکوسیستم نوآوری ما نه در مرحله آغاز است، نه در شکوفایی. به نقطهای رسیدهایم که بعضی از جهشهای اولیه دیگر رخ نمیدهیم و مقیاس نگرفتهایم. سهم اقتصاد دانشبنیانها از تولید ناخالص داخلی هنوز حدود یک درصد است؛ در حالی که هدف برنامه هفتم رسیدن به ۱۰ درصد بود.»
سهم اقتصاد دانشبنیانها از تولید ناخالص داخلی هنوز حدود یک درصد است.
قنبرپور با بیان اینکه اقتصاد دیجیتال ایران هنوز نتوانسته نقش تعیینکنندهای در اقتصاد ملی ایفا کند، گفت: «کل ارزش صنعت ICT کشور حدود ۲۶۰ هزار میلیارد تومان برآورد میشود، در حالیکه ارزش یک شرکت فولادی ممکن است از ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار میلیارد تومان فراتر رود. این یعنی فناوری هنوز بازیگر اصلی اقتصاد نیست.»
مشاور رئیس پارک فناوری پردیس تاکید کرد در حالی که کشورهایی چون امارات و عربستان با سرمایهگذاری گسترده در فناوری، به قطبهای نوآوری منطقه تبدیل شدهاند، ایران در تحقق چشمانداز خود عقب مانده است.
به گفته قنبرپور: «ما در سال پایانی چشمانداز بیستساله هستیم، اما هنوز بزرگترین زیستبوم فناوری منطقه نشدهایم؛ در حالی که رقبایی که ۲۰ سال پیش جدیشان نمیگرفتیم، اکنون از ما پیش افتادهاند.»
پذیرش شکست، نخستین گام برای بازآفرینی است
فرزین فردیس (عضو نایبرئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری اتاق بازرگانی تهران) در ادامه این پنل با اشاره به تجربههای شخصی و جمعی از مواجهه با بحران و شکست، گفت: «درک نکردن لحظههای سرنوشتساز، ریشه در ترس ما از اعتراف به شکست دارد.»
فردیس: ما شکستها را تحلیل نمیکنیم، به همین دلیل مدام تکرارشان میکنیم.
به باور فردیس، یکی از دلایل اصلی ناتوانی ما در تبدیل بحران به فرصت، فراموشی سریع است. او با اشاره به آخرین تجربه ملی از شوک جمعی گفت:
«در ماجرای ۱۲ روزه تهاتم به کشور، مردم و بنگاههای عالی ایستادند، اما خیلی زود همهچیز را فراموش کردیم. بهجای اینکه ببینیم چه آموختیم، فقط عبور کردیم. ما شکستها را تحلیل نمیکنیم، بنابراین تکرارشان میکنیم.»
عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی تهران در ادامه با نگاهی به ساختار بنگاههای اقتصادی، توضیح داد که پذیرش شکست در سطح فردی و سازمانی، دشوار اما حیاتی است:
وقتی در یک مناقصه بزرگ شکست میخوریم، اولین واکنش ما توجیه است. میگوییم امتیاز فنی ما بالاتر بود یا وقتی کافیشاپ جدیدی زدیم و نگرفت، میفقط عبور میکنیم. این همان لحظههایی است که باید بپذیریم در جایی اشتباه کردهایم. اگر شکست را نپذیریم، هرگز انگیزههایی برای تغییر نخواهیم داشت.
–
فرزین فردیس، عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی تهران
فردیس با اشاره به “دینامیکهای شکست” در سازمانها افزود: «دینامیک نخست، گروهی است که از ادامه وضع موجود سود میبرند و نمیخواهند تغییری اتفاق بیفتد. دینامیک دوم، مدیرانیاند که از اعتراف به اشتباه میترسند؛ چون میدانند پذیرش خطا، نقد سیستمها و گذشته را به دنبال دارد و ممکن است اعتماد عمومی یا جایگاه مدیریتیشان را تهدید کند.»
