در راستای تضمین دسترسی پایدار به داروهای ضروری و ایجاد یک پشتوانه مطمئن در شرایط بحرانی، طرح شناسایی و پیش‌بینی ۴۷۰ مولکول دارویی برای ایجاد ذخیره استراتژیک در دستور کار قرار گرفته است. این اقدام حیاتی با هدف تامین امنیت دارویی کشور و جلوگیری از کمبودهای احتمالی صورت می‌پذیرد. با این حال، تحقق این هدف مهم و جلوگیری از بروز اختلال در زنجیره تامین دارو، به تخصیص به موقع ارز مورد نیاز از سوی بانک مرکزی گره خورده است. فعالان حوزه دارو ضمن استقبال از این طرح، بر ضرورت تسریع بانک مرکزی در فرآیند تخصیص ارز تاکید دارند و هشدار می‌دهند که هرگونه تاخیر می‌تواند تلاش‌های صورت گرفته برای ایجاد این ذخیره استراتژیک را با چالش‌های جدی مواجه سازد.
ایران در مسیر ایجاد ذخایر راهبردی دارو؛ تأمین ارز، کلید تحقق ذخیره ۶ ماهه ۴۷۰ قلم دارو
در اقدامی پیشگیرانه و با هدف تضمین امنیت دارویی کشور در شرایط اضطراری، سازمان غذا و دارو از برنامه‌ریزی مدون برای ایجاد یک ذخیره استراتژیک شش‌ماهه برای حدود ۴۷۰ قلم (مولکول) دارویی حیاتی خبر داد. دکتر اکبر عبداللهی اصل، مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل این سازمان، ضمن تشریح جزئیات این طرح ملی، تأکید کرد که سرعت تحقق این هدف بزرگ، ارتباط تنگاتنگی با همکاری بانک مرکزی در تخصیص به‌موقع ارز مورد نیاز صنعت داروسازی کشور دارد.
تکلیف قانونی و گام‌های نخستین
ایجاد این ذخایر راهبردی، صرفاً یک تصمیم مدیریتی نیست، بلکه یک تکلیف قانونی است که در قانون برنامه هفتم توسعه کشور بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گذاشته شده است. هدف اصلی این قانون، ایجاد اطمینان خاطر در جامعه است تا در صورت بروز بحران‌های غیرمنتظره، اعم از پاندمی‌های جدید، بلایای طبیعی یا هرگونه اختلال در زنجیره تأمین جهانی، مردم با کمبودهای دارویی حیاتی مواجه نشوند.
دکتر عبداللهی اصل با اشاره به آغاز فرآیندهای اجرایی این تکلیف از اوایل فروردین‌ماه سال جاری (۱۴۰۴ شمسی مصادف با اواخر مارچ ۲۰۲۵ میلادی)، گفت: «مقدمات اجرایی این تکلیف قانونی به طور کامل انجام شده، بودجه‌های لازم تخصیص یافته و مراحل اجرایی آن از دوم-سوم فروردین‌ماه در حال پیگیری است. شخص وزیر بهداشت نیز تأکید و اصرار ویژه‌ای دارند که این برنامه با سرعت هرچه تمام‌تر پیش برود.» این نشان‌دهنده عزم جدی دولت و نظام سلامت برای تحقق این هدف مهم در راستای افزایش تاب‌آوری ملی است.
چالش دوگانه: کمبودهای موقت و تنگنای ارزی
با وجود عزم جدی و برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، مسیر ایجاد این ذخیره شش‌ماهه با چالش‌هایی نیز روبروست. یکی از موانع اصلی که دکتر عبداللهی اصل به آن اشاره می‌کند، وجود کمبودهای مقطعی برخی داروها در بازار فعلی است. وی توضیح داد: «مشکلی که اکنون صنعت داروسازی و شرکت‌های تأمین‌کننده در مسیر ایجاد ذخایر استراتژیک با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، همین کمبودهای موقت دارو است. به طوری که یک شرکت تأمین‌کننده، تمام توان و منابع خود را برای رفع نیاز فوری بازار و کمبود مقطعی یک دارو به کار می‌گیرد و این تلاش برای پاسخگویی به نیاز روز، ممکن است او را از هدف اصلی یعنی ایجاد و انباشت ذخیره راهبردی باز دارد.»
