محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1797173024
گذری بر مبانی و روشهای تربیتی رسول اعظم(ص)/ اسوه انسان ساز
واضح آرشیو وب فارسی:مهر: یادداشت؛
گذری بر مبانی و روشهای تربیتی رسول اعظم(ص)/ اسوه انسان ساز
شناسهٔ خبر: 3835261 - دوشنبه ۸ آذر ۱۳۹۵ - ۱۱:۴۰
دین و اندیشه > آیین ها و تشکل های مذهبی
.jwplayer{ display: inline-block; } پیامبر بزرگ اسلام مانند همه پیامبران و اولیاء و مصلحان، هدفی جز ساختن فرد و جامعه ندارد و این انسان سازی و جامعه سازی بر پایه زیرساختهایی استوار است که از متن وحی الهی سرچشمه گرفته است. خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه- مصطفی عباسی مقدم: پیامبر اکرم(ص) آخرین برگزیده الهی برای هدایت بشر است که علاوه بر تجسم برترین ارزشهای انسانی و اخلاقی توانسته درخشان ترین منظومه تربیت و انسان سازی را نیز به بشریت دورافتاده از فطرت و ربوبیت هدیه کند. پیامبر(ص) از یک سو رحمة للعالمین است «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ»(انبیاء/۱۰۷) و از سویی تجسم عینی قرآن «کان خُلقُه القرآن». از سویی هدایتگر مردمان از ظلمت گمراهی و شرک به روشنایی هدایت و ایمان بود «وَإِنَّکَ لَتَدْعُوهُمْ إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ»(آیه ۷۳ سوره مؤمنون) و از دیگر سو بارهای جهل و خرافه را از دوش آنان بر می داشت. «وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلاَلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ»(آیه ۱۵۷ سوره اعراف) از سویی مبلغ همه ارزشهای اصیل فطری و ارشادات جان بخش الهی بود و از طرف دیگر تربتی کننده همه قشرها و نسلها و شکوفاکننده همه استعدادها و ظرفیتها « وَ وَاتَرَ إِلَیْهِمْ أَنْبِیَاءَهُ لِیَسْتَأْدُوهُمْ مِیثَاقَ فِطْرَتِهِ وَ یُذَکِّرُوهُمْ مَنْسِیَّ نِعْمَتِهِ وَ یُثیروا لَهُم دَفائِنَ العُقول» (نهج البلاغه/خطبه ۱) و انبیائش را پیوسته فرستاد تا میثاق فطری الهی را یادآور شوند و نعمتهای فراموش شده را تذکر دهند و گنجینه ای پنهان عقلهای بشر را برانگیزانند. اهمیت تربیت در چارچوب دعوت پیامبر اعظم(ص) شکی نیست که پیامبر بزرگ اسلام مانند همه پیامبران و اولیاء و مصلحان، هدفی جز ساختن فرد و جامعه ندارد و این انسان سازی و جامعه سازی بر پایه مبانی و زیرساختهایی استوار است که از متن وحی الهی و بطن آموزه های ربانی سرچشمه گرفته اند. بر همین اساس است که ایشان رسالت خود را تتمیم و تکمیل مکارم اخلاقی می شمارد و اینکه انسان را به مراتب کمال و سعادت نائل گرداند: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ»: من همانا برای تکمیل و اعتلای فضیلتهای اخلاقی انسانها مبعوث شده ام. و در جای دیگر فرموده است «إِنَّمَا بُعِثْتُ مُعَلِّمًا»: من معلم مبعوث شده ام. این دو یعنی متمم مکارم اخلاقی و معلم آموزه های ربانی، هیچ منافاتی با یکدیگر ندارند. می توان براساس نگرش پیامبر(ص) به خدا، جهان و انسان و رسالت وظیفه او در قبال آنچه پیرامونش می گذرد، تعریف زیر را از تربیت ارائه نمود: تربیت شکوفا کردن استعدادها و کمالات بالقوه انسانی بر مبنای فطرت خداجو، حقیقت طلب و خیرخواه وی و حرکت دادن او در مسیری که آیات وحی و رهنمودهای نبوی به آن اشارت دارد. هرچند اصل اصیل و اُسِّ اساس همه تعالیم قرآنی و حدیثی ما همان توحید یا محوریت خدای واحد در همه امور است، لکن برای تربیت از دیدگاه رسول گرامی می توان بر مبنای این رُکن رَکین، پایه هایی استوار کرد و روشهای تربیتی را بر آن استوار نمود. مهمترین مبانی که می توان از اصل خدامحوری و معادباوری برای تبیین موقله تربیت استخراج و ارائه نمود، عبارتند از: فطرت مداری، عقل محوری، کرامت انسانی، محبت و رحمت و ... . مبنای اول: فطرت مداری شکی نیست که در منظومه فکری و نظام ارزشی قرآن فطرت به عنوان عمود خیمه شناخت و اخلاق انسان خودنمایی می کند و فطرت سنگ بنای همه ابعاد وجودی انسان محسوب می شود. منظور از فطرت، شاکله وجودی اولیه انسان است که خداوند آفرینش ما را بر آن بنا نهاده و مهمترین رنگی است که به هستی ما زده است: «فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ»(روم/۳۰) به قول امام محمدباقر(ع) هر مولودی براساس فطرت الهی خلق می شود که همان معرفت و احساس خدای تعالی است(کافی، کلینی،ج ۲، ص ۱۲) براساس این فطرت الهی، انسان دانشها، هوشیاری‌ها و گرایش‌هایی به فضائل و حقایق دارد که هیچ گاه از او جدا نمی شوند. به عبارتی فطرت ریسمانی است متصل از اوج آسمان ربوبیت به خاک زمین حیوانیت ما و در اثر این اتصال و ارتباط، آدمی از حیوانیت جدا و به درگه انسانیت پا می نهد. براساس این مبنای مهم و غیرقابل انکار، روشهای تربیتی چندی از سوی پیامبر و اهل بیت برای سعادت بخشی به بندگان و شکوفا کردن استعدادهایشان اتخاذ شده است که در پی می آید: پند و اندرز و تذکر بر مبنای فطرت محوری، همه انسانها نسبت به اصول اخلاق و معرفت آگاهی نخستین دارند و اگر عوامل غفلت زا و فراموشی های مقطعی کنار زده شوند، هوشیاری دائم در کنارشان خواهد بود و باعث حالتی خواهد شد که به آن تذکر می گویند. در عین حال پیامبران و داعیان الی الله با توجه به فعالیت انحراف انگیز و وسوسه انگیز شیاطین جن و انس مأمورند که همواره جان انسان در معرض نسیان و غفلت را به هوش آورند و از سرگرمی در دنیای لهو و لعب و غرور خارج سازند. « فَذَکِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَکِّرٌ* لَّسْتَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِرٍ»: پس یادآوری کن که یادآوری کننده ای و بر آنها مسلط نیستی ای پیامبر(غاشیه/۲۱،۲۲) پیامبر(ص) وقتی معاذ بن جبل را برای دعوت مردم به اسلام به یمن فرستاد. فرمود: و یادآوری کن به آنان خدا و روز قیامت را»(بحارالانوار، مجلسی، ج ۷۴، ص ۱۲۷) موعظه و پند و اندرز نیز مأموریت و شیوه رسول است برای تحریک وجدان خداجوی مردم و باقی نماندن در گرداب غفلت یا وسویه یا هوای نفس و پیامبر در هر خطابه و مکالمه با مؤمن و مشرک همواره در صدد وعظ و پند و اندرز آنان بود و چون او دلسوزترین انسانها بود موعظه اش بر جانها می نشست و کوی دلهای مرده و اندیشه های خشکیده را سیراب و شاداب می ساخت و زالال هدایت را بر بستر زندگی آنها جاری می نمود و آنقدر بر این دلسوزی و اندرز پیوسته پافشاری می کرد و اهتمام داشت که قرآن او را حریص قلمداد کرد «حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ»(آیه ۱۲۸ سوره توبه) و بر حفظ جانش هشدار داد «فَلَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَّفْسَکَ عَلَی آثَارِهِمْ»(آیه ۶ سوره کهف): نزدیک است که جان خود را در اثر حرصی که بر هدایت آنها می خوری از دست