او در ادامه تاکید کرد که غلبه بر این دو دینامیک، تنها با شجاعت و عزتنفس ممکن است. به گفته او، ما به مدیرانی نیاز داریم که هم شکست را ببینند، هم باور داشته باشند که از دل خاکستر میشود دوباره برخاست. کسانی که با صداقت بگویند کجا اشتباه کردیم و با اعتمادبهنفس راه اصلاح را نشان دهند.
فردیس در بخش دیگری از صحبتهای خود با اشاره به فضای دوقطبی جامعه و تاثیر آن بر تصمیمگیریها گفت:
«بسیاری از افراد شجاع و دلسوز از ترس قضاوتها یا حملات مجازی سکوت میکنند. این سکوت، خطرناکتر از هر شکست است. اگر نگویم چه چیزی درست یا غلط است، فرصت یادگیری را از خود و دیگران گرفتهام.»
به تقویت گفتمان بازآفرینی نیاز داریم.
او افزود که این چالش نه فقط در جامعه، بلکه درون سازمانها نیز وجود دارد: «در بنگاهها هم باید فضایی باشد که کارمند بتواند صادقانه از اشتباه یا ناکارآمدی حرف بزند، بدون اینکه نگران حذف شدن باشد.»
مدیرعامل تک ژن زیست، مریم تاج آبادی، در سخنان خود اهمیت “تصمیم در لحظه” را مورد بحث قرار داد و گفت: «در مسیر کارآفرینی، لحظاتی وجود دارد که نوع تصمیم، سرنوشت یک فرد یا حتی یک صنعت را تغییر میدهد. آنچه در این لحظه انتخاب میکنیم، میتواند تفاوت میان شکست و موفقیت باشد.»
تاج آبادی درباره پیشرفتهای چشمگیر ایران در حوزه زیستفناوری گفت: «در این سالها توسعه فناوری بیوتکنولوژی یکی از افتخارات ملی ما بوده است. اما با اینکه شرکتهای ما رشد کردهاند، هنوز فاصله قابلتوجهی با بازار جهانی دارند.»
هر متخصص که از کشور میرود، جایگزینی ندارد؛ سرمایه انسانی ما غیرقابل تکرار است.
او حفظ سرمایه انسانی را یکی از چالشهای اصلی امروز اکوسیستم علمی و فناورانه کشور دانست: «هر متخصص که از کشور میرود، جایگزینی ندارد. چطور نسبت به از دست دادن نسل متخصصان خود بیتفاوت هستیم؟ این سرمایهها غیرقابل جایگزینیاند.»
مدیرعامل تک ژن زیست در ادامه بر ضرورت تعریف روایتی تازه از نوآوری تاکید کرد؛ روایتی که بر جذب سرمایه، همدلی میان شرکتها و تعامل بینالمللی استوار باشد:
ما باید شرکتهای کوچک را در قالب کنسرسیومهای فناورانه به هم متصل کنیم تا در کنار یکدیگر رشد کنند، نه در مقابل هم.
– مریم تاجآبادی، مدیرعامل تکژن زیست
او در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به فرصتهای منطقهای برای توسعه صادرات فناوری گفت: «اگر در زنجیره ارزش جهانی محدودیت داریم، میتوانیم در زنجیرههای ارزش منطقهای فعال شویم. همکاری در قالب پیمانها و قراردادهای اقتصادی مثل بریکس، اکو و شانگهای میتواند جایگزین عملی برای حضور در بازارهای غربی باشد.»
ایران لحظه بیداری را درک میکند اما ادامه نمیدهد
رادمان ربیعی، عضو هیئتمدیره گروه مالی فیروزه، در پنل “لحظه سرنوشت” با اشاره به مفهوم اسپوتنیک مومنت، بر ضرورت تمایز میان “شوکهای مقطعی” و “لحظات بیداری واقعی” تاکید کرد. او گفت:
در سالهای اخیر جامعه و اقتصاد ایران با شوکهای فراوانی روبهرو بوده است، اما بسیاری از این شوکها به آگاهی یا تحول ساختاری منجر نشدهاند. لحظه بیداری زمانی معنا دارد که بتواند به بازتعریف روندهای کلان منتهی شود.