این چالش، با مانع بزرگ‌تری گره خورده است: سرعت تخصیص ارز. مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو تصریح کرد: «نکته کلیدی و تعیین‌کننده‌ای که می‌تواند ایجاد این ذخیره شش‌ماهه را به شدت تسریع کند، این است که بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بتواند ارز مورد نیاز صنعت داروسازی را با سرعت بیشتری تأمین و تخصیص دهد. اگر ارز لازم به‌موقع در اختیار تولیدکنندگان و واردکنندگان قرار گیرد، ما می‌توانیم با سرعت بسیار بیشتری این ذخیره حیاتی را برای کشور ایجاد کنیم.» این گفته به وضوح نشان می‌دهد که هماهنگی بین‌بخشی، به‌ویژه میان وزارت بهداشت و بانک مرکزی، نقشی حیاتی در موفقیت این طرح ملی ایفا می‌کند.
انتخاب هوشمندانه: تمرکز بر داروهای حیاتی
شاید این سوال پیش بیاید که آیا قرار است تمام داروهای موجود در بازار کشور برای شش ماه ذخیره شوند؟ پاسخ منفی است. دکتر عبداللهی اصل در این باره شفاف‌سازی کرد: «اگر بخواهیم کل داروهای مورد نیاز کشور را برای شش ماه ذخیره کنیم، بودجه‌ای که در حال حاضر برای این منظور در نظر گرفته شده، کفاف بیش از یک و نیم ماه را نخواهد داد.»
بنابراین، یک رویکرد هوشمندانه و هدفمند اتخاذ شده است. کارشناسان سازمان غذا و دارو با بررسی دقیق، فهرستی از داروهای استراتژیک را تهیه کرده‌اند. معیارهای اصلی برای ورود به این لیست شامل موارد زیر بوده است:
۱. داروهایی که به دلایل مختلف، بیشتر در معرض کمبودهای مقطعی قرار می‌گیرند: این داروها شناسایی شده و در اولویت ذخیره‌سازی قرار گرفته‌اند.
۲. داروهای ضروری در شرایط بحران و پاندمی: داروهایی مانند انواع آنتی‌بیوتیک‌ها، محلول‌های تزریقی حجیم (سرم‌ها) و سایر داروهایی که در شرایط اضطراری مصرف بالایی دارند، به این لیست اضافه شده‌اند.
در مجموع، این لیست هدفمند شامل حدود ۴۷۰ مولکول (قلم) دارویی می‌شود. البته با توجه به اینکه هر مولکول ممکن است توسط شرکت‌های مختلف و با نام‌های تجاری متفاوتی تولید یا وارد شود، این ۴۷۰ مولکول می‌تواند شامل حدود ۱۲۰۰ پروانه ساخت یا ورود دارو باشد.
تأمین مالی و چشم‌انداز پیش رو
برای تأمین مالی این طرح بزرگ، مبلغ قابل توجهی از محل صندوق توسعه ملی در نظر گرفته شده است. دکتر عبداللهی اصل در این خصوص به ایسنا گفت: «مبلغ کلی که از صندوق توسعه به این کار اختصاص یافته، یک میلیارد دلار است.» وی افزود: «از این مبلغ، ۳۰۰ میلیون دلار آن قبل از عید نوروز (۱۴۰۴) به زنجیره تأمین دارو تزریق شد. این تزریق اولیه توانست موجودی دارویی کلی کشور را که پیش از آن حدود دو ماه بود، تقریباً یک ماه و نیم افزایش دهد و به حدود سه ماه و نیم برساند.»
باید توجه داشت که این افزایش اولیه در موجودی کلی کشور بوده است. اما مبلغ ۷۰۰ میلیون دلار باقیمانده، مشخصاً برای ایجاد همان ذخیره استراتژیک شش‌ماهه برای ۴۷۰ قلم داروی منتخب، پیش‌بینی شده است. مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو در پایان خاطرنشان کرد: «در حال حاضر مشغول رایزنی و بررسی هستیم تا بهترین و مناسب‌ترین روش اجرایی برای استفاده از این ۷۰۰ میلیون دلار و تحقق هدف ذخیره شش‌ماهه را پیدا کنیم.»
در نهایت، ایجاد این ذخایر راهبردی گامی بلند در جهت تقویت زیرساخت‌های سلامت و افزایش امنیت دارویی کشور است. موفقیت کامل این طرح، مستلزم همکاری همه‌جانبه، به‌ویژه تسریع در فرآیندهای تخصیص ارز و همچنین مدیریت هوشمندانه چالش کمبودهای موقت دارو در بازار است تا ایران بتواند با آمادگی کامل به استقبال هرگونه شرایط اضطراری احتمالی در آینده برود.