بدهی!» بیان قصه ها و سرگذشت پیشینیان چنان که نزد همه مربیان مرسوم است قصه و سرگذشتها می تواند اثربخشی بیشتری در مقایسه با بیان مجرد ارزشها و اخلاقیات داشته باشد و این چنین است که در همه فرهنگ‌ها قصه و داستان با تکنیک‌های گوناگون همواره مطرح و مورد استفاده بوده است اما قصه پیامبر که از آبشخور متعال وحی نشأت می گیرد نوعی دیگر است چرا که نه خرافه و جهل را بدان راه است و نه از بزرگ‌نمایی و اغراق در آن خبری است. «إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّ»(آیه ۶۲ سوره قصص) همه قصه های پیامبر و قرآن عین حقیقت و بازتاب حیات واقعی انسانهای برگزیده خداست: «لَقَدْ کَانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُوْلِی الأَلْبَابِ» (یوسف/۱۱۱) و مهم اینکه قصه بیشترین مخاطب را میان اقشار مردم دارد چون فهم آن آسانتر بوده و بر دلها بهتر می نشیند. هدف آن هم عبرت آموزی و انتقال تجربه و تذکر است. یادآوری نعمتهای الهی از آنجا که بشر همواره در معرض آفت غفلت و بیماری فراموشی است، ذکر نعمتهای ریز و درشت و آشکار و پنهان خدا برای هر مربی فهیم و کاردان، روشی موفق به حساب می آید. پیامبر گاه با راهنمایی قرآن و ذکر آیات قرآنی، نشانه های آفرینش را گوشزد مردمان می کند و با تعابیری چون « وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا»(یوسف/۲۱)، « وَمِنْ آیَاتِهِ مَنَامُکُم بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَابْتِغَاؤُکُم مِّن فَضْلِهِ»(روم/۲۳)، « وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ»(روم/۲۰) و تعبیر الم تر و اولم یروا و افلا ینظرون در آیه « أَفَلَا یَنظُرُونَ إِلَی الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ* وَإِلَی السَّمَاء کَیْفَ رُفِعَتْ* وَإِلَی الْجِبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ*وَإِلَی الْأَرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ»(آیات ۱۷ تا ۲۰ سوره غاشیه» و با تعبیر «اذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ»(مائده/۱۱)، «وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء»(آل عمران/۱۰۳)، «فَانظُرْ إِلَی آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ»(روم/۵۰) و بسیاری تعابیر دیگر، عظمت خدای متعال را برای انسانها تبیین می نماید و گاهی نیز از زبان خویش نعمتهای موجود را به آنها یادآور می شود تا راهی به سوی خدا یابند و از عظمت وجود او غافل نمانند. تأکید بر عبادت، نماز و دعا پیامبر(ص) در گفتار و عمل همواره مردم را به دعا و ارتباط با خدا و انجام یکایک عبادات واجب تشویق می نمود، چرا که این عادت می تواند فطرت انسانی را شکوفا و عبودیت بشر را تا سرمنزل اتصال به ربوبیت و کمال مطلق رهنما باشد. می فرمود: «أُحّبُ الاعمال الی الله الصلاة لوقتها: محبوب ترین کارها نزد خداوند نماز اول وقت است و باز می فرمود: از دنیای شما چیزهایی را دوست دارم اما نور چشم در نماز است. مبنای دوم: عقل محوری قوه اندیشه و تعقل از برجسته ترین قوا و ابعاد وجودی انسان است که میزان رفعت مقام انسان قطعا با آن سنجیده می شود و سایر قوای انسانی نیز به نوعی تحت تأثیر او حساب می شوند. از منظر تعالیم اسلامی عقل رسول باطنی انسان و پیامبر عقل ظاهری اوست و این دو به یک غایت و نهایت، انسان را می رانند و ره می نمایند. بر اصالت و اهمیت عقل هم در سیره پیامبر(ص) تأکید شده است: درک خیر و راستی تنها با عقل است و کسی که عقل ندارد دین نخواهد داشت.(تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص ۵۳) بر این اساس، سیره تربیتی پیامبر(ص) مشحون از ترویج رویه عقلانیت و سفارش به تفکر به عنوان نماد عقلانیت بوده است. رهنمودها و آموزه های وی نیز غالبا با رویکرد عقلی و موافق حکم عقل سلیم بود و کمتر به گونه ای بوده است که تنها با تعبد محض بتوان آنرا گردن نهاد. تعامل عقلانی پیامبر با مؤمنان، مشرکان، کافران و حتی دشمنان جانی، نشان می دهد که ایشان همواره تکیه بر منطق عقلایی در برخوردها و گفتارهای خویش را دارای اولویت می دانسته است مثلا این جمله را بنگرید که در نهایت تعقل بیان شده: «لا سرف فی الخیر و لا خیر فی السرف» در نیکی اسرافی نیست و در اسراف هیچ خیری نیست. چنین منطقی آنچنان نافذ و اثرگذار است که نیازی به تسلیم نمودن انسانها از طریق تعبد به فرمان حق ندارد، هرچند در جای خود از جمله در عبادات و در ترجیح خواست خدا و رسول در مسائل مختلف اجتماعی و سیاسی، اطاعت محض و تسلیم در برابر مشیت الهی را مورد تأکید قرار می دهد. روشهای تربیتی مأخوذ از این مبنا عبارتند از: سفارش به تفکر و تعقل و اندیشه از آنجا که مسیر اندیشه از تفکر آغاز و به تعقل می انجامد و انسان راه خوب و بد را در مرحله تعقل تشخیص می دهد. هر دو مقوله مورد سفارش آیات وحی به عنوان دستمایه اصلی پیامبر(ص) در تربیت انسانهاست، چرا که هر دو از عملکرد قوه عاقله انسان حکایت می کنند و فعالیت این قوه در منطق وحی مورد تأکید است. از او نقل شده است که اول ما خلق الله العقل: نخستین چیزی که خلق شده، عقل انسان است و فرمود: اصل انسان عقل و لُبّ اوست.(بحارالانوار، مجلسی، ج ۱، ص ۹۷) تشویق به پرسش و پاسخ و گفتگوی هوشمندانه در راستای احیای اندیشه و تفکر انسانها، پیامبر(ص) آنها را به توجه به باطن امور دعوت می کرد. از نظر او شجاع ترین مردم زورمندترین آنها نبود، آن کسی بود که بر هوای خود چیره شود و این را از راه پرسش و پاسخ تحکیم نمود. یا اینکه پرسید: مُفلِس کیست؟ گفتند: کسی که پول و کالایی نداشته باشد. رسول خدا(ص) فرمود: بلکه کسی است که وارد قیامت شود در حالی که نامه عملش پر از نماز و روزه و زکات است ولی به مردمان دشنام داده و تهمت زده و مالی را غصب کرده یا کسی را مورد آزار قرار داده و ناچار شده است پاداش عباداتش را به افرادی بدهد که به آنها ستم کرده است. (بحارالانوار، مجلسی، ج ۷۲، ص ۶) آن حضرت همچنین از مناظره و گفتگوی عقلایی و هدفدار استقبال می کرد، چرا که از لغو و سرگرمی‌های بیهوده گریزان بود. مناظراتش در بازارهای موسمی با سران قبایل در کتب تاریخ ذکر شده و مناظره اش با اهل کتاب و علمای نجران(در جریان مباهله) و آنچه در طایف قبل از علنی شدن دعوتش گذشت مشهور است. روش او در این گفتگوها جز جدال احسن نبود که بر مبنای حسن خلق و احترام طرف مقابل و با استفاده از اعتقادات مشرکان برای اثبات نادرستی سخنان شان انجام می گشت. تمثیل و تشبیه همان گونه که آیات و سوره های کلام الله مملو از تمثیل و قطعه ها و نمونه های بارز ادبی است که محتوای خود را به سادگی بر جان و روان مخاطب حک می کند، کلام نبوی نیز سرشار از این گونه بیانات نافذ و جذاب و ارزشمند بود که سید رضی در کتاب گرانسنگ خود «المجازات النبویه» آنها را نقل کرده است. در واقع به عنوان قرینه نهج البلاغه علوی کتاب فوق را برای انعکاس بلاغت پیامبر (ص) پیشکش اهالی ادب و بلاغت نموده است. مشهود است که در تمثیل گناهان در مسافرتی از هر یک از اصحاب خواست هیزمی آورند و چون آوردند حضرت فرمود: گناهان نیز این چنین جمع گردند و بسیار شوند هرچند در ابتدا اندک به نظر رسند.