کمونیسم، به عنوان یک مکتب فکری، تاثیرگذارترین بازتاب فلسفه در دنیای واقعی بوده است. این ایدئولوژی الهام‌بخش انقلاب‌های گسترده، خاندان‌های سلطنتی را واژگون کرده و میراث پیچیده‌ای هم از جنس وحشت و هم از جنس امید از خود به جا گذاشته است. فکر کردن به اینکه کتاب‌های کمونیسم چنین میراثی را از خود به جا نهاده‌اند، واقعاً دید ما را به میزان قدرت و نفوذ کتاب‌ها عوض می‌کند.

اگر دنبال کتاب خواندن در زمینه کمونیسم هستید، انتخاب‌های پیش روی‌تان زیاد هستند. یک حوزه مطالعاتی – که اصلی‌ترین حوزه مطالعاتی هم به شمار می‌رود – مطالعه آثار مارکس و انگلس است. از راه مطالعه آثاری چون «سرمایه» (Das Kapital) می‌توانید کمونیسم را ریشه‌یابی کنید. یک حوزه مطالعاتی دیگر، شیوه‌های پیاده‌سازی کمونیسم در شوروی و اروپای شرقی و کشورهایی دیگر است که در قالب کتاب‌های تاریخی و تحلیلی به آن پرداخته شده است. یک حوزه مطالعاتی دیگر، که شاید جذاب‌ترین‌شان باشد، مطالعه رمان‌هایی است که به زندگی در حکومت‌های کمونیستی می‌پردازند. خوبی ادبیات کمونیستی این است که خواسته یا ناخواسته، این ایدئولوژی را از دنیای اندیشه خارج می‌کند و حس واقعی مردم نسبت به زندگی کردن در جوامع کمونیستی را ثبت می‌کند.

در ادامه، تعدادی از مهم‌ترین کتاب‌های کمونیسم را معرفی کرده‌ایم که خواندن‌شان برای کسانی که نسبت به این ایدئولوژی کنجکاو هستند جالب خواهد بود.

کتاب‌های پایه برای درک کمونیسم

برای درک واقعی کمونیسم – هم به عنوان یک نظریه و هم به عنوان یک نیروی تاریخی – بهتر است خوانش را از متون پایه‌ای آغاز کرد که ایده‌های اصلی آن را شکل داده‌اند. هفت چهره اصلی که در شکل‌گیری کمونیسم (در شکل اولیه‌اش) موثر بودند، کارل مارکس، فریدریش انگلس و ولادیمیر لنین هستند و آثاری که در ادامه معرفی می‌کنیم همه نوشته‌ای از این سه فرد هستند.

۱. مانیفست کمونیست، اثر کارل مارکس و فریدریش انگلس

سال انتشار: ۱۸۴۸

این رساله کوتاه، ولی تاثیرگذار که در سال ۱۸۴۸ منتشر شد، به نوعی نقطه شروع برای کمونیسم است. در این رساله، ایده‌های اصلی کمونیسم، یعنی تاریخچه اختلاف‌های طبقاتی، نقد نظام سرمایه‌داری و نقش انقلابی حزب کارگر، به‌طور خلاصه و مفید شرح داده شده‌اند. این متن قابل‌دسترس، احساس‌برانگیز و عمل‌گرایانه است و برای همین نقطه شروعی مناسب برای ورود به دنیای کمونیسم است.

۲. سرمایه، اثر کارل مارکس

سال انتشار: ۱۸۶۷ تا ۱۸۹۴

«سرمایه» (Das Kapital)، اثر کارل مارکس، یکی از مهم‌ترین کتاب‌های کمونیسم در تاریخ و مهم‌ترین اثر کارل مارکس است. مارکس در این کتاب طولانی و چندجلدی به‌طور عمیقی به ساز و کار و کار نظام سرمایه‌داری، تناقض‌های نهفته درون آن و بی‌ثباتی اجتناب‌ناپذیرش را شرح داده است. با اینکه این اثر سنگین و انتزاعی است و در بعضی قسمت‌ها، پر از داده‌هایی است که برای مخاطب مدرن قابل‌دسترس نیست، خواندن آن برای درک شالوده فلسفی و اقتصادی کمونیسم ضروری است.

