محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1796974556
نقش شبكه‌هاي ماهواره‌اي در ايجاد چالش‌هاي فرهنگي و فروپاشي خانواده در ايران
واضح آرشیو وب فارسی:فردا نیوز: نقش شبكه‌هاي ماهواره‌اي در ايجاد چالش‌هاي فرهنگي و فروپاشي خانواده در ايران
بسياري از نوجوان و جوانان به دليل تماشاي بدون كنترل برنامه‌هاي ماهواره‌اي گرفتار خرافهپرستي، كمرنگ شدن اعتقادات و از همه مهمتر، بي‌بند و باري شده‌اند و به وضوح مي‌توان مشكلات شخصيتي را در آنها مشاهده كرد.
بخش اول
چكيده
در جهان امروز، پيشرفت تكنولوژي در زمينه ارتباطات و انتقال اطلاعات باعث به وجود آمدن تعاملات ارتباطي زيادي در سراسر جهان شده است. با توجه به رشد و گسترش رسانه‌هاي ارتباط جمعي و استفاده روزافزون از اين فن‌آوري جديد، به‌ويژه شبكه‌هاي ماهواره‌اي، شاهد ورود عناصر فرهنگي جديدي در ميان خانواده‌ها و حريم خصوصي آنها هستيم كه باعث پيدايش سليقه‌ها، نگرش‌ها و باورهاي متفاوتي در ميان آنها شده است. اهميت داشتن خانواده سالم از آن روست كه خانواده از بنيادي‌ترين نهادهاي موجود در جامعه و ضامن سلامت و بقاي آن است. بنابراين، سلامت جامعه در گرو داشتن خانواده‌اي سالم و بهنجار است.
با اينكه نفوذ ماهواره، معضلات فرهنگي ـ اجتماعي بسياري در بين خانواده‌هاي كشورهاي در حال رشد پديد آورده، اما متأسفانه تحقيقات اندكي در زمينه آسيب‌هاي مختلف شبكه‌هاي ماهواره‌اي بر كاركردهاي خانواده صورت گرفته است.
مقاله حاضر با روش اسنادي و مطالعات كتابخانهاي صورت گرفته و در قلمرو نظري براي بررسي اثرگذاري وآسيب‌رساني شبكه‌هاي ماهواره‌اي بر نظام خانواده از نظريههايي در حوزه جامعه‌پذيري، نظريه كاشت، نظريه ميميهاي كاپلا با عنوان رسانه‌هاي سرايتدهنده، برجسته‌سازي، مخاطب‌شناسي و نظريه‌هاي ديگر استفاده شده است.
كليدواژگان: خانواده، ماهواره، تبيين جامعه‌شناختي، آسيب پذيري، فرهنگ.
مقدمه
در قرن معاصر، هنوز خانواده در مشرق زمين، اصالت و هويت ديني خود را تا حدودي حفظ كرده است. در چرخه تحولات جهاني، با قرار گرفتن خانواده زير تهاجم فرهنگ غربي‌كه رسانه‌هاي نوين آن را انجام مي‌دهند، البته اين نهاد به حمايت و قدرت بيشتري نياز دارد تا بتواند هويت خود را حفظ كند. امروزه خانواده در غرب در حال فروپاشي و نابودي است و مهم‌ترين دليلش هم طرد دين از همه مظاهر زندگي است.
واقعيت اين است كه خانواده هم از نظر ساختاري متحول گشته و هم از نظر اعتقادي و نظام ارزشي زير سيطره تجدد‌گرايي، دنيا‌گرايي و دين‌زدايي، دگرگوني‌هاي بسياري را تجربه كرده است. با ورود تكنولوژي و وسايل ارتباط جمعي در خانواده‌ها، ارزش‌هاي اجتماعي خانواده‌ها تحت تأثير قرار گرفته و موجب شده است تا شاهد تغييراتي در رفتار و گفتمان نسل جوان باشيم.
از جمله اين وسايل مي‌توان به شبكه‌هاي تلويزيوني ماهواره‌اي فارسيزبان اشاره كرد. زماني شنيدن و تماشا كردن، فعاليت گروهي در هر خانه بود، درحالي‌كه هماكنون شنيدن و ديدن انفرادي رسانه‌ها و استفاده هم‌زمان از چند رسانه متفاوت، به هنجارهاي خانوادگي تبديل شده است. (راس و نايتينگل، 2008:1) وسايل ارتباط جمعي فاصله‌ها را ناپديد مي‌سازند، همچنان كه جدارِ بين انسان‌ها را نيز تاحدود زيادي شفافتر مي‌سازد. (كفاشي، 1389: 56؛ به نقل از: اسلوين، 1380) بنابراين، چگونه مي‌توان تصور كرد كه اين وسايل بر گروه‌هاي اجتماعي از جمله خانواده تأثير نگذارد.
«هربرت ماركوزه كه در كتاب انسان تك‌ساحتي زير عنوان «منطق سلطه»، از عقلانيت تكنولوژي بحث مي‌كند، معتقد است پيشرفت فني تكنولوژي در جامعه به جاي اينكه به آزادي و تسلط انسان بر طبيعت منجر شود، به عاملي در بهرهكشي بيشتر انسان‌ها تبديل شده است. از نظر او، انسان داراي يك بعد ماشيني شده و ديگر ابعاد شخصيت او از بين رفته است. اخلاق، زبان، فرهنگ، هنر و عواطف، همه از حاكميت تكنولوژي متاثر گرديدهاند و در نتيجه، تفكر تك‌ساحتي در جامعه ايجاد گرديده و حقوق و آزادي‌هاي فردي از مفهوم سنتي گذشته دوري جسته و جاي خود را به فرهنگ مادي سپرده است». (كفاشي، 57:1384)
شناخت اينكه ما در استفاده از وسايل ارتباط جمعي در چه وضعيتي هستيم، اهميت ويژه‌اي دارد؛ «چرا كه انقلاب تكنولوژي اطلاعات كه مهم‌ترين عامل در به وجود آوردن تغييرات محسوب مي‌شود، بايد به رسميت شناخته شود.» (جوادي، 1387: 13؛ به نقل از: مادن ساراپ، 1382) «رسانه‌هاي فراملي كه از ديدگاه بسياري از انديشمندان، كارگزاران اصلي فرآيند جهاني شدن به شمار مي‌آيند، عامل اصلي ارائه فرهنگ جهاني و نسبيت‌گرايي فرهنگي محسوب مي‌شوند؛ فرهنگي كه در آن، ماده‌گرايي، مصرف‌گرايي، گسترش نمادهاي مصرفي سرگرمكننده و عوامپسند، سكس و خشونت افراطي عرضه مي‌شود.
به اعتقاد برخي نظريه‌پردازان، همين عوامل، ارزش‌ها، ثبات و همبستگي اركان خانواده در شكل سنتي آن و مقوله ازدواج رسمي را به صورت جدي تهديد مي‌كنند. اين نظريه‌پردازان، آمار بسيار بالاي طلاق در كشورهاي پيشرفته غربي را كه مراحل بيشتري از جهاني شدن را طي كرده‌اند و آمار بالاي فرزندان متولد شده در خارج از چارچوب ازدواج رسمي در اين جوامع را شواهدي در تأثير ادعاي خويش مي‌دانند.» (عنايت و موحد، 1383:160؛ به نقل از: راندل، 1381) گسترش رسانه‌هاي جمعي به‌ويژه رسانه‌هاي ديداري و برنامه‌هاي شبكه‌هاي ماهواره‌اي به بي‌ثباتي خانواده‌ها دامن زده است.
نخستين مشكلي كه اين رسانه‌ها در خانواده‌ها ايجاد مي‌كنند، تقويت فردگرايي و گوشه‌گيري در خانواده است. (نوري، 1389:104) مي‌توان گفت ماهواره يكي از رسانه‌هاي بسيار اثرگذار در عصر حاضر است كه به دنبال افزايش انقلاب صنعتي و ورود تكنولوژي، نهاد خانواده‌ها را دچار آسيب كرده است. مقاله حاضر درصدد است آسيب‌هاي شبكه‌هاي ماهواره‌اي بر نظام، ساختار وكاركرد خانواده و نيز تأثير ماهواره بر تعهد زناشويي در بين خانواده‌ها را بررسي كند.
بررسي نظريه هاي جامعه‌شناختي درباره گرايش خانواده‌ها به شبكه‌هاي ماهواره‌اي
مخاطب‌شناسي
اعضاي خانواده، مخاطباني هستند كه در معرض پيام‌هاي رسانه‌هاي جمعي قرار دارند. مخاطب، بخش اساسي از فرآيندهاي مربوط به ارتباط جمعي بوده است و از بدو پژوهش در ارتباطات، يكي از موضوعات اصلي مورد توجه است كه در ارتباط جمعي، مخاطبان، جمعي از افراد هستند كه پيام‌هاي عرضه شده از رسانه‌ها را دريافت مي‌كنند يا دريافت كرده‌اند. در نتيجه، مخاطبان، گروهي هستند كه در فرآيند ارتباط جمعي مشاركت مي‌كنند، اما به‌طور معمول و در حال طبيعي، درگير ساخت محتواها نيستند. (محسنيان‌راد و سپنجي، 1390: 30؛ به نقل از: دونباخ، 2008)
امروزه ماهواره‌ها و برنامه‌هايي كه از اين شبكه‌ها پخش مي‌شود، واقعيت‌ها را آن طور كه بايد و شايد به تصوير نمي‌كشند و حتي گاهي بنگاههاي استعماري هستند كه مسائل را كوچك و بزرگ مي‌كنند و به افراد مجال تأمل و تفكر نمي‌دهند؛ زيرا رابطه ميان ماهواره و مخاطب، رابطهاي يك سويه است و در اين فرآيند پيامرساني، تعيين نوع پيام‌ها و آگاهي‌ها در اختيار فرستنده است و گيرنده پيام به گونه‌اي خنثي و منفعل آن را دريافت مي‌كند.
دايرةالمعارف ارتباطات و اطلاعات(2002) نيز در مورد مفهوم مخاطب چنين مي‌گويد: «مخاطب، كم و بيش به عنوان گروهي از دريافتكنندگان هم‌زمان پيام‌ها در انتهاي يك فرآيند خطي ارتباطي تعريف مي‌شد (مدل گونه سه عنصري ارسطو، شامل گيرنده، پيام و فرستنده) كه اين موضوع به صورت مبنايي، يك گونه انتقال اطلاعات از يك فراارتباطگر به دريافتكنندگان فردي فراوان است.» (محسنيان‌راد و سپنجي، 1390:31؛ به نقل از: اسميت، 2002)
از ديد مك كويل نيز مفهوم سنتي مخاطب از بين رفته است و جاي آن را مجموعه‌هاي بي‌شماري از مصرف كنندگان انواع نامحدود خدمات اطلاعاتي مي‌گيرد. مفهوم رسانه جمعي ديگر كارآيي سابق را ندارد. همچنين مك كويل، مقوله نظارت هنجاري بر رسانه‌ها را مطرح مي‌كند كه به نظام‌هاي ارزشي تنظيمكننده رفتار رسانه‌ها اشاره دارد. اين نظام‌ها بر ارزش محتوايي (داوري‌هاي سنتي جاگرفته در فرهنگ و منتقل شده به وسيله نهادهاي آموزش، خانواده و مذهب)، ارزيابي‌ها از رسانه‌ها و زماني كه صرف آنها مي‌شود و انتظارات مخاطبان از توليد و توزيعكنندگان براي تأمين برخي خدمات و انجام دادن شماري از تكاليف نظارت مي‌كنند. (مك كويل، 1385: 329)
در اين ميان، يكي از وظايف رسانه ملي، مدل سازي براي رفتار‌ها و عادتهاي ارزشي و فرهنگي جامعه است. براي اين منظور، رسانه ملي بايد ضمن اشاعه اخلاق ايراني ـ اسلامي، مخاطبان را به تفكر، تعمق و خردورزي دعوت كند و با اعتلاي ايماني و فكري آنان، زمينه پرورش فرهنگ پوياي ملي را فراهم سازد.
اگر در گذشته، وراثت، محيط و خانواده، سه عامل اساسي شكل‌گيري شخصيت وتعليم وتربيت يك فرد به حساب مي‌آمدند، امروزه با توجه به گستردگي و اثرگذاري وسايل ارتباط جمعي بر افراد جامعه مي‌توان عامل چهارم را به اين مجموعه افزود؛ يعني عامل راديو و تلويزيون. (از رحمان‌زاده و غفاري 1390: 238؛ به نقل از: انصاري، 1386)
نظريه كاشت
نظريه كاشت به عنوان يكي از پركاربردترين نظريه‌هاي مربوط به اثرات رسانه‌هاي ارتباط جمعي، بهتر از هر نظريه‌اي، اثرات تكنولوژي رسانه‌اي بر جامعه و تحولات آن را نشان مي‌دهد. اين نظريه، محصول دو دهه فعاليت پژوهشي گروهي به سرپرستي جورج گربنر، نظريهپرداز ارتباطات، روي وسايل ارتباط جمعي به‌طور عام و تلويزيون به‌طور خاص است. گربنر بر اين باور است كه تلويزيون در ميان رسانه‌هاي مدرن چنان جايگاه محوري در زندگي روزمره ما پيدا كرده كه محيط نمادين آن و پيام‌هايش در مورد واقعيت، جاي تجربه شخصي و ديگر وسايل شناخت جهان را گرفته است.
گربنر با تمركز مطالعات خود بر شهرونداني كه ميزان تماشاي تلويزيون در ميان آنها بالاست و مقايسه آن با افرادي كه كمتر تلويزيون تماشا مي‌كنند، چنين نتيجه گرفت كه از نظر تماشاگران پرمصرف، تلويزيون عملا ديگر منابع اطلاعات، افكار و آگاهي‌ها را به انحصار درميآورد و يك كاسه مي‌كند.
اثر اين مواجهه با پيام‌هاي مشابه، چيزي را توليد مي‌كند كه گربنر آن را «كاشت» يا آموزش جهان‌بيني رايج، نقش‌ها و ارزش‌هاي رايج مي‌خواند. (محمدپور و همكاران، 1389:139؛ به نقل از: ورنر و تانكارد، 1384) از نظر گربنر، متداولسازي هنگامي روي مي‌دهد كه تماشاي بيش از اندازه، منجر به تقارن ديدگاه‌ها در گروه‌ها شود. تشديد نيز زماني اتفاق مي‌افتد كه اثر كاشت در گروه خاصي از جمعيت بيشتر باشد.
(محمدپور و همكاران، 1389:139؛ به نقل از: باركر، 2002) همچنين گربنر مي‌گويد: «كودكان امروز، در حالي پا به عرصه حيات مي‌گذارند كه در درون خانواده به‌طور متوسط، روزي 7 ساعت تلويزيون تماشا مي‌كنند. نخستين قصه‌هاي بشري را درباره مردم، زندگي و ارزش‌ها نه به وسيله والدين، مدرسه، كليسا و ديگران در جامعه، بلكه از راه انبوهه‌اي از دور كه چيزي را عرضه مي‌كند، دريافت مي‌كنند» (مسعودي، 1388:176؛ به نقل از: Georg Gerbner: 1996) به‌طور كلي، از نظريه كاشت در راستاي هدف اين مقاله چنين برمي‌آيد كه شبكه‌هاي ماهواره‌اي، رسانه‌اي هستند كه بسياري از تصورهاي ما را از دنياي پيرامونمان شكل مي‌دهند؛ تصورهايي كه نقش مؤثري در كنش اجتماعي و جامعه‌پذيري ما دارند. ازاين رو، در كاركرد نظام خانواده سنتي ايراني ما نيز اثرگذارند.
نظريه ميميهاي كاپلا
نظريه ژوزف كاپلا با عنوان رسانه‌هاي سرايت دهنده نيز وسايل ارتباط جمعي را به عنوان مجموعه عواملي مي‌بيند كه موجب تكثير ايده‌ها يا اشاعه آنها از طريق فرآيند «تقليد» مي‌شوند. منظور كاپلا از تقليد همان چيزي است كه بين دو نفر اتفاق مي‌افتد؛ يعني تقليد يك فرد از ديگري او از نوعي تقليد رفتاري ـ ذهني و همهگيري سخن مي‌گويد كه اين موارد تقليد شده را با هويت دقيقشان در ذهن نداريم، بلكه نتايج آنها را ميبينيم و آنها را در رفتار ديگران تجربه مي‌كنيم.
