محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1797883464
خانواده و مدیریت الگوپذیری نوجوان - بخش اول ضرورت مدیریت الگوپذیری نوجوان
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: خانواده و مدیریت الگوپذیری نوجوان - بخش اول
ضرورت مدیریت الگوپذیری نوجوان
در نوجوانی، ارتباط فرد با خانواده تحت الشعاع روابط هم سالان، رسانه ها و گروه های مرجع رفتاری قرار می گیرد.
چکیده این نوشتار به یکی از مسائل اجتماعی معاصر اشاره دارد. الگوپذیری نوجوان مسئله‌ای است که در قالب مدگرایی، ارتباط با گروه‌های نابهنجار اجتماعی، گرایش به هنجارهای زودگذر و سستی روابط خانوادگی بروز می‌یابد. واکنش‌های ابتدایی والدین در دو طیف افراط و تفریط قرار دارد. آنان، گاهی سخت‌گیر می‌شوند و طرد بی‌حساب را در پیش می‌گیرند و گاهی تسلیم می‌شوند و در قبال سرنوشت نوجوان به گونه‌ای خنثا عمل می‌کنند. وضعیت مطلوب آن است که والدین با در نظر داشتن شرایط سنّی و اجتماعی نوجوان و با استفاده از راهبردهای تربیتی مؤثر، الگوپذیری نوجوان را مدیریت و ساماندهی کنند. راهبردهای پیشنهادی مقالة حاضر در قالب دو راهبرد کلان «مدیریت الگوپذیری از طریق معاشرت» و «مدیریت الگوپذیری از طریق هم‌اندیشی با نوجوان» جای می‌گیرد. این راهبردها با استفاده از آیات و روایات و با توجه به شرایط و ظرفیت‌های زندگی خانوادگی مطرح گردیده است. کلید‌واژه‌ها: تربیت، نوجوان، خانواده، دین، الگوپذیری نوجوان، مدیریت. مقدمه تربیت نوجوانان از حیث اجتماعی و فرهنگی اهمیت اساسی دارد. نوجوانی دورانی حساس و سرنوشت ساز به شمار می رود. در نوجوانی، ارتباط فرد با خانواده تحت الشعاع روابط هم سالان، رسانه ها و گروه های مرجع رفتاری قرار می گیرد. در این دوره، نوجوان بیشتر در محیط مدرسه و گروه هم سالان زندگی می کند. ضعف ارتباط، کار و عملکرد تربیتی والدین و محیط خانواده را تحت تأثیر قرار می دهد. راهبردهایی که برای تربیت نوجوان گزینش می شود باید با حساسیت و با نظر به شرایط زیستی و محیطی نوجوان انتخاب شود. در این مرحلة سنّی، تأثیرپذیری نوجوان از گروه های مرجع در نحوة پوشیدن لباس، آرایش، تعامل درون گروهی، ارتباط با انجمن ها و احزاب و حتی برخی بزه کاری ها و کج روی ها بیش از همه به چشم می خورد. مدیریت الگوپذیری نوجوانان در محیط خانواده اهمیت مضاعف دارد. هم حساسیت والدین به آیندة فرزندان نوجوان و هم نیاز جامعه به پرورش درست این قشر جامعه، ضرورت مدیریت الگوپذیری را توجیه پذیر می نماید. در نوشتة پیش رو، سعی شده است از برخی راهبردهای کاربردی بحث شود که با استفاده از آنها والدین قادر خواهند بود گرایش نوجوانان به الگوپذیری، مدگرایی و روابط بیرون از خانواده را مدیریت و سلامت آیندة آنان را تضمین کنند. در بحث حاضر، دو راهبرد کلان مدیریت الگوپذیری نوجوان از طریق معاشرت و مدیریت الگوپذیری نوجوان از طریق هم اندیشی بررسی شده است. در ذیل این دو عنوان، سازوکار اسلامی مدیریت الگوپذیری نوجوان بازکاوی شده است. چنان که از خود عناوین پیداست، راهبرد اول یک راهبرد رفتاری، و راهبرد دوم یک راهبرد شناختی است. بیان مسئله پیشرفت، توسعه، کمال و پویایی جوامع مرهون نیروهای تربیت شدة آن جوامع است. صلاح و سلامت نسل های متوالی جوامع با برنامه های تربیتی تحقق می پذیرد. کودکان، نوجوانان و جوانان در صورتی به افراد مفید و مؤثر تبدیل می گردند که فرایند تربیتی درستی را پشت سر بگذارند. نوجوانان و نونهالان امروز تصمیم گیران آیندة جامعه اند. آنها با فعالیت و حضور خود در عرصه های گوناگون اجتماعی، قوام، ثبات و پایداری جامعه را رقم خواهند زد. بنا به فرمودة امیر المؤمنین علیه السلام، کسی که در کوچکی درست تربیت نشود در بزرگی قادر نخواهند بود [در مسائل سیاسی ـ اجتماعی] بر دیگران پیشی بگیرد (تمیمی آمدی، 1366، ص 43). بنابراین، جامعه ای می تواند افراد پیش قدم و پیش گام داشته باشد که در تربیت کودکان و نوجوانان خود سرمایه گذاری نموده، آنها را طبق نیازهای اجتماعی و سیاسی جامعه تربیت کرده باشد. بدین روی، امام حسن علیه السلام فرزندان امروز را بزرگان فردا می خوانند: به راستی، شما کودکان امروزید و در آیندة نه چندان دور، بزرگان قوم دیگری خواهید شد (مجلسی،1403، ج 2، ص 152). نوجوان از حیث شناختی، به دنیای استدلال و انتزاع پا می گذارد و نسبت به هویّت خود و چگونگی دنیای پیرامون به تأمّل می نشیند (آقا محمدیان، 1384، ص150). او میان زیست جهان، فرهنگ، جامعه و نحوة زندگی خانوادگی خود و فرهنگ، جوامع و نحوة زندگی دیگران مقایسه می کند. ترجیح کارهای گروهی، اهمیت هم سالان، تمرد علیه کنترل خانواده، پای بندی شدید نسبت به عقاید و افکار خود در مقابل معیارهای پذیرفته شدة والدین، تبدیل وضعیت تقلید از هنجارها به تقلید از الگوها و شخصیت های مطرح در سطح جامعه، و روحیة استقلال طلبی از ویژگی های بارز دورة نوجوانی به شمار می رود (شرفی، 1368، ص 148-159). کاهش روابط خانوادگی سبب می شود نوجوان به روابط اجتماعی بیرون از خانواده علاقه پیدا کند. بر همین پایه، تأثیر خانواده و معلمان در هنجارپذیری و سبک زندگی نوجوان کم رنگ و به جای آنها، گروه همسالان و گروه های مرجع ورزشی و هنری نقش پررنگ تری پیدا می کند. گروه های مرجع جدید نظیر هنرمندان، ستاره های ورزشی و هنری و نیز هم سالان منبعی برای انتخاب ارزش های نوجوان قلمداد می گردد. نوجوان به صورت منحصر به فرد، به همنوایی اظهار علاقه مندی می کنند (شهرآرای، 1384، ص 314). همین گرایش آنها را به سمت هم نوایی با کسانی (هم سالان) فرا می خواند که از بیشترین سطح تعامل صمیمی برخوردارند. از حیث تربیتی، موضع خانواده در قبال ارتباط نوجوان و گروه های مرجع اهمیت دارد. خانواده ها غالباً در مواجهه با نحوة پیوند نوجوان با هم سالان، رسانه و شخصیت های هنری و ورزشی با چالشی جدّی روبه رو هستند. برخی با تردید و انکار حقیقتی که ریشة زیستی و روانی ـ اجتماعی دارد، عرصه را بر نوجوانان تنگ می کنند و سخت گیری بیجا به خرج می دهند. در مقابل، برخی دیگر با تسلیم شدن در قبال تعلقات و گرایش های نوجوان، بی مسئولیتی کرده و در مواجهه با گرایش های فرزندان خود، خنثا عمل می کنند. این درحالی است که نحوة مواجهة والدین با نوجوان نه تنها بر ارتباط نوجوان و عرصه های