(کافی، ج ۲، ص ۲۱۸) مبارزه با خرافات و تشویق به علم آموزی و تعلم به ویژه یادگیری قرآن و سفارش به انتظام در امور نیز از جمله روشهای مؤثر در راستای مبنای اندیشه است. مبنای سوم: کرامت انسان یکی از مهمترین مبانی انسان شناختی و تربیتی قرآن کریم،اصل کرامت ذاتی و خداداد انسان است که هیچ اصل و آموزه ای نمی تواند با ان رقابت یا مخالفت نماید. بزرگواری خداداد انسان از آن روست که وی اشرف مخلوقات و سرآمد کائنات است و به او ویژگیهایی در ساختار آفرینش و عناصر وجودی بهشیده شده که دیگر موجودات از آنها بریده اند. بی شک از جمله این نعمتهای خداداد، اختیار و عقل، حمل امانت ویژه الهی، توان انصاف به کمالاتی همچون تقوا و صبر را می توان نام برد. این کرامت انسانی هرگاه با عزت ایمانی «وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ»(منافقون/۸) جمع شود، هیچ قدرتی را یارای مقابله با آن نیست و هیچ رفعت و منزلتی به پای آن نتواند رسید. پیامبر(ص) فرمود: «اطلبوا الحوائج بعزة الأنفس»: یعنی خواسته ها و نیازهای خود را نیز با عزت نفس از دیگران بخواهید، البته عزت نفس هیچ گاه به مفهوم غرور و تکبر و گردن فرازی در برابر دیگران به ویژه اهل ایمان نیست چرا که آنها نسبت به یکدیگر بسیار مهربانند. «وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ»(فتح/۲۹) در رعایت کرامت انسانی از سوی پیامبر(ص) نقل کرده اند که هرگز پای خود را در برابر کسی حتی در خانه خویش دراز نکرد. همیشه مبتدی به سلام بود و حتی به کودکان هم سلام می نمود و دیگران را نیز به این کار دعوت می فرمود. (سنن النبی، طباطبایی) و نگاه های خود را به یارانش علی السویه تقسیم می کرد و در برابر هیچ درخواستی (که برای کمک از او شده بود) نه نمی گفت و شرط عزت را اطاعت از خدای عزیز می دانست. (متقی هندی، کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۷۸۴) برخی از روشهای مأخوذ از این مبنا عبارتند از: اعتماد به مؤمنان و باور آنها پیامبر(ص) آن چنان به لحاظ روحی و عاطفی با یکایک مؤمنان جامعه خویش متحد و یکرنگ بود که هرگز بدخواهی و دروغگویی آنها را باور نمی کرد و به همین سبب او را اُذُن می خواندند، یعنی ساده لوح و زودباور است اما او به این زودباوری که حاکی از اعتماد عمیق به مؤمنان است می بالد و قرآن بر آن صحه می گذارد: وَمِنْهُمُ الَّذِینَ یُؤْذُونَ النَّبِیَّ وَیِقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَیْرٍ لَّکُمْ یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَیُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِینَ آمَنُواْ مِنکُمْ وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ اللّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ: برخی از آنها پیامبر را می آزارند و می گویند خوش باور است بگو آری او گوش خیر است به خدا ایمان و به مؤمنان اعتمادی ژرف دارد.»