۱,۵۰۰,۰۰۰ تومان

۱۰۰+ نفر به این کالا علاقه دارند

۳. سوسیالیسم: تخیلی و علمی، اثر فریدریش انگلس

سال انتشار: ۱۸۸۰

«سوسیالیسم: تخیلی و علمی» (Socialism: Utopian and Scientific) مکملی کوتاه و قابل‌دسترس برای نوشته‌های مارکس است که در آن انگلس بین چشم‌اندازهای «آرمان‌شهری» اولیه سوسیالیسم و «سوسیالیسم علمی» مارکس تمایز قایل شده است. این کتاب پیوند خوبی بین نظریه‌پردازی انتزاعی اقتصادی و استراتژی سیاسی عمل‌گرایانه برقرار می‌کند.

۴. دولت و انقلاب، اثر ولادیمیر لنین

سال انتشار: ۱۹۱۷

در «دولت و انقلاب» (The State and Revolution)، لنین با توجه به رویدادهای قرن بیستم، نظریه مارکس را به‌روزرسانی می‌کند. او در این کتاب بیان می‌کند که وجود رهبران انقلابی برای آماده کردن جامعه برای رسیدن به کمونیسم ضروری است و او ساز و کار یک دولت سوسیالیستی پیش از تبدیل شدنش به یک جامعه‌ی کمونیستی را شرح می‌دهد. «دولت و انقلاب» برای درک کمونیسم – آن‌طور که در شوروی پیاده‌سازی شد – ضروری است.

۵. ریشه خانواده، مالکیت شخصی و دولت، اثر فریدریش انگلس

سال انتشار: ۱۸۸۴

در «ریشه خانواده، مالکیت شخصی و دولت» (The Origin of the Family, Private Property and the State)، انگلس تکامل جامعه را از دید ماده‌باوری تاریخی (Historical Materialism) شرح می‌دهد و توضیح می‌دهد که ساختار خانواده، مالکیت شخصی و طبقات اجتماعی چگونه ظهور کردند و چگونه می‌توان در آینده‌ی کمونیستی آن‌ها را ساختارشکنی و الغا کرد.

این پنج کتاب به نوعی شالوده کمونیسم را شرح می‌دهند و هرکسی که می‌خواهد اندیشه، منطق و اهداف پشت این جنبش را درک کند، باید آن‌ها را بخواند.

شناخت کمونیسم از طریق ادبیات: معرفی بهترین کتاب‌ها

نظریات سیاسی شالوده فلسفی کمونیسم را پایه‌گذاری می‌کنند، ولی ادبیات است که به آن زندگی می‌بخشد. کتاب‌های کمونیسم از رمان‌ها، خاطرات و کتاب‌های داستان بسیاری تشکیل شده که در آن‌ها نویسندگان – بعضاً بر پایه‌ی تجربه‌های دسته‌اول – تجربه‌های انسانی پشت سیستم‌های ایدئولوژیک را ثبت کرده‌اند. آثار ادبی کمونیستی از زاویه‌ای دید متفاوت، نوید زندگی بخشی‌دهنده، تامل‌برانگیز و هشداردهنده را به مخاطب انتقال می‌دهند: معتقدان به کمونیسم، منتقدان کمونیسم و صرفاً کسانی که جایی لابه‌لای چرخ تاریخ گیر کرده‌اند و خودشان هم نمی‌دانند به چه چیزی باور دارند.

در ادامه تعدادی از مهم‌ترین کتاب‌های کمونیسم در عرصه رمان و ادبیات معرفی شده‌اند.

۱. یک روز از زندگی ایوان دنیسوویچ، اثر الکساندر سولژنیتسین

سال انتشار: ۱۹۶۲

این رمان کوتاه در یکی از اردوگاه‌های کار اجباری در دوران حکومت استالین واقع شده است و در آن سولژنیتسین با توصیف‌های پرتعداد خود از امورات زندگی یکی از این زندانی‌ها در یک روز از اسارتش، تصویری سیاه و شوکه‌کننده‌ از این اردوگاه‌ها را ارایه می‌دهد. ایوان دنیسوویچ، شخصیت اصلی رمان، مردی ساده است که صرفاً سعی دارد در برابر سرما، گرسنگی و فشار روانی کار اجباری دوام بیاورد. یکی از جنبه‌های شگفت‌انگیز رمان این است که در آن همه‌چیز بسیار عادی به نظر می‌رسد. در کتاب از ملو دراما و نقاط اوج خبری نیست؛ این رمان از اول تا آخر درباره‌ی مقاومت در اوج روزمرگی است. تا پیش از انتشار این رمان، شوروی اجازه نداده بود که گولاگ با چنین رو راستی به تصویر کشیده شود و انتشار آن یک زلزله‌ی فرهنگی در شوروی ایجاد کرد.

