دیپلماسی در سایه: جزئیات دور تازه گفت و گوهای غیر مستقیم ایران و آمریکا در ایتالیا
در تحولی دیپلماتیک که نشان از ادامه تلاش ها برای مدیریت تنش ها میان تهران و واشنگتن دارد، تصاویری از اعضای هیئت ایرانی شرکت کننده در دومین دور مذاکرات غیر مستقیم با ایالات متحده منتشر شده است. این دور از گفت و گوها، که با هدف بررسی مسائل مورد اختلاف دو کشور صورت می گیرد، روز شنبه، سی ام فروردین ماه، در شهر رم، پایتخت ایتالیا، برگزار شد. نکته قابل توجه در این مذاکرات، نقش کشور عمان به عنوان میانجی است که با فراهم آوردن یکی از مکان های دیپلماتیک خود در رم، زمینه را برای این رایزنی های حساس مهیا کرده است.
انتشار تصاویر تیم مذاکره کننده ایرانی در حالی صورت می گیرد که این گفت و گوها در فضایی کاملا غیر مستقیم و با پرهیز از رویارویی چهره به چهره نمایندگان دو کشور انجام می شود. این روش، که پیش از این نیز در مواردی به کار گرفته شده است، به دو طرف اجازه می دهد تا بدون نیاز به شناسایی دیپلماتیک مستقیم، پیام ها و مواضع خود را از طریق یک واسطه مورد اعتماد، در این مورد عمان، به یکدیگر منتقل کنند. انتخاب رم به عنوان محل برگزاری این دور از مذاکرات نیز جالب توجه است؛ شهری اروپایی که می تواند فضایی بی طرف و به دور از فشارهای منطقه ای خاورمیانه را برای طرفین فراهم آورد.
این دومین بار در فاصله کوتاهی است که نمایندگان ایران و آمریکا به این شکل پای میز مذاکره (البته به صورت غیر مستقیم) می نشینند. دور نخست این گفت و گوها در تاریخ بیست و سوم فروردین ماه و در کشور عمان برگزار شده بود. تداوم این مذاکرات، آن هم در بازه های زمانی نسبتا کوتاه، نشان دهنده جدیت طرفین یا حداقل تمایل آن ها به باز نگه داشتن کانال های ارتباطی، هرچند غیر مستقیم، است. قرار است سومین دور این رایزنی ها نیز به زودی و در روز شنبه هفته آینده، بار دیگر به میزبانی مسقط، پایتخت عمان، برگزار شود که این امر بر نقش محوری و مداوم عمان در این فرآیند صحه می گذارد.
کشور عمان سال هاست که به عنوان یک میانجی قابل اعتماد میان ایران و غرب، به ویژه ایالات متحده، شناخته می شود. این کشور با حفظ روابط دوستانه با هر دو طرف و اتخاذ سیاست خارجی بی طرفانه، توانسته است جایگاهی منحصر به فرد در دیپلماسی منطقه ای و بین المللی برای خود ایجاد کند. میزبانی دور اول و سوم مذاکرات و همچنین تسهیل برگزاری دور دوم در رم، بار دیگر اهمیت نقش عمان در کاهش تنش ها و ایجاد زمینه برای گفت و گو را برجسته می سازد.
هدایت هیئت ایرانی در این مذاکرات بر عهده سید عباس عراقچی، از دیپلمات های با سابقه و معاون سیاسی پیشین وزارت امور خارجه ایران است. عراقچی که تجربیات فراوانی در مذاکرات بین المللی، به ویژه گفت و گوهای هسته ای، دارد، چهره ای شناخته شده در این عرصه محسوب می شود. او در این ماموریت تنها نیست و تیمی از مقامات ارشد وزارت امور خارجه وی را همراهی می کنند. از جمله این افراد می توان به مجید تخت روانچی، دیپلمات با سابقه و نماینده پیشین ایران در سازمان ملل، کاظم غریب آبادی، معاون امور حقوقی و بین الملل وزارت خارجه که سابقه نمایندگی ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی را نیز دارد، اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه، و بهزاد صابری، مشاور وزیر امور خارجه، اشاره کرد. حضور این ترکیب از دیپلمات های با تجربه نشان دهنده اهمیت این مذاکرات برای تهران است.
در طرف مقابل، ریاست هیئت آمریکایی بر عهده استیو ویتکاف، که از او به عنوان مذاکره کننده ارشد آمریکایی نام برده شده، قرار دارد. اگرچه جزئیات کمتری از ترکیب تیم آمریکایی منتشر شده است، اما انتظار می رود افرادی با تخصص در زمینه کنترل تسلیحات، تحریم ها و مسائل منطقه ای در این هیئت حضور داشته باشند.
محور اصلی این مذاکرات غیر مستقیم به طور رسمی اعلام نشده است، اما با توجه به سابقه اختلافات و مذاکرات پیشین، می توان حدس زد که موضوعاتی چون برنامه هسته ای ایران، لغو تحریم های آمریکا، مسائل امنیتی منطقه ای و احتمال تبادل زندانیان در دستور کار قرار داشته باشد. هر یک از این موضوعات دارای پیچیدگی های خاص خود است و رسیدن به تفاهم یا پیشرفت در هر یک از آن ها نیازمند اراده سیاسی و انعطاف پذیری از سوی هر دو طرف است.
مذاکرات غیر مستقیم، اگرچه چالش های خاص خود را دارد، اما می تواند به عنوان گامی اولیه برای شکستن یخ روابط و ایجاد فضایی مناسب تر برای گفت و گوهای احتمالی آینده تلقی شود. در شرایطی که تنش ها میان ایران و آمریکا همچنان بالاست و بی اعتمادی عمیقی میان دو کشور وجود دارد، همین که کانال ارتباطی، ولو با واسطه، باز نگه داشته شده، خود یک نقطه مثبت ارزیابی می شود.
نگاه ها اکنون به دور سوم مذاکرات در مسقط دوخته شده است. باید دید که آیا رایزنی های انجام شده در رم و دور اول در عمان، توانسته است زمینه را برای برداشتن گام های عملی تر در جهت کاهش تنش ها فراهم کند یا خیر. موفقیت این مسیر دیپلماتیک نه تنها برای ایران و آمریکا، بلکه برای ثبات و امنیت کل منطقه خاورمیانه از اهمیت بالایی برخوردار است. انتشار تصاویر تیم ایرانی در رم، هرچند اقدامی نمادین، اما می تواند نشان دهنده پیامی مبنی بر جدیت ایران در پیگیری این مسیر باشد، در حالی که طرفین همچنان راه پر پیچ و خمی را برای رسیدن به هرگونه توافق احتمالی در پیش رو دارند. جامعه جهانی با دقت این تحولات را دنبال می کند و امیدوار است که دیپلماسی در نهایت بر تنش غلبه کند.