(توبه/۶۱) تعبیر «یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ» پس از عبارت «یُؤْمِنُ بِاللّهِ» بسیار در این زمینه گویاست چرا که دومی از ایمان به خدا می گوید با حرف جرّ ب و اولی از اعتماد می گوید با حرف جرّ لِ «یُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِینَ». آیا جز این است که با این اعتباد و احترام پیامبر توانست آن قوم متفرق را گرد هم آورد و کاری کند که به جای خودخواهی و خشونت، طلایه دار فداکاری و رحمت گردند؟! عفو و گذشت و احترام و عطوفت عفو زن یهودی که هر روز مکررا خاکستر بر سر پیامبر(ص) می ریخت، عفو عمومی مشرکان مکه پس از فتح این شهر و سر دادن ندای «الیوم یوم الرحمة»: امروز روز عطوفت است. بخشش بسیاری از دشمنان خونی ازجمله مصادیق این روش در سیره پیامبر به شمار می رود. ساده زیستی و قناعت و اهمیت دادن به کار تلاشگری پیامبر همواره در حال تلاش و زندگی معناداری بود که از آیات و فرمان وحی می گرفت و مردم را در آن شریک می فرمود: هیچ گاه از کار و تلاش باز نمی ایستاد. نعلین خود را می بافت. شیر از بز می دوشید و بر تکه ای از حصیر خشن می خوابید. بر قناعت تأکید می ورزید و خود عامل بود: «علیکم بالقناعه فإنّ القناعه مال لا ینفد: بر شما باد قناعت که ثروتی است پایان ناپذیر». مبنای چهارم: محبت و جاذبه پیامبر(ص) تأکید ویژه ای بر زیبایی ها، لطافت ها و مهرورزی‌ها داشت. انسان ذاتا زیبایی و لطف را و به تبع آن موجود زیبا و لطیف را می طلبد و خواهان اتصال به اوست همان گونه که مشتاق نیل به کمال و فضیلت است. پیامبر(ص) می‌فرمود: «إِنَّ اللّه تَعالی جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ، سَخیٌّ یُحِبُّ السَّخاءَ، نَظیفٌ یُحِبُّ النَّظافَةَ: خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد، بخشنده است و بخشندگی را دوست دارد و پاکیزه است و پاکیزگی را دوست می دارد. روشهای مبتنی بر این اصل را می توان چنین برشمرد: آراستگی و بوی خوش پیامبر(ص) بسیار جذاب و آراسته زندگی و عمر خود را سپری می کرد، به طوری که برای هر کسی در پیرامون زندگی اش آشکار و شاخص بود. آراستگی او به ظاهر و لباس وی منحصر نمی شد، بلکه شامل زبان و شکل گرفتار و طیب و بوی خوش لباس و نحوه معاشرت و مصافحه و سلام و احوالپرسی اش نیز بود، به مسواک و به کار بردن بوی خوش و لباس نیکو سفارش می کرد و حتی صوت و شعر نیکو را می ستود. ازجمله زیباترین زیبایی ها شعر نیکو و نغمه و آواز خوش است. (کافی، کلینی، ج ۲، ص ۶۱۵) و می فرمود: «جمال المرء فصاحة اللسان: زیبایی مرد در شیوایی سخن اوست. (همان، ج ۳، ص۳۴۰) نیکی و محبت به همگان به ویژه ضعفا و کودکان و دختران او به همه نیکی می کرد و مهر می ورزید. به مؤمن تا ایمانش فزون شود و به مشرک تا راه زندگی خویش به صلاح آورد و به کافر، تا او را از کفر و ناسپاسی اندکی دور گرداند. او مصداق این جمله قرآن بود که «قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا: و با همه مردم به نیکی سخن گوئید و مصداق این ندای سبحان که «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ» پس به واسطه رحمتی از جانب خدا بر آنان نرم گشته ای و این پیام یزدان که «وَإِنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ: و به راستی تو بر اخلاق سترگی هستی!»(قلم/۴) در این میان، آنان که بیشتر مورد ستم جامعه ظلم پیشه جاهلی بوده اند از جمله غلامان، کودکان، دختران، بردگان، مورد عطوفت بیشتری از جانب این رسول عظیم الشأن قرار می گرفتند و اتفاقا همین‌ها بودند که بیشترین پیوند و میل را به رسالت او نشان دادند. رفتار مهربانانه و اظهار محبت نسبت به کودکان و همچنین پرهیز از خشونتهای رایج در آن جامعه، عادت به هدایه دادن و به عیادت مریض رفتن از جمله دیگر روشهای تربیتی مأخوذ از اصل محبت و جاذبه است که همواره پیامبر به آنها مقید و ملتزم بود. مدارا با مخالفان و متخلفان درست است که با علم و آگاهی و اشرافی که پیامبر دارد می تواند همه مخالفان را با منطق کوبنده و یا با کمک امداد الهی با قوه قاهره و امداد غیبی سرکوب نموده و راه را برای ایمان مؤمنان بگشاید اما روش و سیره پیامبر رحمت، مدارا با همه آنهایی است که افق نگاهشان به سویی دیگر و روش و سلوک شان به طرز دیگر است. همان گونه خود در میان صفات مؤمن فرمود: مؤمن از همه مردم سعه صدر بیشتری دارد.» (بحارالانوار، مجلسی، ج ۶۷، ص ۳۱۰) مشرکان و اهل کتاب از پیامبر(ص) جز مدارا و تحمل . منطق نرم و استدلال آگاهانه و سلیم ندیدند و از همین رو بود که دوست و دشمن روش و منش او را در برخورد و تعامل می ستودند، هر چند بر دینش به خاطر تعلقات و منافع شان صحه نمی گذاشتند. آسانگیری و تدریج در اطعام و اخلاق در همه امور جاری و حتی احکام دینی برای تسهیل گرایش و التزام مؤمنان به تکالیف و ارزشها، رویه پیامبر آسانگیری و به اصطلاح نویسندگان این عرصه، مروئت بود. نرمی سخن و آسانگیری رویه ای است که در عمل و اخلاق کارساز بوده و همگان را به تمرین و عمل بیشتر تشویق می نماید و البته در امور عقیدتی جایی ندارد چرا که به سهل انگاری و تساهل می انجامد که نمی تواند مطلوب باشد چرا بین حق و باطل(که عقیده به یکی از آنها موصوف می شود) حد وسطی وجود ندارد ولی در عمل و اخلاق، گاهی برخی رفتارها نسبیت پیدا می کند مانند برخی سنتها که در جایی مذموم و ناپسند و در جایی و زمانی دیگر محبوب و مطلوب می گردد. روش همیشگی پیامبر آسان گیری بود بر مردمانی که به تازگی از مرداب جهل و منجلاب فساد به زلال اندیشه و دریای پاکی و ایمان هجرت کرده بودند. پس بایستی به نرمی آنان را در این مسیر همراهی و راهنمایی کرد. آن حضرت به معاذ توصیه فرمود که چون به یمن می رووی بین مردم؛ بشارت ده و نفرت ایجاد نکن، آسان بگیر و سخت گیر نباش.«بشر و لا تنفر، یسر و لا تعسر» براساس همین آسان گیری برخی از احکام چون قطعی اند بایستی به تدریج در همه ابعاد زندگی فردی و جمعی جاری شوند، این به معنای اتخاذ روش تدریجی است چنان که در باب حرمت شرابخواری و زدودن برده داری به تدریج در جامعه نبوی عمل شد و پس از چندی این مظاهر خودخواهی و تباهی از جامعه اسلامی رخت بربست. مشورت خواهی از مؤمنان پیامبر(ص) در نصیحت خود به علی(ع) می فرماید: هیچ پشتیبانی بهتر از مشاوره و رایزنی نیست. (تحف العقول، ص ۷) در سیره پیامبر(ص) براساس دستور وحی، ابتدا مشورت است و سپس عزم و تصمیم و در نهایت توکل بر خدا و اقوام. «وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللّهِ».(آل عمران/۵۹)
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: مهر]
[مشاهده در: www.mehrnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 196]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها