آغاز رقص شهاب‌ها در آسمان شب ایران؛ اوج نخستین بارش سال نزدیک است

علاقه‌مندان به نجوم و پدیده‌های آسمانی در ایران خود را برای تماشای نخستین بارش شهابی سال آماده می‌کنند. این رویداد جذاب که با عبور زمین از میان ذرات به جا مانده از دنباله‌دارها رخ می‌دهد، فرصتی بی‌نظیر برای رصد گذر شهاب‌ها در آسمان شب فراهم می‌آورد. انتظار می‌رود اوج این بارش در [تاریخ احتمالی اوج بارش را ذکر کنید اگر می‌دانید] به اوج خود برسد و آسمان ایران را با نور گذر شهاب‌ها تزیین کند.

آسمان ایران میزبان شهاب باران چنگی: راهنمای رصد اولین بارش شهابی سال ۱۴۰۴

علاقمندان به پدیده های آسمانی در ایران می توانند خود را برای تماشای اولین بارش شهابی سال ۱۴۰۴ خورشیدی آماده کنند. بارش شهابی “چنگی”، که با نام “شلیاقی” نیز شناخته می شود، در شامگاه روز سه شنبه دوم اردیبهشت ماه (مصادف با ۲۲ آوریل ۲۰۲۵) آغاز شده و تا پیش از سپیده دم روز چهارشنبه سوم اردیبهشت (۲۳ آوریل ۲۰۲۵) ادامه خواهد داشت. این رویداد آسمانی زیبا، فرصتی است تا شاهد سوختن ذرات به جا مانده از یک دنباله دار قدیمی در جو زمین باشیم.

مهندس مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران، ، جزئیات بیشتری را در این باره ارائه کرده است. او توضیح می دهد که نام این بارش شهابی برگرفته از صورت فلکی “چنگ رومی” یا “شلیاق” (Lyra) است، زیرا به نظر می رسد که شهاب ها از نقطه ای در این صورت فلکی، که به آن کانون بارش می گویند، سرچشمه می گیرند. این پدیده در واقع حاصل عبور سیاره ما، زمین، از میان توده ای از ذرات گرد و غبار و یخ است که توسط دنباله داری به نام “تاچر” (Thatcher) در مسیر مداری اش به جا مانده است. دنباله دار تاچر یک دنباله دار خاص با دوره تناوب طولانی ۴۱۵ ساله است، به این معنی که هر ۴۱۵ سال یک بار به دور خورشید می گردد.

شهاب چیست و بارش شهابی چگونه رخ می دهد؟

برای درک بهتر این پدیده، خوب است بدانیم که شهاب ها یا “تیر های شهاب” که گاهی به اشتباه “ستاره دنباله دار” نامیده می شوند، در واقع خطوط درخشانی هستند که هنگام ورود ذرات فضایی (شهاب واره ها) به جو زمین با سرعت بسیار بالا ایجاد می شوند. این ذرات که اغلب ابعادی در حد یک دانه شن یا کوچکتر دارند، بر اثر اصطکاک شدید با مولکول های هوا در جو، داغ شده و می سوزند و رد نوری از خود به جا می گذارند. وقتی زمین در حرکت مداری خود به دور خورشید، از میان توده ای از این ذرات عبور می کند که توسط یک دنباله دار یا سیارک به جا مانده اند، تعداد شهاب های قابل مشاهده به طور چشمگیری افزایش می یابد و ما شاهد پدیده ای به نام “بارش شهابی” هستیم.

جزئیات بارش شهابی چنگی در سال ۱۴۰۴:

مهندس عتیقی در مورد ویژگی های بارش چنگی امسال می گوید: “در سال جاری، میزان اوج بارش یا ZHR این بارش حدود ۱۸ شهاب در ساعت پیش بینی شده است.” ZHR یا نرخ ساعتی سرسویی، حداکثر تعداد شهابی است که یک رصدگر می تواند در شرایط ایده آل (آسمان کاملا تاریک و صاف، کانون بارش در بالای سر) در طول یک ساعت مشاهده کند. البته تعداد واقعی شهاب های قابل مشاهده معمولا کمتر از این مقدار است.

وی می افزاید: “هرچند زمان اوج دقیق این بارش در ساعت ۱۶ و ۳۰ دقیقه روز سه شنبه دوم اردیبهشت محاسبه شده است، اما این زمان مصادف با روشنایی روز است و امکان رصد شهاب ها وجود ندارد. بنابراین، بهترین زمان برای جستجوی شهاب های چنگی، از شامگاه سه شنبه پس از تاریک شدن هوا آغاز شده و تا بامداد روز چهارشنبه سوم اردیبهشت ادامه خواهد داشت.” نکته مهمی که آقای عتیقی به آن اشاره می کند این است که برای دیدن شهاب ها نیازی نیست حتما به سمت کانون بارش در صورت فلکی چنگ رومی نگاه کنید؛ شهاب ها ممکن است در هر نقطه ای از آسمان ظاهر شوند، هرچند اگر مسیر حرکت آن ها را به عقب دنبال کنیم، به نظر می رسد از سمت کانون بارش می آیند. پس بهتر است میدان دید وسیعی از آسمان را زیر نظر داشته باشید.

چالش رصد: مزاحمت نور ماه

متاسفانه امسال یک عامل مزاحم برای رصد شهاب های بارش چنگی وجود دارد. مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در این باره خاطرنشان می کند: “وضعیت نور ماه که به تازگی از فاز تربیع اول عبور کرده و حدود ۴۰ درصد سطح آن روشن است، تا حدودی آسمان شب را روشن خواهد کرد. این روشنایی اضافی، امکان مشاهده شهاب های کم نورتر بارش چنگی را از رصدگران می گیرد و ممکن است تنها شهاب های پرنورتر قابل رویت باشند.” با این حال، همچنان امید به دیدن تعدادی از شهاب های این بارش وجود دارد، به خصوص اگر رصدگران بتوانند به مکانی دور از آلودگی نوری شهر ها بروند و آسمان تاریک تری را بیابند.

کانون بارش و ستاره معروف وگا:

کانون بارش شهابی چنگی در نزدیکی یکی از درخشان ترین ستارگان آسمان شب، یعنی ستاره “وگا” (Vega) قرار دارد. این ستاره که در فرهنگ ایرانی با نام های “کرکس نشسته” یا “نسر واقع” نیز شناخته می شود، ستاره آلفا یا پرنورترین ستاره صورت فلکی چنگ رومی است. مهندس عتیقی نکته جالبی را در مورد این ستاره یادآور می شود: “جالب است بدانید که به دلیل پدیده ای به نام حرکت تقدیمی محور زمین، ستاره وگا در حدود ۱۲ هزار سال آینده، جای ستاره قطبی فعلی (جدی) را خواهد گرفت و به عنوان ستاره راهنمای قطب شمال آسمانی برای زمینیان عمل خواهد کرد.”

سرعت شهاب ها و منشاء دنباله داری:

شهاب های بارش چنگی با سرعت متوسط نسبتا بالایی وارد جو زمین می شوند. به گفته عتیقی، سرعت آن ها به طور میانگین ۴۶.۶ کیلومتر بر ثانیه (حدود ۱۶۸ هزار کیلومتر بر ساعت) است. همانطور که پیشتر اشاره شد، عامل اصلی این بارش، دنباله دار میان دوره تاچر است که با نام علمی C/1861G1 شناخته می شود. دوره گردش ۴۱۵ ساله این دنباله دار به دور خورشید، آن را در دسته دنباله دار های با دوره تناوب طولانی قرار می دهد. مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران تاکید می کند که بر اساس محاسبات مداری، بازگشت بعدی این دنباله دار به نزدیکی خورشید و زمین، ۲۵۱ سال دیگر و در فروردین ماه سال ۱۶۵۵ خورشیدی (حدودا سال ۲۲۷۶ میلادی) رخ خواهد داد. ذراتی که امشب و فردا شب در آسمان می سوزند، یادگار گذر های پیشین این دنباله دار از کنار خورشید هستند.

چگونه رصد کنیم؟

برای لذت بردن از این بارش شهابی، نیازی به تلسکوپ یا دوربین دوچشمی ندارید، زیرا شهاب ها به سرعت از سراسر آسمان عبور می کنند و چشم غیر مسلح بهترین ابزار برای دیدن آن هاست. کافی است به مکانی تاریک و امن، دور از نور مزاحم شهر ها بروید. دقایقی (حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه) صبر کنید تا چشمانتان به تاریکی عادت کند. یک صندلی راحت یا زیرانداز به همراه داشته باشید و به حالت نیمه درازکش یا نشسته، به پهنه وسیعی از آسمان نگاه کنید. صبور باشید، ممکن است دقایقی طول بکشد تا اولین شهاب را ببینید. با وجود نور ماه، همچنان شانس دیدن درخشان ترین شهاب های چنگی وجود دارد.