12 %

۲۲۰,۰۰۰

۱۹۳,۶۰۰ تومان

۲. دکتر ژیواگو، اثر بوریس پاسترناک

سال انتشار: ۱۹۵۷

«دکتر ژیواگو» رمانی است که مقیاس روایی آن حماسی و عمق احساسی آن بسیار صمیمانه و شخصی است و در دوران انقلاب کمونیستی روسیه واقع شده است. داستان آن درباره‌ی مردی شاعر-پزشک است که تمایلات شخصی‌اش با الزامات بی‌رحمانه انقلاب تضاد پیدا می‌کند. در این رمان پاسترناک انقلاب روسیه را به شکل جره‌های شرافت‌مندانه به سمت بی‌رحمی به تصویر می‌کشد، ولی از طرف دیگر نشان می‌دهد این انقلاب چطور نیروهای سهمگینی بود که زیر پای خود، زندگی و آرمان‌های افراد بسیاری را له کرد. این رمان قاچاقی به بیرون از شوروی برده و در غرب منتشر شد. رمان با چنان استقبالی روبرو شد که برای نویسنده‌اش جایزه نوبل ادبیات را به ارمغان آورد و باعث ایجاد جنجالی بین‌المللی و زیر ذره‌بین رفتن پاسترناک در شوروی شد.

فیلم «دکتر ژیواگو» در سال ۱۹۶۵ از آن فیلم‌های رمانتیک و حماسی عصر طلایی هالیوود
است که احتمالاً معروف‌ترین تصویرسازی از انقلاب روسیه به شمار می‌آید.

11 %

۵۸۵,۰۰۰

۵۱۹,۴۹۰ تومان

۳. مرشد و مارگاریتا، اثر میخائیل بولگاکف

سال انتشار: ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۰ (سال‌های نوشته شدن)، ۱۹۶۷ (سال انتشار)

«مرشد و مارگاریتا» رمانی است که نشان می‌دهد بهترین میزان‌های هجو، بیشتر از میزان خفقان، بهترین میزان خلاقیت را پرورش می‌دهد. این رمان در دو زمینه‌ی متفاوت رخ می‌دهد، یکی مسکو در دهه ۱۹۳۰ و دیگری اورشلیم در دوران زندگی عیسی مسیح. در مسکوی دهه ۱۹۳۰، شخص شخیص شیطان همراه با گروهی از شخصیت‌های عجیب (همچون یک گربه، یک قاتل حرفه‌ای و یک زن خون‌آشام) به مسکو که رسماً کشوری بی‌خدا است می‌آید، خود را به شکل انسانی به نام پروفسور وولند (Woland) در می‌آورد و در طول کتاب باور مردم روسیه نسبت به مذهب را به چالش می‌کشد و کارهای‌شان را قضاوت می‌کند. این رمان به نوعی ترکیب چند ژانر است: هجو سیاسی، درام مذهبی و داستان عاشقانه. هدف بولگاکف این بوده که مضحک بودن زندگی در شوروی را با تمثیل کتاب مقدسی و طنز سورئال ترکیب کند و با استفاده از عناصر خیالی، سیستمی خفقان‌آور را نقد کند. این حقیقت که این رمان تا چند دهه پس از نوشته شدن و مرگ نویسنده منتشر نشد، به نوعی هرچه بیشتر آن را افسانه‌ای جلوه داده است.

۴. مادر، اثر ماکسیم گورکی

سال انتشار: ۱۹۰۶

تا مدت زمان زیادی، شوروی فقط یک جنبش ادبی رسمی داشت و انتظار داشت نویسنده‌ها تنها به این سبک بنویسند. این جنبش واقع‌گرایی سوسیالیستی (Socialist Realism) بود و هدف آن نشان دادن دغدغه‌های قشر فرودست با رویکردی واقع‌گرایانه بود. «مادر» که پیش از انقلاب کمونیستی روسیه منتشر شد، نخستین رمان واقع‌گرایی سوسیالیستی بزرگ به شمار می‌آید و ماکسیم گورکی نیز مهم‌ترین نویسنده این سبک بود و هیچ فهرستی درباره‌ی کتاب‌های کمونیسم بدون حضور نام او کامل نیست. این رمان در روزهای اولیه جنبش کارگری روسیه واقع شده و داستان پلاگیا نیلوونا (Pelageya Nilovna) را تعریف می‌کند؛ یک زن قشر کارگر که در ابتدا صرفاً مادری بی‌سواد و حرف‌شنو است، اما به‌مرور به زنی انقلابی و دغدغه‌مند تبدیل می‌شود. این رمان به نوعی نویددهنده بیداری کارگران بود. دلیل تاثیرگذار بودن رمان این است که در آن، به‌لطف نثر همدلانه‌اش، زنی را می‌بینیم که در دغدغه‌های جمعی، معنای زندگی‌اش را پیدا می‌کند و توانمند می‌شود، حتی با وجود خطر و تراژدی روزافزونی که این مسیر در پی دارد. لنین جزو طرفداران این رمان بود و در زمان انتشار به زبان‌های زیادی ترجمه شد و در جوامع کمونیستی نقش متنی مقدس را پیدا کرد.