كاپلا اين فرآيند تقليد را «ميمي» مي‌نامد. ميمي‌هايي كه از طريق رسانه‌هاي ارتباط جمعي ايجاد مي‌شوند، نظير مدها و اصطلاح‌هايي كه مردم آنها را از تلويزيون ياد گرفته‌اند، به نظر كاپلا، به مرور زمان به فرهنگ تبديل مي‌شوند. ازاين‌رو، وي اظهار مي‌دارد كه رسانه‌ها مي‌توانند نگرش مخاطبان خود را به محيط دگرگون سازند. (محمدپور و همكاران، 140:1389؛ به نقل از: گانتلت، 2002)
نظريه وابستگي مخاطب ـ رسانه ـ جامعه
ملوين ديفلور نيز نظريه وابستگي مخاطب ـ رسانه ـ جامعه را مطرح ساخت و بر اين نكته تاكيد كرد كه مي‌توان از روابط سه گانه بين رسانه‌ها ـ مخاطبان ـ جامعه و پيامدهاي شناختي، عاطفي و رفتاري رسانه بر مخاطبان سخن گفت. وي معتقد است كه اولين پيامد تأثير رسانه‌ها، ايجاد ابهام در مخاطبان و سپس رفع آن ابهام است. ابهام، خود، ناشي از برخورد اطلاعات متناقض با يكديگر است.
هنگام رخ دادن وقايع غير منتظره يا وضعيت‌هاي خاص، مردم پيام‌هاي متناقضي از رسانه‌ها دريافت مي‌كنند، اما نمي‌دانند چگونه آنها را تفسير كنند. براثر اين فشار، رسانه‌ها در مرحله بعد با اطلاعات كاملتر اين ابهام را رفع مي‌كنند و به اين ترتيب، تفسيرها را محدود مي‌سازند و با ابهامزدايي سبب تحديد ساختار اجتماعي مي‌شوند. اين ابهام در جوامعي كه در حال گذر از رسوم سنتي به جامعه مدرن هستند، بسيار شديدتر است. (محمدپور و همكاران، 1389: 141؛ به نقل از: راس، 2003)
نفوذ و جاذبه تلويزيون در دنياي كنوني، امري بديهي است و نقش آن در آموزش، هدايت، جهتدهي و قالبسازي افكار عمومي جامعه انكارناپذير است. به همين دليل، دولت‌ها يا بخش خصوصي آن را به عنوان يكي از ابزارهاي اصلي نفوذ در افكار عمومي و توسط در جهت اهداف مورد نظر خود به كار ميبرند. اختراع ماهواره‌هاي مخابراتي نيز تأثير گذاري تلويزيون را از مرزهاي ملي عبور داده و به امري فراملّي و جهاني تبديل كرده است.
كشورهاي قدرتمند با تكيه بر امكانات قوي ارتباطي و ماهواره‌اي درصددند تا سراسر جهان را به عرصه تاخت و تاز امواج تصويري خود تبديل كنند و به‌طور يكجانبه، افكار جهانيان را در جهت اهداف و اميال خود سوق دهند. بدين گونه اين كشورها برآنند كه از تلويزيون به عنوان جعبه جادويي براي يكسانسازي افكار عمومي جهانيان و تشكيل دهكده واحد جهاني بهره‌برداري نمايند. (بيريوكوف، 1373: 7)
نظريه برجسته سازي
مك كامبز و شاو (1972) درباره تأثيرات رسانه، نظريه «برجسته‌سازي» را مطرح كرده‌اند. برجسته‌سازي يكي از شيوه‌هايي است كه از طريق آن، رسانه‌هاي ارتباط جمعي مي‌توانند بر عامه مردم اثر بگذارند. برجسته‌سازي به معناي آن است كه رسانه‌هاي خبري، خبرها و موضوعاتي را كه عامه مردم درباره آنها مي‌انديشند، تعيين مي‌كنند. (محمدپور و همكاران، 1389: 140؛ ورنر و تانكارد، 1384)
بي‌عفتي، ترويج خيانت و تقويت بي‌وفايي، تجمل‌گرايي، بي‌اعتنايي به فرزندان، بي‌احترامي نسبت به يكديگر در خانواده، بي‌غيرتي و بي‌اعتنايي نسبت به حدود محارم، موضوعات مهمي‌است كه به عنوان آموزه‌هاي مورد هدف اين شبكه‌ها در حال برجسته‌سازي است. در اين شرايط، كشورهايي كه به حفظ فرهنگ ملي خود مي‌انديشند، وظيفه‌اي سخت و دشوار پيش رو دارند و براي مقابله با اين توطئه بايد با تمام قوا و هوشياري و استفاده بهينه از سرمايه‌هاي مادي و انساني خود، دست به كار شوند و به ايمنسازي جامعه خويش در برابر اين امواج بپردازند. آگاه كردن جامعه به اهداف تبليغاتي غرب، از طريق صدا و تصوير، گامي‌اساسي در جهت مصونيت بخشيدن جامعه و پاسداري از هويت وارزش‌هاي ملي محسوب مي‌شود.
ديگر نظريه ها
بر اساس نظريه سكولاريزاسيون، شبكه‌هاي ماهواره‌اي با رشد روزافزون و نمايش زندگي مدرن، رفته رفته از اهميت مذهب نزد مخاطبان ميكاهند و ارزش‌هاي زندگي و جامعه مدرن بدون قيد وبند مذهبي‌را جانشين آن مي‌كنند. (افهمي و آقامحمديان، 1389: 5؛ به نقل از: برات‌نژاد، 1384) ژاكوب ماسك، عصر حاضر را ناظر به تكنولوژي به عنوان عامل تغيير و عامل قدرت بخش جهت فاصله گرفتن از ارزش‌ها و هنجارهاي سنتي و ابراز ارزش‌ها و هنجارهاي جاي‌گزين مي‌داند.
از طريق تكنولوژي‌هاي اطلاعاتي ـ ارتباطي رويه‌ها و عناصر فرهنگي جديد وارد جريان فرهنگ جامعه مي‌شود و فرهنگ مجازي به موازات فرهنگ سنتي پيش مي‌رود و ديگر يك جريان حاشيه‌اي محسوب نمي‌شود. (مهدي‌زاده و عبدالهي، 164:1385؛ به نقل از: ماسك، 2004) نظريه‌پردازان عرصه رسانه‌هاي نوين اعتقاد دارند اين سه كاركرد مهم را از رسانه مي‌توان انتظار داشت و بر اساس همين ويژگي‌ها بايد براي تعيين نسبت ميان پيام، فرستنده و گيرنده دست به اقدام زد: 1. نقش رسانه‌ها در شكل‌گيري هويت؛2. نقش رسانه‌ها در مسائل اقتصادي؛3. نقش رسانه‌ها در مواجهه با ايده‌ها و تفكرهاي نوين .
در حال حاضر، بر اساس آمار موجود، حدود 17666 شبكه ماهواره‌اي در ايران قابل دريافت است كه از اين تعداد، حدود 2 هزار شبكه با وضوح بالا قابل مشاهده هستند. از 2هزار شبكه قابل مشاهده درايران، 380 شبكه به پخش موسيقي اختصاص دارند، به طوري كه 24 ساعته موسيقي و كليپ تلويزيوني پخش مي‌كنند، 74 شبكه به مد لباس، آرايش و... و 273 شبكه به اديان و تاريخ و 419 شبكه به ورزش، 252 شبكه به كودكان و نوجوانان و 92 شبكه به اقتصاد مي‌پردازند.
در ضمن از ميان شبكه‌هاي قابل دريافت، 332 شبكه به مسائل سياسي، قوم‌گرايي و تبليغات ضدديني مي‌پردازند. (كفاش، 1389: 41) مهم‌ترين مسئله‌اي كه باعث اقبال مردم به ماهواره شده، سريال‌هاي عامه‌پسند و خانوادگي شبكه‌هاي فارسي زبان بوده است. راهكارهاي پيشنهادي براي تلويزيون در قبال اين موضوع عبارت است از: پذيرش واقعيتهاي موجود رسانه‌اي، اعتماد به ديدبانان رسانه، رو آوردن به ژانرهاي نو، تمركز بر خواسته‌هاي مخاطبان، تغيير ساختار صدا و سيما و فعاليت شبكه‌هاي موازي به‌طور نظارت شده و رسمي‌تر. (www.fardanews.com: 7/2/1390)
بنابراين، مي‌توان گفت ماهواره‌ها نقش مهمي‌در جريان اجتماعي شدن انسان‌ها در دنياي كنوني دارند. بر اساس نظريه دستوركار رسانه‌ها از جمله ماهواره معمولا بر موضوعات خاصي تمركز مي‌كنند و به ملاحظاتي كه مردم در تصميمات اجتماعي و سياسي و ديني خود در نظر دارند، شكل مي‌دهند و باورها و رفتارهاي ديني آنان را تحت تأثير قرار مي‌دهند. (افهمي و آقامحمديان، 1389: 6؛ به نقل از: برگر، 1379) در طول ساليان گذشته، شبكه‌هاي ماهواره‌اي به‌ويژه شبكه‌هاي فارسيزبان، رشد فزاينده داشته‌اند و با اغماض نسبي در مورد استفاده از ماهواره، شواهد، مطالعات و آمارها بيانگر افزايش بهره‌گيري خانواده‌هاي ايراني از آن است.
ماهواره‌ها تأثيرات متفاوت و مخربي روي خانواده‌ها و فرهنگ سنتي آنها داشته‌اند كه برخي از آنها در اينجا تبيين مي‌شوند:الف) تأثير ماهواره به عنوان رسانه‌اي نوين درفرهنگ خانواده‌هاي ايراني؛ب) آسيب‌هاي ماهواره بر ساختار وكاركرد خانواده‌ها؛ج) تأثير ماهواره برتعهد زناشويي دربين خانواده‌ها.
الف) تأثير ماهواره درفرهنگ خانواده‌هاي ايراني
جامعه سالم بدون داشتن خانواده‌هاي سالم نمي‌تواند تحقق يابد و هيچ يك از آسيب‌هاي اجتماعي بي‌تأثير از خانواده پديد نيامدهاند. بنابراين، مي‌توان به اهميت پژوهش درمورد تأثير تعاملات فرهنگي ماهواره بر خانواده‌ها پي برد و به آن اهتمام ورزيد.
نهاد خانواده در ايران در دو دهه اخير، دستخوش دگرگوني‌هاي زيادي شده است. خانواده در عصر جهاني شدن به حيات خود ادامه مي‌دهد و الگوهاي خانواده و روابط حاكم بر آن و ساختار قدرت در درون خانواده دگرگوني شده است و انسان‌ها شكل‌هاي جديد و در عين حال، ساختار متنوع‌تري از روابط خانوادگي را تجربه خواهند كرد. خانواده از جمله نهادهايي است كه در سنت‌ها، باورها و اخلاق ريشه دارد. خانواده، حلقه اتصال و انسجام فرهنگ و نظم اجتماعي و در واقع، نهادي است كه مسئوليت سامان بخشيدن به سلامت اخلاقي جامعه را برعهده دارد.
حال اگر خانواده‌اي دچار اختلال و نابساماني باشد و كاركرد و نقش اصلي خود يعني تربيت را از دست بدهد، فرآيند جامعه‌پذيري به خوبي‌انجام نمي‌شود. خانواده به عنوان يك اجتماع طبيعي منشأ اصلي ظهور هنجارهاي اجتماعي است. (شريفي و كاكاوند، 1388: 26؛ به نقل از: چلبي، 1378) وسايل ارتباط جمعي با فضاي فكري انسان‌ها و به‌طور كلي، دگرگوني در جهان‌بيني انسان‌ها سروكار دارند.
تغيير در فرهنگ اصيل مخاطبان و تأثير در ارزش‌ها، باورها و رفتارهاي مذهبي‌آنان، بي‌اعتماد كردن مردم نسبت به حكومت‌هاي داخلي به دليل افشاي بسياري از اخبار داخلي كشورها از ديگر تأثيرات اين شبكه‌هاست. (افهمي و آقامحمديان، 1389: 20)
از اين منظر، خانواده‌ها، بزرگ‌ترين قربانيان ماهواره‌ها هستند. ماهواره‌ها با از بين بردن قبح روابط غير اخلاقي در كانون گرم خانواده، سستي پايه‌ها و ازهم‌پاشيدگي آن را فراهم مي‌كنند. يكي از عوامل بنياديني كه جهت رفتارهاي انساني را در همه حال تعيين مي‌كند، ارزش‌هاي فرهنگي آن جامعه است.
ارزش‌ها، نيرومندترين عنصر تعيينكننده در نظام اجتماعي و فرهنگي جوامع به شمار مي‌روند كه خط سير كنش و اعمال افراد را در جامعه، هدايت، كنترل و نظارت مي‌كنند. همچنين به عنوان الگوهاي رفتاري نسبتاً ثابتي هستند كه پيوسته از سوي افراد جامعه، بازبيني، كنترل و نظارت مي‌شوند. (عباسي موليد، 1390: 80)
گرايش مردم به ماهواره به‌ويژه در كشورهاي اسلامي، ارزش‌ها، باورها و رويه‌هاي فرهنگي و فرهنگ اصيل آنان راتحت تأثير قرار داده است. به عبارت ديگر، رسانه‌ها از جمله تلويزيون و ماهواره، نماد فرهنگي محسوب مي‌شوند كه از آن طريق، دين، ارزش‌ها و باورهاي ديني را تحت تأثير قرار مي‌دهند. اين در حالي است كه جامعه ايراني، جامعه‌اي نسبتاً پايبند به سنت‌هايي است كه امروزه نسل‌هاي جديد تا حدودي آن را به چالش كشيدهاند.
تنش ياد شده نيز جدي است، به طوري كه براي تقريبا يك دهه، يكي از دغدغه‌هاي مهم سياست‌گذاران فرهنگي و صاحبنظران مسائل اجتماعي ايران، شكاف نسلي بود (محمد رضايي و كلانتري، 1390) ديويد اولسون در تعريف رسانه آن را نوعي تكنولوژي مي‌داند كه با نمادها سروكار دارد، از نظر وي، رسانه يك تكنولوژي براي اطلاع دادن، ضبط كردن، اشتراك و توزيع نمادهاست كه معمولا محدود به حواس خاص و همراه با نوعي شكل‌گيري اطلاعات است. (كفاش، 1389: 41؛ به نقل از: اولسون، 1377)
بسياري از خانواده‌ها بدون توجه به آسيب‌هاي ماهواره از اين وسيله استفاده مي‌كنند و از اينكه فرزندانشان همراه آنان به تماشاي فيلم‌ها و سريال‌هاي ماهواره بپردازند، هيچ نگراني ندارند. وقتي اعضاي يك خانواده به راحتي ساعت‌ها پاي تماشاي فيلم‌هاي ماهواره مي‌نشينند، رعايت بسياري از ارزش‌ها از جمله حريم ميان زن و مرد به مرور زمان براي آنها كمرنگ مي‌شود. به گفته جامعهشناسان، تماشاي برنامه‌هاي برخي شبكه‌هاي فارسيزبان منجر به فساد اخلاقي و بي‌بند و باري در روابط بين نوجوانان و جوانان مي‌شود، اما خانواده‌ها اين موضوع را جدي نمي‌گيرند.
متأسفانه تماشاي ماهواره نه تنها حريم اعضاي خانواده را از بين برده است، بلكه سبب الگوگيري‌هاي نادرست نوجوانان نيز خواهد شد. بسياري از نوجوان و جوانان به دليل تماشاي بدون كنترل برنامه‌هاي ماهواره‌اي گرفتار خرافهپرستي، كمرنگ شدن اعتقادات و از همه مهمتر، بي‌بند و باري شده‌اند و به وضوح مي‌توان مشكلات شخصيتي را در آنها مشاهده كرد.
جوانان امروز بر پايه‌هاي لرزاني از هويت‌هاي سيال عصر مدرن قرار گرفته‌اند كه در قالب هيچ كدام از آنها جاي نمي‌گيرند.گسترش ارتباطات و گردش آزاد اطلاعات در جهان معاصر، بستري نوين و مملو از چالش فراهم آورده است كه در آن، هويت فرهنگي همه جوامع در معرض تغييرات شگرف قرار گرفته است. در يك جمعبندي كلي، براين نكته تاكيد مي‌شود كه امروزه هويت فرهنگي ايراني در وضعيت مبهم و حساسي به سر برده و بنابراين، در معرض چالش‌هاي هويتي جدي متاثر از اثرات رسانه‌اي است. (محمدپور و همكاران، 1390: 153) ماهواره در شكل‌گيري يا تغيير باورها و رفتارهاي ديني افراد نقش اساسي دارد و در دروني كردن ارزش‌هاي ديني افراد نيز مؤثر است.
ارزش‌هاي فرهنگي يك جامعه، بخش اصلي آن جامعه به شمار مي‌رود كه ثبات يا تغيير آنها موجب ثبات يا تغيير فرهنگ‌ها و جوامع مي‌شود و به تبع آن، ثبات يا دگرگوني خانواده‌ها نيز تحت تأثير قرارمي‌گيرد. در سال‌هاي اخير، ارزش‌هاي فرهنگي به عنوان يكي از عوامل مؤثر بر ثبات و تداوم زندگي زناشويي در مطالعات خانواده و ازدواج، در بسياري از جوامع بااهميت تشخيص داده شده است، به گونه‌اي كه از آن به عنوان يك پيشبيني كننده ثبات و پايداري ازدواج‌ها ياد شده است. (عباسي موليد، 1390: 9؛ به نقل از: Sung Hyun ,2003) از نظر والرشتاين، جهاني شدن فرهنگي به معناي سيطره فرهنگ غرب بر ديگر فرهنگ‌هاست كه به دوگانگي فرهنگي در كشورهاي جنوب منجر خواهدشد.
منتقداني چون او معتقدند غربي‌كردن نمي‌تواند آخرين و بهترين پاسخ به جهاني شدن باشد؛ زيرا خود غرب با مشكلات متعدد اجتماعي و فرهنگي و چالش‌هاي بسياري روبهروست. سلطه غرب بر رسانه‌ها و ابزارهاي نوين رسانه‌اي به‌ويژه شبكه‌هاي ماهواره‌اي و اينترنت تنها به بي‌ثباتي فرهنگي، ارزشي و هويتي در كشورهاي پيراموني منجر مي‌شود. (آذين و پيرمحمدي، 1387: 144) به قول كلارك: «اگر قلم از شمشير، برندهتر است، دوربين مي‌تواند از هر دو، برندهتر باشد.
به همين سبب است كه تمامي‌دولت‌هاي دنيا (اعم از روشنفكر و غير روشنفكر) همواره سعي در كنترل محتواي تلويزيون و جريان اطلاعاتي دارند، اما سانسور كردن در ارتباطات ماهواره‌اي و اينترنت براي دولت‌ها هنوز كاري مشكل و چه بسا نشدني است». (مسعودي، 1388: 176؛ به نقل از: كلارك، 1382) در همه كشورها، سياست‌هاي اصولگراي دولت‌ها، تحت تأثير تحولات جديد و شتابان فناورانه رسانه‌ها، با چالش مواجه شده اند. اين تحولات موجب ابهامهاي بسيار و بي‌اعتمادي عميقي شده است. (بيچرانلو، 1389: 12؛ به نقل از: WRR. 2005)
در اين ميان، تلويزيون به عنوان وسيله‌اي براي شكل دادن به افكار عمومي، با زيرپوشش قرار دادن معضلات اجتماعي و مسائل مربوط به سياست‌هاي داخلي و خارجي، و عرضه برنامه‌هاي تفريحي و نمايشي، نقش خود را مي‌نماياند. بدون توجه به نوع برنامه‌اي كه از تلويزيون پخش مي‌شود ـ بولتن‌هاي خبري، موسيقي، مسابقات تلويزيوني، نمايش يك مجموعه( سريال )و غيره ـ اين وسيله ارتباطي در هر حال ملزم به ارائه يك پيام ايدئولوژيك است. (بيريوكوف، 1372: 70) جامعه معناگراي ايران نيازمند طرحي نو از زسانه است كه مي‌توان آن را در قالب ترسيم الگوي رسانه‌هاي اسلاميجستوجو كرد.
بنابراين، مجالي بايد تدارك ديد تا فارغ از روزمرگي‌هاي متعارف، كمي به نيازسنجي خانواده‌هاي نسل جديد پرداخت. اينكه واقعا اين نياز در جامعه ما چه بوده و خواهد بود، بايد متكي بر فرهنگ ايراني و اسلامي‌و نيازهاي اجتماعي جامعه امروز باشد، زيرا بدون ترديد، رسانه، پاسخي به نياز اجتماعي است. با اين توصيف‌ها، اهميت و ضرورت بررسي كاركردهاي خانواده در تعامل با شبكه‌هاي ماهواره‌اي، بيش از پيش آشكار مي‌گردد. در همين راستا، يكي از راه‌هاي دستيابي به اين هدف، بررسي تأثيرات اين شبكه‌ها وآسيب‌هاي حاصل از آن بر نظام و كاركرد خانواده است.
منابع
الف) كتاب
قرآن كريم
بيريوكوف.ن.س. 1372. تلويزيون و دكترين‌هاي آن در غرب. ترجمه: محمد حافظي. تهران: مركز مطالعات و تحقيقات رسانه‌ها.
مك كويل، د. 1385. مخاطب شناسي. ترجمه: مهدي منتظر قائم. تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.
ب) مقاله
1.آذين، احمد و كبرا پيرمحمدي. 1388. «بررسي نقش رسانه‌هاي نوين با تاكيد بر ماهواره واينترنت بر هويت فرهنگي دانشجويان». پژوهشنامه علوم اجتماعي. شماره 2. سال (2)ـ 156.
افهمي، بنفشه و حميدرضا آقامحمديان. 1389. «بررسي عوامل مؤثر بر گرايش به ماهواره و تأثير آن بر باورها و رفتار ديني مردم». شوراي پژوهشي اداره كل فرهنگ و ارشاد خراسان رضوي. 1 ـ 19.
بيچرانلو، عبدالله. 1389. «سينماي ايران در تقابل با ويدئو، تلويزيون و ماهواره». تهران. نامه پژوهشي فرهنگي. دوره سوم شماره نهم. سال (11). 9 ـ 34.
جوادي، علي‌محمد. 1387. «بررسي ميزان و چگونگي رابطه بين استفاده از وسايل ارتباط جمعي در بين كاربران وغير كاربران اينترنتي به تفكيك جنسيت». پيك نور. سوم. سال(7). 12 ـ 26.
رحمان‌زاده، سيدعلي و زهرا غفاري معين. 1390. «بررسي نقش رسانه ملي در توسعه ارتباطات بين فرهنگي در ميان اقوام ايراني از ديدگاه صاحب نظران» مطالعات رسانه‌اي، 13، سال (6). 233 ـ 249.
روحاني، حسن. 1389. «خانواده، سرمايه خانواده و چالش‌هاي فراروي جامعه ما». فصلنامه راهبرد. 57، سال(19). 7 ـ 33.
رضايي، محمد و مونا كلانتري. 1390. «خوانش مخاطبان سريال‌هاي شبكه‌هاي فارسي وان». زن در فرهنگ معاصر. 2. دوره 3. 5 ـ 24.
شريفي، اسماعيل و اكرم كاكاوند. 1388. «رابطه سرمايه اجتماعي خانواده با هويت جوانان». دو فصلنامه تخصصي پژوهش جوانان. فرهنگ و جامعه. 4، دانشگاه تربيت مدرس، 25 ـ 50.
شهابي، محمود و مجتبي جهانگردي. 1387. «خاستگاه اجتماعي استفاده از تلويزيون‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان در ميان مخاطبان». تهران. فصلنامه پژوهشهاي فرهنگي. 2، سال (1)، 23 ـ 55.
عباسي موليد، حسين. 1390. «رابطه تعهد زناشويي با ارزش‌هاي فرهنگي زوجين». خراسان جنوبي. فصلنامه مطالعات انتظامي‌شرق. پيش شماره مهر1390، 7 ـ 14.
عنايت، حليمه و مجيد موحد. 1383. «زنان وتحولات ساختاري خانواده در عصر جهاني شدن». پژوهش زنان. 2. دوره(2). 153 ـ 166.
قمراني، امير و سمانه طباطبائي. 1385. «بررسي روابط عاشقانه زوجين ايراني و رابطه آن با رضايت». تازه‌هاي پژوهشهاي مشاوره. شماره 17. جلد 5. 95 ـ 109.
كاوند، رضا. 1387. «مطالعه كيفي نحوه دريافت شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان» رساله كارشناسي ارشد. تهران. دانشگاه علوم اجتماعي.
كريميان، نادر و يوسف كريمي بهمن بهمني. 1390. «بررسي رابطه ابعاد سلامت روان واحساس گناه با تعهد زناشويي افراد متاهل». تهران. فصلنامه مشاوره روان درماني و خانواده. 2. سال(1). 243 ـ 256.
كفاش، حميد رضا. 1389. «اصول وراهكارهاي پيشنهادي ورسالت آموزش و پرورش». رشد شماره 2. دوره ششم. 39 ـ 41.
كفاشي، مجيد. 1389. «بررسي تأثير پاينترنت بر ارزش‌هاي خانواده». دانشگاه آزاد اسلامي رودهن. فصلنامه پژوهش اجتماعي. 3. سال(2)، 55 ـ 76.
محسنيان‌راد، مهدي و عبدالرضا سپنجي. 1390. «مخاطبان منفعل يا افراد گزينشگر آن سوي رسانه‌ها»، تهران. فصلنامه تحقيقات فرهنگي. 1. دوره چهارم. 27 ـ 47.
مهدي‌زاده، شراره و الهه عبداللهي. 1389. «بررسي رابطه ميان نحوه استفاده از اينترنت و ماهواره با برگذاري روز دوستي». فصلنامه انجمن ايراني مطالعات فرهنگي و ارتباطات. 161 ـ 184.
محمد پور، احمد و اسداله نقدي و بهزاد نادرنژاد. 1389. «تأثير ماهواره بر هويت فرهنگي در كردستان ايران». دو فصلنامه تخصصي پژوهش جوانان. فرهنگ و جامعه. 4. 131 ـ 156.
مسعودي، اميد علي. 1388. «شبكه‌هاي تلويزيوني به مثابه عامل مؤثر بر فرهنگ عمومي«. نامه پژوهشي فرهنگي. شماره هفتم. دوره 3. سال(11).173 ـ 205.
نوري، اعظم. 1389. «عوامل تضعيف استحكام خانواده». فصلنامه طهورا. 6، 87 ـ 114.
نعيمي، محمدرضا. 1390. «تأثير تعامل خانواده وماهواره در بروز پديده طلاق». مجله تخصصي جامعه‌شناسي. اول. سال(1). 191 ـ 211.
ج) لاتين
Chomsky Noam. Media control: The spectacular achievements of propaganda. language arts & disciplinesـ2002. p115.
Lambert,N.M.& Dollahite, D.C.(2008). "The Threefold Cord: Marital Commitmentin Religious Couples". Journal of Family Issues, 29 , 592ـ614.
Mosko , J.(2009)."Commitment and attachment dimensions". In: parial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy. Purdue University
Ross, K & Nightingale, V. (2008) Media and Audiences , London: McGraw Hill.
Walsh, F (2006 ) Strengthening family resilience. New York: Guilford Press
د) پايگاه اينترنتي
www.fardanews.com.
منبع: فصلنامه رسانه و خانواده شماره 3
ادامه دارد ...
سه شنبه 7 آبان 1392
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فردا نیوز]
[مشاهده در: www.fardanews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 925]
-
گوناگون
پربازدیدترینها