– رادمان ربیعی، عضو هیئتمدیره گروه مالی فیروزه
به باور ربیعی، تاریخ اقتصاد دیجیتال جهان پر از چنین لحظاتی است؛ از رونمایی آیفون در روزگاری که نوکیا رهبر بازار بود تا ظهور پردازش الکترونیکی و تجارت آنلاین. او با تطبیق این روندها با وضعیت ایران گفت که اقتصاد دیجیتال ما نیز لحظات مشابهی را تجربه کرده است:
لحظه بیداری زمانی معنا دارد که به تصمیم و تحول واقعی منجر شود، نه صرفاً شوک گذرا.
«ورود اینترنت به کشور، توسعه پرداخت الکترونیک و ظهور استارتاپها در دهه ۹۰ خورشیدی از نمونههای لحظات بیداری ما بودند. همانجا بود که اکوسیستم نوآوری ایران شکل گرفت و مفهوم کسبوکار دیجیتال از یک وبسایت ساده به یک مدل اقتصادی واقعی تبدیل شد.»
با این حال، عضو هیئتمدیره گروه مالی فیروزه تاکید کرد که مشکل اصلی در ادامه مسیر و توسعه است، نه در آغاز حرکت. او اضافه میکند:
در بسیاری از حوزهها شروع خوبی داریم، اما تداوم نداریم. جایی در میانه راه متوقف میشویم، یا از رقابت جا میمانیم. این همان نکتهای است که لحظه بیداری باید به تصمیمهای واقعی تبدیل شود، اما معمولاً به سکوت و رکود میانجامد.
– رادمان ربیعی، عضو هیئتمدیره گروه مالی فیروزه
ربیعی افزود که در ایران نیز لحظه بیداری را درک میکنیم، اما نمیتوانیم آن را تا انتها پیش ببریم: «سیاستها آغاز میشوند، اما به مرحله رقابت و بهرهوری نمیرسند.»
نگذاریم نسل متخصصان کشور بیصدا از میان برود
مریم تاج آبادی (مدیرعامل تک ژن زیست) در سخنان خود اهمیت «تصمیم در لحظه» را محور بحث دانست و گفت: «در مسیر کارآفرینی، لحظاتی وجود دارد که نوع تصمیم، سرنوشت یک فرد یا حتی یک صنعت را تغییر میدهد. آنچه در این لحظه انتخاب میکنیم، میتواند تفاوت میان شکست و موفقیت باشد.»
تاجآبادی درباره پیشرفتهای چشمگیر ایران در حوزه زیستفناوری گفت: «در این سالها توسعه فناوری بیوتکنولوژی یکی از افتخارات ملی ما بوده است. اما با اینکه شرکتهای ما رشد کردهاند، هنوز فاصله قابلتوجهی با بازار جهانی دارند.»
هر متخصص که از کشور میرود، جایگزینی ندارد؛ سرمایه انسانی ما غیرقابل تکرار است.
او حفظ سرمایه انسانی را یکی از چالشهای اصلی امروز اکوسیستم علمی و فناورانه کشور دانست: «هر متخصص که از کشور میرود، جایگزینی ندارد. چطور نسبت به از دست دادن نسل متخصصان خود بیتفاوت هستیم؟ این سرمایهها غیرقابل جایگزینیاند.»
مدیرعامل تک ژن زیست در ادامه بر ضرورت تعریف روایتی تازه از نوآوری تاکید کرد؛ روایتی که بر جذب سرمایه، همدلی میان شرکتها و تعامل بینالمللی استوار باشد:
ما باید شرکتهای کوچک را در قالب کنسرسیومهای فناورانه به هم متصل کنیم تا در کنار یکدیگر رشد کنند، نه در مقابل هم.
– مریم تاجآبادی، مدیرعامل تکژن زیست
او در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به فرصتهای منطقهای برای توسعه صادرات فناوری گفت: «اگر در زنجیره ارزش جهانی محدودیت داریم، میتوانیم در زنجیرههای ارزش منطقهای فعال شویم. همکاری در قالب پیمانها و قراردادهای اقتصادی مثل بریکس، اکو و شانگهای میتواند جایگزین عملی برای حضور در بازارهای غربی باشد.»