ماکسیم گورکی (وسطی) سوگلی نویسنده‌های کمونیستی بود.

۴. زندگی و سرنوشت، اثر واسیلی گروسمن

سال انتشار: ۱۹۶۰ (سال نوشته شدن)، ۱۹۸۰ (سال انتشار)

«زندگی و سرنوشت» که اغلب با عنوان «جنگ و صلح» قرن بیستم مورد اشاره قرار می‌گیرد و زمینه‌اش نبرد استالینگراد است، یکی از عمیق‌ترین و حماسی‌ترین کتاب‌های کمونیسم است. گروسمن که زمانی یکی از خبرنگاران جنگ وفادار به شوروی بود، بعداً به یکی از منتقدان شدید استالینیسم تبدیل شد. رمان او درباره‌ی این است که آلمان نازی و شوروی چطور هردو انسان‌ها را از انسانیت ساقط و به ابزاری برای پیشبرد ایدئولوژی تبدیل می‌کنند. این رمان روی خانواده‌ی شاپوشنیکوف (Shaposhnikov) متمرکز است و از زاویه‌ی دید آن‌ها، روایت به جاهای مختلفی کشیده می‌شود: خط مقدم، اردوگاه‌های کار اجباری (گولاگ)، دفاتر حزب کمونیست و… رمان به‌لطف مقیاس خود، تجربه‌های انسانی گسترده‌ای از جنگ و تمامیت‌خواهی را به تصویر می‌کشد. یکی از تاثیرگذارترین لحظات رمان نامه‌ای است که یک مادر به پسرش در یکی از اردوگاه‌های نازی‌ها است که در واقع تصویری فراموش‌نشدنی از عشق و گذر عمر است. هنگامی که گروسمن زنده بود، کا گ ب جلوی انتشار رمان را به خاطر «تهدیدآمیز بودن برای قدرت شوروی» گرفت، ولی نسخه‌هایی از رمان که جایی مخفی شده بودند قرنقاچی به غرب برده شدند و رمان پس از چند دهه منتشر و اکنون به عنوان یکی از بهترین رمان‌های نوشته شده درباره‌ی تقابل ایدئولوژی‌ها و پایداری روح انسان شناخته می‌شود.

۵. ما، اثر یوگنی زامیاتین

سال انتشار: ۱۹۲۱ (به انگلیسی)

این رمان دیستوپیایی که تاریخ نوشته شدن آن به پیش از انتشار «دنیای قشنگ نو» (A Brave New World) و «۱۹۸۴» برمی‌گردد، در سال ۱۹۲۱ نوشته شد، اما تا دهه‌ها در شوروی انتشار آن قدغن بود. «ما» یکی از بهترین رمان‌های دیستوپیایی و الگویی برای «۱۹۸۴» اورول بود. این رمان در شهری آینده‌نگرانه رخ می‌دهد که با دیوارهای شیشه‌ای محافظت‌شده واقع شده و در آن، نظارت جمعی و دقت ریاضی‌گونه حرف اول و آخر را می‌زنند. داستان درباره‌ی فردی به نام D-503 است، یک مهندس وفادار که پس از دل باختن به یک یاغی مرموز، دنیایش دگرگون می‌شود. تصویرسازی زامیاتین از جامعه‌ای که در آن آزادی، بیماری و فردیت خیانت تلقی می‌شوند، نقدی مستقیم بر اقتدارگرایی اولیه شوروی بود. با اینکه زامیاتین خودش نیز فردی انقلابی بود، به مرور راهش را از آرمان‌گرایی کورکورانه روزگار خود جدا کرد.

با این حال، اگر می‌خواهید انگیزه و اهداف پشت این جنبش را دریابید، باید این کتاب‌ها را بخوانید.