واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: ثعلب خالدار
نام علمي: Orchis mascula
خانواده: اركيدهها ـ Orchidaceae
راسته: گياهان گلدار ـ Asparagales
رده: تك لپهايها ـ Monocotyledones
بيشتر افراد با ثعلب به دليل كاربرد آن در بستنيسازي آشنا هستند.
اگر در فصل بهار به نواحي شمالي كشور سفر كنيم، در دشتهاي كوهپايهاي اين گونه گياهي را با گلهاي زيبايش خواهيم ديد.
ثعلب خالدار گياهي پايا، به اندازة 10 تا 70 سانتيمتر، بدون كرك و داراي غدههاي زيرزميني تخم مرغي شكل منقسم است. برگها به تعداد 4 تا 5 عدد در قاعدة ساقه يا محور سنبلة گل گسترده شدهاند. برگها كشيده و طويل هستند كه در ابتدا پهناند و به سمت انتها باريك ميشوند و به رنگ سبز تيره يا روشن همراه با لكهها يا خالهاي قهوهاي ديده ميشوند و در سطح فوقاني اندكي غبارآلود به نظر ميرسند، بهندرت فاقد لكه يا خال هستند.
ساقه به رنگ سبز يا بنفش مايل به قهوهاي است كه در بخش بالايي فاقد برگ و در انتها داراي سنبلة گلها است. گلها به رنگ سرخ، ارغواني، بنفش يا ارغواني مايل به صورتي و بهندرت سفيد هستند. گلها به صورت مجتمع در سنبلهها قرار دارند، قبل از شكفتن وضع فشرده بر روي محور سنبله دارند ولي پس از شكفتن تغيير شكل داده و ظاهري استوانهاي پيدا ميكنند كه در ابتدا حجيماند و در انتها باريك ميشوند.
تعداد گلها معمولاً 20 تا 50 عدد در يك سنبله است. هرگل داراي 3 گلبرگ است كه شامل يك گلبرگ مياني و دو گلبرگ جانبي است و برگچهها كوچكتر از گلها هستند.
گاهي حالات غيرطبيعي گوناگوني نيز در اعضاي اين گونه به ويژه در فرم گلها ديده ميشود كه تشخيص اينگونه را مشكل ميسازد.
موسم گل در ماههاي ارديبهشت تا تير است. معمولاً در ارتفاعات بالا گلها در ماه تير ظاهر ميشوند. گلها به محض شكفتن بوي خوشي شبيه به عسل در فضا پراكنده ميسازند ولي به زودي بوي آنها نامطبوع ميشود كه براي جلب حشرات گردهافشان مؤثر است.
از حشراتي كه جذب گلهاي ثعلب خالدار ميشوند، بهطورفراوان زنبورهاي جنس بمبوس (Bombis) هستند كه هميشه در اطراف اين گياه در رفت و آمدند و نقش مهمي در گردهافشاني گلهاي آن دارند. زنبورهاي جنس اوسرا (Eucera) و سيتيروس (Psithyrus) نيز جلب گلهاي ثعلب خالدار ميشوند.
اين گياه خاكهاي آهكي داراي خاكبرگ فراوان را ترجيح ميدهد و در خاكهاي بسيار اسيدي نميتواند رشد كند. در جاهاي مرطوب، روشن و آفتابگير يا داراي ساية اندك ميرويد.
ثعلب خالدار درجنگل ها، درختزارها، علفزارها، باغها، مرغزارها، كنار جادهها و راهآهن، حاشية پرچينها، ديوارها و حصارها، كنار رودخانهها، چاهها، استخرها، آبريزها و نيز باغچههاي منازل مسكوني در مناطق كوهپايهاي، دامنههاي دشتي و ارتفاعات كوهستاني معمولاً تا ارتفاع 200 متري ديده ميشوند. از غدههاي زيرزميني اين گياه ثعلب تهيه ميكنند. براي اين كار غدههاي اين گياه را پس از خارج كردن از زمين به خوبي با آب ميشويند. سپس آنها را مدتي در آب داغ قرار ميدهند تا بافتهاي آنها نرم شود و بعد آنها را خشك ميكنند.
تركيبات شيميايي اين گياه شامل مواد لعابي شبيه با سورين، هيدراتهاي كربن و غيرمحلول در آب، آميدون تغيير شكل يافته، مواد پروتيدي، قند، املاح معدني نظير كلروسديم و فسفات كلسيم و نيز مقدار اندكي اسانس است كه با خشك كردن گياه بهصورت كومارين تغيير شكل مييابد.
اين گياه علاوه بر ارزش غذايي داراي خواص درماني قابل توجهي نيز هست كه باعث آرامش عصبي، تسكين سرماخوردگي، كاهش التهاب ريه، تأثير در رفع مشكلات دستگاه هاضمه، بهبود نفريت، ورم مثانه، اسهالهاي معمولي، ورم روده و تبهاي تيفوئيد ميشود.
براي موارد مذكور بايد 50 تا 100 گرم از اين گياه را در يك ليتر آب دم كرد تا نوعي ماده ژله مانند به دست آيدسپس مصرف كرد. ثعلب را ميتوان با شير يا كاكائو هم مخلوط و مصرف كرد. بهطور كلي اين گياه براي كودكان و كساني كه معدة حساس دارند بسيار مفيد است.
ثعلب خالدار در ايران تاكنون در استانهاي مازندران، گيلان، آذربايجان شرقي و غربي، جنوب استان اردبيل، نواحي شمالي استان تهران، قزوين و زنجان گزارش شده است.
گونه ثعلب خالدار داراي واريتههاي گوناگون در ايران است و در حال حاضر جمعيت به نسبت فراواني در ايران دارد و فعلاً هيچ خطري نسل آنها را تهديد نميكند.
ثعلب خالدار در شمال وغرب آسيا، اروپا و شمال آفريقا پراكنده است.
مرتضي جوهري
سه|ا|شنبه|ا|20|ا|اسفند|ا|1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: اطلاعات]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 550]