محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1796408436
بررسی منطقی راه های شناخت/ زمینه دستیابی به تحول در روش عقلانی
واضح آرشیو وب فارسی:مهر: یادداشت؛
بررسی منطقی راه های شناخت/ زمینه دستیابی به تحول در روش عقلانی
شناسهٔ خبر: 3895066 - پنجشنبه ۱۴ بهمن ۱۳۹۵ - ۱۲:۲۰
دین و اندیشه > اندیشمندان
.jwplayer{ display: inline-block; } تنها معارفی می تواند از خطا مصون باشد که انسان در آن دخالتی نکند و از ناحیه حضرت حق تعالی باشد. بنابراین تمامی سرچشمه های معرفت بشر آغشته به زنگار آلودگی است. به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام محمدجعفر حسینیان، عضو هیأت علمی فرهنگستان علوم اسلامی در سلسله یادداشت هایی به بررسی «زمینه های دستیابی به تحول در روش عقلانی» پرداختند. متن پیش رو بخش دوم از این سلسله یادداشت ها است. جهت دستیابی به نقطه های آسیب در روش تفکر عملی بایستی به واکاوی اندیشمندانه آن به دور از هر گونه تعصب و تنگ نظری پرداخت و هر گونه سستی و غفلت در این مسئله نیز سبب ناکارآمد جلوه دادن معارف حق دینی در حل معضلات و نیازهای فردی و اجتماعی جامعه است. گام نخست برای وصول به این مهم پاسخ به این سئوال است که چه راه‌هایی برای درک و شناخت وجود دارد؟ کدام یک از راهها ما را به حقیقت و کدام یک ما را دور می کند؟ برای برقراری ارتباط با حقایق عالم چه راههای وجود دارد؟ آیا اساساً می توان با حقیقت و واقعیت ربط برقرار کرد؟ آیا خارج از وجود انسان، حقیقتی وجود دارد یا هر چه هست همین انسان است؟ راههای کسب معرفت و شناخت منحصر در راه های خاصی است یا طرق متفاوتی وجود دارد؟ ملاک صحت و سقم این راهها چیست؟ سوالاتی از این قبیل می تواند ضرورت بحث راههای متفاوت شناخت را برای ما روشن کند.
حقایق عالم منحصر در وجود انسان نیست؛ بلکه خارج از انسان حقیقتی هست که انسان باید برای دستیابی به آن تلاش کند. برای دستیابی به آن حقیقت طرق مختلفی وجود دارد. ۱ ـ راه حس و تجربه حواس انسان ابزار شناخت است و انسان به وسیله این ابزار، قدرت و توان احساس جزئیات را از یک طرف و درک عقلی و کلی آنها را از طرف دیگر دارد. شناخت های جزئی بعضی ساده و بدون تأمل برای انسان واقع می شود؛ مانند شیرینی، ترشی و شوری؛ اما بعضی نیاز به تأمل دارند. مجموعه شناخت های جزئی که به وسیله استقراء برای انسان حاصل می شود نمی تواند ما را به یک قانون تجربی رهنمون کند؛ اما هنگامی که شناخت های جزئی با یک قانون کلی عقلی و فلسفی جمع می شود، می تواند تعمیم پیدا کند؛ برای مثال چندین بار با مشاهده جوشیدن آب در صد درجه نمی توان حکم کلی صادر کرد؛ اما اگر همین آزمایش ها با یک قانون کلی، مانند «علیّت»، «اصل تکرار پذیری» و یا «اصل عدم صدفه» جمع شود، می تواند برای ما یقین ایجاد کند. شناخت تجربی یکی از شناخت هایی است که می تواند ما را به فهم و شناخت جهان خارج برساند. گروهی معتقدند که تنها راه شناخت، راه حس و تجربه است و راههای دیگر نیز در نهایت به این راه ختم می شود. روش عمده این گروه بر استقراء استوار است، که صفت بارز علوم تجربی و حسی است. هر چند که در شیوه استقراء ممکن است از محاسبه احتمالات و تولید فرضیه ها سر برون آورد، اما این اصل (اصل تجربه) دامنه فلسفه نظری را از دریچه تنگ و محدود، صرفاً وامدار مطالعات و مشاهدات حسی قرار داده و مسلک قیاسی را که در نسبت های منطقی قدرت جولان دارد، به گرایش به منطق استقرائی سوق دهد. در این رویکرد نیز شاهد آمد و شد مکاتب مختلفی هستیم که با کنار گذاشتن اندیشه های متافیزیکی و منحصر کردن فن و علم در تجربه و حس توانسته اند به زعم خود تمامی مشکلات بشر را پاسخگو باشند. ایشان به تدریج تفکرات متافیزیکی را خفه کرده، راه ورود به آن را بر مشاهدات تجربی بستند و در داوری های خود با جسارت تمام جزمیت منطقی و جست و جو گری علمی و حتی روح عرفانی را مرهون نگریستن علم به پدیده های جهان دانستند. در این رویکرد ملاک اندازه گیری حقایق تنها تجربه است. ۲ ـ راه عقل و اندیشه راه دیگری که بشر برای به دست آوردن حقیقت به آن توسل جُست، راه عقل و اندیشه است. کسانی بر این عقیده اند که می توان به حقیقت دست یافت و از آن بهره کافی برد. تنها راهی که این توان و استعداد را دارد، راه عقل و اندیشه است در پرتو عقلانیت، حقایق به روی بشر گشوده می شود. کلیه راه ها تا از این رهگذر عبور نکنند راه هایی غیر عقلانی و لاجرم غیر برهانی و غیر یقینی اند. جزمیت و صحت تمامی امور باید با عقل کلی محکم بخورد و در صورت تعارض، یا حذف شود و یا به گونه ای به نفع عقل تأویل شده، مهار گردد. چنین اعتقاد و نگرشی همان اعتقاد و نگرش فلاسفه است که تنها راه شناخت حقایق را طریق فلسفه و تفکر فلسفی می دانند. در اصطلاح متفکرین اسلامی نیز به چنین تفکری، تفکر فلسفی اطلاق می شود. راه عقل و اندیشه را می توان در سطوح مختلف بررسی کرد: الف) راه عقل و اندیشه صرف در اصطلاح به طرفداران مکتب فکری ارسطو مشائین اطلاق می شود. از این رو این فلسفه را «مشاء» نامیدند که وی هنگام تعلیم قدم می زد و راه می رفت. این فلسفه اولین بار توسط فیلسوف پرآوازه یونان، ارسطو (۳۸۴ ق م) تأسیس و تدوین شد. بعد از وی نیز فلاسفه ای همچون فارابی (۳۳۹ ق) و ابن سینا (۴۲۸ ق) از مکتب ارسطو و عقاید و نظرات او استفاده کرده، به تکمیل و توسعه آن پرداختند و به فلاسفه مشاء معروف شدند. ب) راه عقل و اندیشه توأم با ذوقیات روحی گروه دیگری از فلاسفه که به اشراقیون معروف اند معتقدند که وصول به حقیقت علاوه بر استفاده از عقل و استدلال باید با نوعی اشراقیات باطنی و الهامات همراه باشد. این اشراقیات همان دریافت ها و شهودات درونی و ذوقی و افاضه های حاصل از سیر و سلوک معنوی است که به دنبال مجاهدات و ریاضات نفسانی حاصل می شود. در این مکتب عقل و اندیشه بدون جرقه های باطنی و نورانیت های درونی حاصل نمی شود و هر دو با هم (نه به تنهایی) راه به حقیقت خواهند برد. هر چند که خاستگاه این تفکر بر پایه تفکرات فلاسفه دوران باستان از سرزمین ها هند و ایران است، اما توانسته تفکرات خشک و بی روح فلسفی را با عرفان ذوقی و اشراقیات هندی درآمیزد. البته این فلسفه نیز بعد از ورود به عالم اسلام دچار تحولات اساسی و دستخوش تغییراتی شد و با آمیخته شدن با فرهنگ اسلامی رنگ و بویی تازه گرفت. ج) راه عقل و اندیشه توأم با گزاره های دینی این روش همان «علم کلام» است. این روش مورد توجه عده ای برای دست یافتن به حقایق عالم است که اصطلاحاً آنها را متکمل نامیده اند. متکلمان در روش خود از عقل و براهین و ادله عقلی استفاده می کنند؛ اما این قواعد به گونه ای آمیخته با آموزه های دینی و گزاره های شرعی است. توأم شدن گزاره های دینی با مبانی عقلی به دو گونه متصور است: ۱ ـ عقل و ابزار عقلی همانند مبادی ادله و قیاسات و روش های عقلانی در خدمت اثبات عقاید و موضوعاتی قرار گیرند که آن را شرع تعیین کرده است. بدین وسیله عقل و براهین عقلی متکفل دفاع از شرع می شود. در حقیقت سیر عقل در نیل به حقایق عالم به همراهی شرع مقید است و هر کجا براهین و ادله عقلی با ظواهر شرعی تعارض پیدا کند، رعایت ظواهر شرعی ملاک در تأویل براهین عقلی است، به خلاف فلسفه و مبادی آن. در فلسفه چنین مطابقتی با ظواهر شرع معتبر نیست، بلکه تنها مطابقت با قوانین عقلی صرف مورد نظر است، خواه برابر ظواهر شرعی تعارض پیدا کند، رعایت ظواهر شرعی ملاک در تأویل براهین عقلی است، به خلاف فلسفه و مبادی آن. در فلسفه چنین مطابقتی با ظواهر شرع معتبر نیست، بلکه تنها مطابقت با قوانین عقلی صرف مورد نظر است، خواه برابر ظواهر شرع باشد، خواه نباشد. در فلسفه اگر نتایج حاصل از مبادی فلسفی و ظواهر شرعی مطابقت نداشته باشد، ظواهر شرعی را بر اساس قوانین عقلی به تأویل می برند. ۲ ـ عقل و ابزار عقلی همانند مبادی ادله و قیاسات و مبانی روش‌های عقلانی نیز علاوه بر ابزار اثبات موضوعات شرعی اعتقادات، خود به گونه‌ای در تعامل با مفاهیم و گزاره های دینی قرار گرفته، پالایش می شود؛ یعنی عقل ملاک صحت ابزار عقلانیت خود را وامدار مفاهیمی است که از مسلمات دینی به دست می آورد. این مسلمات ساخته و پرداخته عقل مستقل بما هو عقل نیست، بلکه برآموزه هایی است که از فرهنگ دینی برخاسته است. البته دستیابی به حقایق علم نیز، علی رغم تصور بعضی از اندیشمندان، منحصر به تفکر فلسفی و قواعد عقلانی نیست و راه های شناخت دیگری نیز در طول تاریخ مطرح شده است.
۳ ـ راه شهود و مکاشفات باطنی (عرفان) راه و روش دیگری که در طول تاریخ مورد توجه بشر قرارگرفته و توانسته طرفداران زیادی را به خود اختصاص دهد، راه شهود و توجه به مکاشفات روحی و یافته های قلبی است. در این طریق فرد به جای تکیه بر استدلال، برهان، مشاهدات و آثار حسی و تجربی به حالات روحی و اشراقیات درونی تکیه دارد و فقط این روش را راه کشف حقایق می داند.
در این مکتب ذوقیات نقش زیادی دارد، به همین دلیل منطقی بر این شیوه حاکم نیست که بتواند اختلاف در روش ها را به وحدت نزدیک سازد. این ذوقیات در طول تاریخ با رنگ ها و گونه های مختلف ظهور کرده است.
در این طریق ریاضات نفسانی و مراقبات نقش بسزایی دارد و اکتساب آن حالات و مکاشفات بدون توجه به ریاضات نفسانی و چله نشینی ها و مجاهدات برای زدودن غبار تعلق به دنبا حاصل نخواهد شد. معنا فقط از طریق سیر و سلوک عرفانی به دست می آید. بعد از رسیدن به این مقام، حقیقت علم در قلب عارف تجلّی کرده، وی عالم می‌شود. در این دیدگاه قلب انسان جام جهان است. ۴ ـ راه دستیابی به وحی از راه هایی که می تواند انسان را به حقایق عالم رهنمون کند، راه نقل است. این راه را از این جهت در پایان آوردیم که بعد از نقد راه ها یدیگر و اثبات خطاپذیری آنها، اثبات کنیم که تنها راهی که هیچ گونه خطایی در آن راه ندارد، راه دستیابی به وحی است. این راه ویژه پیامبران الهی است که در مقام عصمت اند؛ یعنی نه در تلّقی وحی خطا می کنند، نه در بیان و ابلاغ آن. خطاپذیری روش ها ۱ ـ روش حسی و تجربی روش حسی و تجربی همواره همراه با درصدی خطا است و نسبت به هیچ کدام از گزاره های آن نمی توان قطعیت داشت؛ لذا معرفت شناسان حتی معرفت حسی و تجربی را محدود به ظرفیت ها، شرایط و محیط دانسته اند تا انتظار یک گزاره یقینی از معارف حسی وجود نداشته باشد. یقینی که از راه حس و تجربه برای انسان حاصل می شود، مقید به شرایط، محیط و ظرفیت ها است. با توجه به این حقیقت و نیز توجه به «اصل عدم قطعیت» به این نتیجه می رسیم که نمی توان بر فهم تجربی، مستقل از سایر راه های کسب معرفت، تکیه و از آن معارف ثابت و حاکم بر تاریخ را استنباط کرد. صرف تجربه، بدون تکیه بر قوانین عقلی، نمی تواند پیش بینی علمی را برای ما به ارمغان آورد. از این رو قوانین قیاسی به کمک تجربه و آزمایش ها آمد و قواعد قیاسی، استقرائی را درست کرد. البته این بحث در جای خود اهمیت ویژه ای دارد. ۲ ـ روش عقلی روش عقلی نیز همین اشکال را دارد؛ یعنی خطاپذیری در ذات مفاهیم کلی نظری هم هست. از این رو منطق دانان ملزم به کشف قواعدی شدند تا صحت و سقم استدلال و برهان را تشخیص دهند. در تعریف منطق آمده است: «آلة قانونیه تعصم مراعاتها الذهن عن الخطأ فی الفکر». علاوه بر امکان خطاپذیری راه عقل و اندیشه، انحصار فهم و معرفت به این روش، از خطاهای نابخشودنی جهان معرفت است که بعضی از فلاسفه و عقل گرایان به آن معتقد بودند. ۳ ـ روش عرفان و شهود راه عرفان و شهود مختص عرفا و متصوفه و راهی است که هر چند مزیت هایی دارد، اما معصوم از خطا نیست، عرفا باطن گرا هستند و شهود و مکاشفات خود را با زبان علمی و منطقی نمی توانند برای اهل فن بیان کنند؛ از این رو سخن به رمز و راز گشوده اند و طرفداران خود را به ریاضات و مجاهدات نفسانی دعوت می کنند؛ زیرا آن حالات و مقامات را چشیدنی می دانند نه فهمیدنی. وجود این همه اختلافات در برداشت ها و کشف و شهودات باعث شده که یکی طرفدار مکتب «سکر»، دیگری پیرو مذهب «سهو»، یکی در شیوه زهد، دیگری در شیوه کشف و معرفت، و بعضی در شیوه وحدت وجود باشند. این تفاوت ها نمی تواند گویای عصمت این طریق معرفت از خطا باشد. با توجه به موارد و نقدهای ذکر شده به روش های مختلف کشف معرفت، تنها معارفی می تواند از خطا مصون باشد که انسان در آن دخالتی نکند و از ناحیه حضرت حق تعالی باشد. بنابراین تمامی سرچشمه های معرفت بشر آغشته به زنگار آلودگی است و تنها یک چشمه حقیقت است که زلال معرفت را بر بشریت سرازیر می کند و آن معارف الهی از طریق انبیاء و اولیای الهی است. این معارف در میان مردم جاری می شود و انسانها باید برای برداشت از این دریای عمیق معرفت تلاش کنند و با ابزار حسی، عقلی و قلبی به سراغ این زلال جاری روند تا به میزان پذیرش و تسلیم بودن از آن منشأ حقیقت سیراب شوند. نحوه ارتباط این مناشی ادراک سه گانه و دین را در بخش های آتی توضیح خواهیم داد.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: مهر]
[مشاهده در: www.mehrnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 105]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها