واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: چگونگي تعيين اوقات شرعي
در دين اسلام براي شناخت زمان به جاي آوردن فرايض ديني از معيارهاي ساده و منطبق با طبيعت استفاده شده که نمونههاي بارز آن، آغاز و پايان ماه قمري بر اساس رويت هلال ماه و اوقات شرعي بر پايه موقعيت خورشيد در طول شبانهروز است. معمولا با ورود به ماه مبارک رمضان، توجه به اوقات شرعي بيشتر ميشود، از اينرو در مطلب زير اين موضوع را مورد بررسي قرار مي دهيم.اذان صبحوقتي خورشيد در نيمههاي شب در پايينترين ارتفاع زير افق قرار دارد، پرتوهاي آن توسط ناظر زميني ديده نخواهد شد؛ اما پس از چند ساعت، اولين پرتوهاي خورشيد به لايههاي بالاي جو برخورد کرده و منعکس و پراکنده ميشوند.زمان اذان صبح بر اساس مشاهده اولين روشنايي سپيده صبحگاهي (فجر صادق) تعريف ميشود. اين اتفاق زماني ميافتد که خورشيد هنوز زير افق است و بر اساس رصدها، ميتوان تحقيق کرد اگر خورشيد چند درجه زير افق باشد، چنين پديدهاي ديده ميشود. مشاهدات منجمان دوره اسلامي مقدار آن را بين 17 تا 19 درجه ثبت کردهاند. طبيعي است که به علت ضعيف بودن فجر صادق، مشاهده آن نيازمند داشتن افق شرقي کاملاً باز و تاريک است. در سالهاي گذشته نيز رصدهايي در کشورمان انجام گرفته و نتايج آن به تاييد بسياري از مراجع ديني رسيده است.در حال حاضر مرکز تقويم مؤسسة ژئوفيزيک دانشگاه تهران که مسوليت استخراج اوقات شرعي کشور را به عهده دارد، براي اذان صبح زاويه 17.7 درجه زير افق را ملاک محاسبات قرار داده و از صداوسيما نيز همين اوقات اعلام ميگردد.طلوع و غروب خورشيدلحظهاي که لبه بالايي قرص خورشيد از زير افق ناظر سر بر ميآورد، زمان طلوع خورشيد است. نورِ گسيل شده از خورشيد قبل از اين اينکه به ناظر برسد، از جو زمين عبور ميکند و وجود جوّ باعث ميشود که مسير نور منحرف شده و خورشيد بالاتر از موقعيت واقعي خود به نظر برسد. به طور کلي ميتوان گفت که اثر شکست موجب ميشود که ارتفاع اجسام بيش از آنچه هست، مشاهده شود. مقدار شکست در افق ناظر به طور متوسط 34 دقيقه قوسي است (هر درجه 60 دقيقه قوسي است). بنابراين بدون در نظر گرفتن اثر شکست، قرص خورشيد 34 دقيقه قوسي پايينتر قرار دارد که در بحثهاي دقيق بايد لحاظ شود.به شکل مشابه، زمان دقيق غروب خورشيد نيز لحظهاي است که مرکز قرص خورشيد 50 دقيقه قوس زير افق ناظر باشد که 34 دقيقه قوس آن به علت تأثير پديده شکست و 16 دقيقه قوس باقيمانده، مربوط به شعاع ظاهري قرص خورشيد است. قطر ظاهري خورشيد به طور ميانگين 32 دقيقهي قوس است.اوقات شرعي به موقعيت خورشيد در طي سال بستگي دارد و به دليل اينکه حرکت ظاهري خورشيد در طي سال يکنواخت نيست، اين فاصله زماني نيز ثابت نيست و ميتواند متغير باشد.اذان ظهردر کره آسمان، نصفالنهار ناظر به صورت کماني قابل تصور است که از شمال شروع شده و از بالاي سر (سمت الراس) عبور کرده و به جنوب سماوي ميرسد. مطابق برخي روايات، زمان اذان ظهر وقتي است که مرکز قرص خورشيد در حرکت روزانه خود به نصفالنهار ناظر برسد. اما برخي مراجع از بيان ديگري براي تبيين اذان ظهر استفاده کردهاند: وقتي خورشيد به بيشترين ارتفاع خود برسد و سايه شاخص نيز به کمترين مقدارش برسد. از نظر نجومي اين دو تعريف با دقت خوبي منطبق بر يکديگرند و ممکن است فقط چند ثانيه با يکديگر اختلاف داشته باشند. در حال حاضر مرکز تقويم موسسه ژئوفيزيک براي محاسبه اذان ظهر از تعريف اول استفاده ميکند و لحظه محاسبه شده با دقت يک دقيقه گرد ميشود.اذان مغربپس از آنکه خورشيد غروب کرد، تا مدتي آسمان همچنان روشن است. در واقع براي ناظري که روي زمين قرار گرفته، خورشيد غروب کرده است؛ اما اگر در همان لحظه در ارتفاع قابل ملاحظهاي قرار بگيرد (مثلاً سوار بر هواپيما باشد)، خواهد ديد که هنوز خورشيد بالاي افق است. دقايقي بعد، خورشيد بيشتر به زير افق ميرود و انحطاط آن بيشتر ميشود و پرتوهاي نور خورشيد به سطح زمين برخورد ميکند که در نتيجه، سايه آن در سمت مقابل خورشيد (افق شرقي) قابل مشاهده است.
اين سايه به صورت نواري قرمز رنگ تشکيل ميشود و اصطلاحاً حمره مشرقيه (سرخي مشرق) نام دارد. با گذشت زمان و افزايش انحطاط خورشيد، ارتفاع و گسترش اين نوار قرمز رنگ بيشتر ميشود اما به تدريج کمنورتر ميشود. زمان اذان مغرب وقتي است که حمره مشرقيه محو شود. در برخي منابع، ذکر شده که حمره مشرقيه بايد از سمتالراس بگذرد، اما مشاهدات تجربي نشان ميدهد که قبل از آن، سرخي مشرق کمنور و محو ميشود. نيمه شب شرعيطي چند سال اخير، نيمه شب شرعي نيز در اوقات شرعي رسمي اضافه شده است. اين وقت شرعي مستقل نيست و به تعريف شب از لحاظ شرعي بستگي دارد. مطابق نظر بيشتر مراجع، نيمه شب شرعي زمان وسط بين غروب خورشيد و اذان صبح روز بعد است. بنابراين ممکن است نيمه شب شرعي دقايقي قبل يا بعد از نيمه شب نجومي (ساعت صفر بامداد) باشد.چند پرسش و پاسخچرا اوقات شرعي با دقت ثانيه اعلام نميشود؟امروز با کمک رايانهها، مشکلي از نظر محاسباتي وجود ندارد و امکان محاسبه و درج اذان صبح و ساير اوقات شرعي با دقت ثانيه وجود دارد؛ ولي به دلايل علمي همچون تاثير موقعيت دقيق جغرافيايي، دما و رطوبت و... چنين کاري غير علمي است، بنابراين اعداد با دقت دقيقه گرد ميشوند.آيا فاصله زماني دو وقت شرعي (مثلاً غروب آفتاب و اذان مغرب) براي يک شهر همواره ثابت است؟اوقات شرعي به موقعيت خورشيد در طي سال بستگي دارد و به دليل اينکه حرکت ظاهري خورشيد در طي سال يکنواخت نيست، اين فاصله زماني نيز ثابت نيست و ميتواند متغير باشد.آيا هميشه اوقات شرعي شهرهاي غربي ديرتر از شهرهاي شرقي است؟به طور کلي هر چه به غرب ميرويم زمان طلوع يا غروب خورشيد ديرتر است؛ اما اين گفته دقيق نيست. اوقات شرعي (بهجز اذان ظهر) علاوه بر طول جغرافيايي، به عرض جغرافيايي نيز وابسته است. در برخي اوقات سال مانند حوالي انقلاب تابستاني يا زمستاني تاثير عرض جغرافيايي (شمالي يا جنوب بودن) بيشتر است و ممکن است که اوقات شرعي يک شهر غربي کمي زودتر باشد. به عنوان مثال اردبيل در مقايسه با تهران، غربيتر است، ولي در نيمه خرداد ممکن است اذان صبح اردبيل کمي زودتر از تهران اتفاق بيفتد. بنابراين فاصله زماني اوقات شرعي بين دو شهر در طي سال ثابت نيست و نميتوان با اضافه يا کم کردن، اوقات شرعي شهر جديد را محاسبه کرد. محاسبه اوقات شرعي در هر مکاني نياز به دانستن موقعيت جغرافيايي دقيق محل و استفاده از نرمافزارهاي خاص دارد.آيا اوقات شرعي يک مکان در طي سالهاي مختلف يکي است؟تقريباً بله، ولي از آنجاکه طول سال شمسي دقيقاً عدد صحيحي نيست، اوقات شرعي يک سال نسبت به سال قبل يا بعد ممکن است حداکثر تا يک دقيقه تفاوت داشته باشد. امير حسنزاده_کارشناس ارشد مرکز تقويم موسسه ژئوفيزيک دانشگاه تهرانبه نقل از: خبر آنلاينتنظيم براي تبيان: م.ح.اربابي فر
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 3379]