گوناگون زندگی اجتماعی تأثیر می گذارد، بلکه ارتباط خود والدین و نوجوان را نیز تحت الشعاع قرار می دهد. همان گونه که امام علی علیه السلام یادآوری نموده اند، فرزندان در هفت سال اول، گلی زینت بخش، و در هفت سال دوم، خدمت گزار، و در هفت سال سوم [بسته به تلاش های تربیتی دوره های قبل] دوست و یا دشمن والدین هستند (ابن ابی الحدید، 1404، ج 2، ص 343). بنابراین، علاقة نوجوان به الگوپذیری و هم سویی و هم نوایی با شخصیت های مورد قبول خود، هم توجیه اجتماعی دارد و هم پشتوانة زیستی و روانی. الگوپذیری در نوجوانی گریز ناپذیر است. ازاین رو، جا دارد بحث شود که آیا والدین بجز دو طیف پیوستار انکار و تسلیم، راه دیگری نیز در مواجهه با پدیدة الگوپذیری در نوجوانی دارند؟ چگونه می توان با نوجوان برخورد کرد که هم اقتضائات روحی، جسمی و اجتماعی دورة سنّی دورة نوجوانی نادیده انگاشته نشود و هم سلامت اجتماعی نوجوان خدشه دار نگردد؟ شواهد و قراین به دست آمده از منابع دینی گویای این امر است که خانواده با در نظر داشتن سازوکار خاصی می تواند پدیده الگوپذیری را مدیریت و سامان دهی کند. ضرورت مدیریت الگوپذیری نوجوان بنابر مطالعات و تحقیقات روان شناختی و جامعه شناختی، بیشتر رفتارها و کنش های اجتماعی نوجوان متأثر از الگوهای رفتاری و در حاشیة ضعف روابط خانواده و نوجوان صورت می گیرد. الگوپذیری در نوجوانی یک امر اجتناب ناپذیر است. اما آنچه این واقعیت را بیش از همه مسئله دار جلوه می دهد، الگوپذیری نوجوان از خرده هنجارهای غیر متداول (نابهنجار) اجتماعی و معیارهای ناصوابی است که نوجوانان در انتخاب شخصیت های مهم (الگو) زندگی خود در نظر می گیرند؛ مسئله ای که بیشترین آسیب پذیری نوجوان را، که همان بی ثباتی در قضاوت های ارزشی باشد، رقم می زند. طبق نظر پژوهشگران، تزلزل در قضاوت های ارزشی نوجوان ریشه در ناپایداری گروه های مرجع دوران نوجوانی دارد (شهرآرای، 1384، ص 204-205). طرد الگوپذیری و انکار پیوند نوجوان با گروه های مرجع نه تنها با اقتضائات روانی و اجتماعی دورة نوجوانی ناسازگار است، که برای جامعه، بسیار خطرناک و آسیب زا هم هست. نقش مثبت خانواده در الگوپذیری و ارتباط عاطفی و رفتاری نوجوان با گروه هم سال، در ساماندهی این ارتباط و جهت بخشیدن آن به سمت صلاح و هدایت فرد و جامعه است. در نوشتة پیش رو، به دو راهبرد کلان سامان دهی، که از آیات و روایات قابل استنباط است، اشاره شده و سازوکارهای اجرایی آن بررسی گردیده است. الف. مدیریت الگوپذیری با هم اندیشی الگوپذیری و تبدیل شدن آن به نمودهای رفتاری، سه سرچشمة هم عرض و موازی دارد؛ سرچشمه هایی که الگودهی و الگوپذیری را به سمت سعادت و کمال و یا شقاوت و هلاک افراد رهنمون می کند. انگیزش های انتخاب الگو، معیارهای انتخاب الگو، و هنجارهای به دست آمده از الگوپذیری سه سرچشمة تعیین کننده در ثمر بخشی الگودهی و الگوپذیری است. اگر الگودهی و الگوپذیری با انگیزش های صحیح و معیارهای مطلوب و هنجارهای مطمئن همراه شود، هدایت فردی و اجتماعی را در پی خواهد داشت، و اگر به هر علت، در این سه عنصر کژاندیشی، بدفهمی و یا کوتاهی صورت بگیرد نتیجة قطعی آن فزونی آسیب های اجتماعی دامن گستر، آیندة ناخوشایند برای الگوپذیر و جامعه، هنجارشکنی و هزینه های سنگین فرهنگی خواهد بود. بنابراین، در سامان دهی الگوپذیری، لازم است تفاهم حداقلی نسبت به سه عنصر مزبور در میان نوجوان و کارگزاران تربیت خانوادگی برقرار باشد. 1. هم اندیشی در هنجارها: هنجارها به چگونگی انجام رفتارها مربوط است. هنجارها، چشم داشت های خاص رفتاری را به وجود می آورد. برپایة همین چشم داشت ها، نقش های رفتاری یا سلوک استاندارد ایجاد می گردد و توضیح داده می شود که چرا یک رفتار خاص مطلوب و قابل قبول است (کیندال، 2011، ص 83). هنجارها تغییرات کند و سامان مندی ایجاد می کنند (گیدنز، 1390، ص 36). در رفتارهای افراد نقش تعیین کننده دارند. کارگزاران جامعه پذیری، منابع اطلاعاتی افراد نسبت به هنجارها را در دسترس قرار می دهند. معمولاً هنجارها در خلال معاشرت و پی روی از الگوها و گروه های مرجع، درونی می شوند. هنجارهایی که با الگوپذیری نهادینه می شوند لزوماً کارآمد و سعادت بخش نیستند. هنجارها وقتی به سعادت فردی و اجتماعی کمک می کنند که در جهت ارزش های انسانی و مصالح دنیوی و اخروی باشند. نوجوانان بیش از کودکان و جوانان در معرض هنجارشکنی هستند. علت آن نیز بلوغ جنسی، ارتباط با هم سالان ـ که ممکن است بعضاً هنجارشکن باشند ـ و روحیة تأثیرپذیری از مدگرایی و شخصیت های کاذب است. نقش خانواده در تثبیت هنجارها در نوجوان پر رنگ تر از سایر نهادهاست. آنها می توانند نسبت به هنجارها و بایدهای آن به گفت وگو بنشینند و در این موضوع با آنها هم اندیشی کنند. راهبردهای عملیاتی خانواده در باب هم اندیشی نسبت به هنجارها، در موارد ذیل خلاصه می گردد: الف. بازخورد منطقی با هنجارهای خلق الساعه (مد) مُد معادل انگلیسی fashion به معنای روش و طریقة موقت است که طبق ذوق اهل زمان، طرز زندگی و لباس پوشیدن و مانند آن را تنظیم کند (دهخدا، 1352، ذیل واژة مد). مد روشی است برای لباس پوشیدن، رفتار کردن، آذین بندی یا علاقه ای است که مد نظر قرار می گیرد. مُد به عنوان یک پدیدة فرهنگی دنیای نوین، بحث های دامنه داری را در علوم اجتماعی پدید آورده است. مُد معلول عوامل متفاوتی است. نظریة مقبول پژوهشگران اجتماعی این است که مُد در سایة زندگی نوین، با زمینه سازی های نظام سرمایه داری و با حمایت جنبش های اجتماعی فمینستی و حاکمیت مکاتب فکری فردگرایی، انسان گرایی و سودگرایی به وجود آمده است. بازتاب فردی ـ اجتماعی مد به خود اظهارگری و خود نمایشی مدگرایان در محضر دیگران بروز و ظهور می یابد (ترنر، 2006، ص 197). به خاطر پیچیدگی شکل گیری مد و زمینه های معرفتی و اجتماعی متفاوتش، خانواده ها نقشی بنیادین در تأیید یا تردید نسبت به آن نمی توانند داشته باشند. خانواده ها می توانند با توسعة دانش نوجوان نسبت به آسیب ها و پیامدهای الگوپذیری، از هنجارهای خلق الساعه (مد) زمینه های گرایش نوجوان به این پدیده را کم رنگ کنند. دو عامل سبب پی روی نوجوان از مد می شود: یکی اینکه نوجوان با مد شخصیت خود را به نمایش می گذارد و با مُد احساس هویّت می کند. دیگر اینکه از پیامدهای هنجارگریزی تغافل می کند. پدران و مادران با ورود به همین دو حوزه، می توانند نسبت نوجوان و هنجارهای جدید را متحول سازند. بیان ملاک های ارزشمندی انسان: پی روی از هنجارهای خلق الساعه با انگیزة خود نمایانگری نوجوان همراه است. نوجوان با مُدگرایی، مهم بودن و به روز بودن خود را به نمایش می گذارد. این انگیزه نشان دهندة آن است که آنها نسبت به ملاک های ارزشمندی انسآنها به دسته بندی مطلوب نرسیده اند. از نظر اسلام، آرایش، لباس، نوع آرایش مو، برچسب لباس و مانند آن هیچ کدام موجب ارزشمندی انسان نیست، بلکه ارزشمندی و شخصیت افراد به یک عامل درونی و یک عامل رفتاری وابسته است: بینش درست نسبت به نظام هستی و کنش درست (ایمان و عمل صالح) در مقابل خدا: تقوا (حجرات: 13)، خود (عدم ظلم به خود) (طلاق: 1)، دیگران (احساس مسئولیت نسبت به دیگران و کمک به دیگران) (آل عمران: 114) و طبیعت (حفظ طبیعت) (بقره: 204). نوجوانان به هر علتی، چه نیازهای اجتماعی ـ روانی، چه کمبود دانش، چه تأثیرپذیری از تبلیغات بنگاه های اقتصادی و چه هم نوایی با هم سالان، به هنجارهای لحظه ای گرایش می یابند. وظیفة والدین این است که ملاک های ارزشمندی انسان و نقش این ملاک ها را در سعادت انسان به آنان یادآوری کنند. بیان جایگاه اجتماعی ـ سیاسی نوجوان هنجارپذیر و هنجارگریز: قشر نوجوان در هر جامعه، به لحاظ جمعیت شناختی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، دارای ارزش است. نوجوانان نیروهای فعّال جامعه و تعیین کنندگان وضعیت های سیاسی ـ اجتماعی جامعه در آینده هستند. آنان می توانند با نوع حضور خود در عرصه های سیاسی ـ اجتماعی و با تأیید و یا مخالفت خود، مسیر جامعه را تغییر دهند (مجلسی، 1403، ج 24، ص 246). آنان با اهمیتی که دارند، در عرصة فعالیت های اجتماعی ـ سیاسی یکسان ظاهر نمی شوند. برخی به هنجارها و ارزش های اجتماعی پایبندند و برخی دیگر ناهم نوا با هنجارها و ارزش ها عمل می کنند. مهم است به نوجوان گوشزد شود که هم نوایی و ناهم نوایی بر جایگاه اجتماعی او تأثیر می گذارد، و موقعیت فرد هنجارپذیر و هنجارگریز یکسان نیست (سجده: 18). نوجوانان هنجارگریز، آماج برچسب ها، رفتارهای نابهنجار سازمان یافته و جایگاه اجتماعی متزلزل هستند (عباسی، 1383، ص 104-108). آنها در ابتدا، خطاهای اندک و قابل اغماض از خود بروز می دهند، تا اینکه به مرور زمان، ناهنجاری وجودشان را احاطه نموده، آنها را هرچه بیشتر در خطاها فرو می برد (بقره: 81). و جزای رفتار نادرست آنها چیزی جز ذلت، حقارت و سیاه رویی نیست (یونس: 27). در مقابل، افراد هنجار پذیر از حیث معنوی و اجتماعی، در جایگاه رفیع تر و محترمانه ای قرار دارند (نساء: 31). اعضای خانواده می توانند با بیان ارزشمندی هنجارپذیری، نوجوانان را به هم نوایی با هنجارهای مثبت اجتماعی ترغیب کنند و با ذکر پیامدهای ناگوار اجتماعی و فردی هنجارگریزی، نگرش آنان را نسبت به هنجارهای اجتماعی عمق ببخشند و تعلّق خاطر آنان ر ابه هنجارهای ناپایدار خرده گروه ها کم کنند. ب. توجه به هنجارهای دینی: بخش قابل توجه هنجارهای اجتماعی، هنجارهای رسمی (Formal norms) است. هنجارهای رسمی هنجارهای مدونی است که مجازات های معیّنی برای تخطی کنندگانش لحاظ شده است. قوانین، مصداق بارز هنجارهای رسمی در جوامع به شمار می روند؛ هنجارهایی که مکتوب هستند و با ضمانت های اجرایی خاصی (تأیید رسمی برای رفتارهای مناسب و کیفر برای رفتارهای نامناسب) پشتیبانی می شوند (کندال، 2011، ص 83). در جوامع دینی، هنجارهای رسمی با احکام شرعی شناخته می شود و با ضمانت های اجرایی در نظرگرفته شده از سوی دین حمایت می گردند. در نگرش اسلامی، هنجارهای رسمی بر محور احکام فقهی سامان می یابد. بنابراین، در این جوامع درونی سازی و تفاهم هنجاری بر محور هنجارهای رسمی (احکام و بایدها و نبایدهای فقهی) از ضروری ترین اقدامات تربیتی و اصلاحی به شمار می رود. به تعبیر دیگر، بدون فهم و تفاهم حداقلی بر سر احکام و دستورات دینی تفاهم هنجاری لازم، که برای نظم جامعه سودمند و برای سعادت و تکامل جامعه ضروری است، هیچ گاه تحقق نمی یابد. در محیط خانوادگی، هم اندیشی بر محور بایدها و نبایدهای شرعی، روزنه ای به روی اعضای نوجوان و نوشکوفای خانواده می گشاید تا از طریق طرح، توجه و بازخوانی مستمر بایدها و نبایدها و دستورات رفتاری، به الگوهای ساخت یافتة رفتاری دست یابند. برای دست رسی به این مهم، لازم است حلال و حرام شرعی در محیط خانواده بازخوانی و در قالب دانش و عمل تکرار گردد. نیز کارکرد نمودهای الگوپذیری از این دستورالعمل های شرعی توجیه شود. بازخوانی حلال و حرام: چنان که یادآوری شد، در جامعة اسلامی، هنجارهای اجتماعی بر مدار احکام شرعی دور می زند. احکام شرعی بر اساس مصالح و مفاسد دنیوی ـ اخروی و فردی ـ اجتماعی انسان سامان یافته است. امام رضا علیه السلام می فرمایند: اگر خداوند چیزی را حلال نموده در آن، صلاح و سلامتی بندگان نهفته است و افراد در زندگی خود، به آنها نیاز دارند، و اگر می بینیم که خداوند چیزی را حرام کرده زندگی افراد به آن وابسته نیست و مشاهده کرده ایم که در آن مفسدة نابود کننده و هلاک کننده وجود دارد (شیخ صدوق، بی تا، ج 2، ص 592). همان گونه که در روایت مزبور بدان اشاره شده، حلال و حرام شرعی تأمین کنندة مصالح و مفاسد زندگی انسآنهاست. فهم آنها و سازگاری زندگی خانوادگی و اجتماعی بر اساس آنها ضرورتی انکار ناپذیر دارد. به خاطر نقش فهم حلال و حرام در زندگی است که معصومان علیهم السلام به حفظ احادیث با محتوای حلال و حرام توصیه نموده (مجلسی، 1403، ج 2، ص 154) و فهم حدیث را از داشته های مادی و دنیوی ارزشمندتر خوانده اند (همان، ص 146). نوجوان گاهی نسبت به هنجارهای دینی و مسائل شرعی به این علت کم توجه است که قبلاً چیزی در این باب نیاموخته و نسبت به ضرورت آنها و نقش آنها در زندگی فردی و اجتماعی توجیه نشده است و یا حتی والدین هنجارهای مذکور را در زندگی خانوادگی نادیده گرفته اند. بدین روی، لازم است در محیط خانواده، ضمن پای بندی به حلال و حرام شرعی، آن را برای نوجوان بازخوانی و ضرورت کارکردی و نقش فردی و اجتماعی آن را برایش توجیه سازند. توجیه ضرورت کارکردی رعایت حلال و حرام در روابط اجتماعی: ناآشنایی با هنجارهای اسلامی نسبت به پوشش و آرایش و نحوة روابط میان فردی یکی از علل کم توجهی به هنجارهای اجتماعی در حیطه های ذکر شده است. توجه نکردن به احکام پوشش و آرایش سبب می شود که خانواده ها نسبت به روابط نوجوان و نحوة پوشش و آرایش آنها توجه کافی نداشته باشند. بحث رعایت حلال و حرام در روابط اجتماعی به عنوان بحث حجاب و عفاف مطرح می گردد. غالباً اذعان دارند که رعایت حجاب و عفاف در عین اینکه جنبه ای هنجاری و اخلاقی دارد، آثار و پیامدهای اجتماعی نیز دارد. رعایت نکردن حجاب و عفاف زمینه ای برای به انحراف کشیده شدن جوانان در جامعة اسلامی (نخعی، 1385، ص 130) و در پی آن، تزلزل و فروپاشی خانواده ها به شمار می رود. از نظر اسلام، رعایت حجاب و عفاف رستگاری فردی و اجتماعی را موجب می شود (نور: 31). در نگاه اسلامی، رعایت حجاب و عفاف در نظام معیشتی اسلامی کارکردهای روانی (نظیر آرامش روانی، کاهش اضطراب و استرس) کارکردهای خانوادگی (همچون استحکام روابط خانوادگی، محدودیت کام یابی های جنسی به خانواده و همسران مشروع، وفاداری جنسی، ترغیب جوان به ازدواج و تشکیل خانواده و جلوگیری از گسست خانواده) و کارکردهای اجتماعی (همانند وجود نیروی فعّال در جامعه، پویایی جامعه، تقویت غیرت جمعی و ارزش و احترام زنان در جامعه) را به دنبال دارد) (مطهری، 1387، ج 19، ص 427-440). غفلت از کارکردهای و پیامدهای حجاب و عفاف با توجه به محدودیت دانش و تجربیات نوجوان طبیعی است. ازاین رو، از والدین مسئول انتظار می رود که نسبت به آینده و هنجارپذیری فرزندان خویش حساسیت مذهبی داشته باشند؛ برای آنان کارکردها و کژکارکردهای رعایت حلال و حرام را بازگو کنند. البته شبهاتی که در باب رعایت حلال و حرام در روابط اجتماعی و نیز استلزام بر حجاب و عفاف مطرح می شود نیز به طرز انکار ناپذیری انگیزش و تعلّل نوجوانان را موجب گردیده است؛ شبهاتی از این قبیل: ـ آنچه به نام حجاب و عفاف و قلمرو حلال و حرام تبلیغ می شود مانع و ناقض آزادی فردی است. ـ رعایت کردن و نکردن حجاب و هنجارهای پوششی مسئله ای شخصی است که به دیگران مربوط نمی شود. ـ آنچه در روابط اجتماعی مهم است صاف بودن دل است، نه ظواهر بیرونی؛ همچون لباس و آرایش. ـ حجاب در عقده های جنسی ریشه دارد و حسّ مالکیت جنسی سبب سخت گیری نسبت به آن شده است. ـ سخت گیری در معاشرت اجتماعی سبب می شود که دختران جوان خواستگار نداشته باشند؛ یعنی رعایت حجاب مانع یافتن همسر مناسب برای دختران تلقی می شود. ـ جمود و تحکم در روابط اجتماعی نشانة رکود و عقب ماندگی است. شبهات مزبور را برخی جوانان و نوجوانان برای سبک دوش ساختن خود از محدودیت های معاشرتی یا در واکنش به اظهارات افراد هنجار پذیر ابراز می دارند. در این میان، وظیفة خانواده است که زیربنای شناختی نوجوانان را تحکیم بخشند و اعطای بینش به آنها را در دستور کار تربیتی خود قرار دهند. هرچند شبهات پیش گفته سیاق فمینیستی و خاستگاه برون فرهنگی دارد، اما رویکرد تربیتی اسلامی اقتضا دارد که مربیان از جمله والدین پاسخ قانع کننده ای برای این شبهات داشته باشند. بر اساس مبانی معرفتی و تربیتی اسلامی، انسان چه در ساحت های فردی و چه در ساحت های اجتماعی، آزادی مطلق ندارد، بلکه هم از حیث مسئولیت های مذهبی و هم از لحاظ محدودیت های زندگی اجتماعی، ملزم است برخی از محدودیت ها را، که حجاب و هنجارهای مربوط به معاشرت بخشی از آنهاست، بپذیرد. نبپذیرفتن چنین محدودیت هایی نه تنها قلمرو آزادی جوانان را بیشتر می کند، بلکه تعارضاتی به وجود می آورد که مخل زندگی جمعی است. به همین سبب، رعایت کردن و نکردن هنجارهای مربوط به معاشرت حق شخصی نیست؛ بلکه بازتاب اجتماعی و فرهنگی دارد. بنابراین، اگر رعایت بایدهای معاشرت، موجب ایمنی و سکون در جامعه می شود، از خلال سکون و آرامش اجتماعی نیز پیشرفت و ترقّی دست یافتنی خواهد بود. در نهایت، یادآوری این مسئله در خور توجه است که از منظر اسلام، صحّت و سلامت اعتقادی دو بال دارد: یکی سلامت قلبی (ایمان) و دیگری سلامت رفتاری (عمل صالح) (بقره: 25، 82، 277) که هر دو در کنار هم و به صورت جایگزین ناپذیر مطرح شده است. ظاهر، بخشی از شریعت اسلام است که التزام به آن نشانة ایمان و صافی دل به شمار می آید (دهقانی، 1389، ص 109-231؛ مهدی زاده، 1390، ص 151-172؛ مهریزی، 1385، ص32، 53، 61). 2. هم اندیشی در معیارهای انتخاب الگو: نوجوان نیازمند شناخت معیارهای الگوی مناسب است. اینکه نوجوان با چه معیارهایی الگوهای رفتاری خود را بر می گزیند، حایز اهمیت است. خصوصیاتی که در الگوپذیری و الگودهی مورد ملاحظه قرار می گیرد، در آیندة اجتماعی و سیاسی نوجوان اثر دارد. یک نوجوان سعادتمند آن است که معیارهایی را در نظر بگیرد که به فضیلت بینجامد و از معیارهایی که رذایل را موجب می شود دوری گزیند (ابن ابی الحدید، ج 20، ص 331). بنابراین، سزاوار است در خانواده، بایدهای الگوپذیری مطرح شود و از این طریق، نوجوان از چند و چون و لوازم و پیامدهای الگوپذیری اطلاع یابد. خانواده با این کار، راه نوجوان را برای شناخت الگوهای مناسب رفتاری در عرصه های گوناگون فرهنگی ـ اجتماعی می گشاید و او از این طریق، به سعادت و کمال رهنمون می شود. معیارهای الگوپذیری از منابع دینی قابل استخراج هستند. در اینجا، به حسنه بودن، ارزش محور بودن و ثبات رفتاری الگو اشاره می گردد: الف. تفاهم بر حسنه بودن الگوپذیری: نوجوان به لحاظ روحیات و نوع روابط اجتماعی، ناگزیر است گروه ها و افرادی را به عنوان الگو بپذیرد. هم سالان، هنرپیشگان، ورزش کاران، شخصیت های سیاسی، مذهبی و ملّی الگوهایی هستند که نوعاً نوجوانان به آنان اقتدا می کنند. نکتة شایستة توجه در هم اندیشی والدین ـ نوجوان این است که والدین و نوجوان باور داشته باشند که تقلید از هر الگویی آیندة سیاسی و اجتماعی نوجوان را تضمین نمی کند. همان گونه که در آیات قرآن اشاره شده است، الگو باید نیکو اسوة حسنه باشد (احزاب: 21؛ ممتحنه: 4 و6). قید حسنه گویای این واقعیت اجتماعی و تاریخی است که الگو و الگودهی و الگوپذیری، هم جنبة مثبت دارد و هم جنبة منفی؛ یعنی انسآنها هم از افراد درست و شایسته تقلید می کنند و هم از افراد نابهنجار و بدسیرت. بر سمت و سوی مثبت داشتن الگوگیری و تأثیرپذیری از شخصیت ها در آموزه های دینی تأکید شده است. امیر المؤمنین علیه السلام هنگامی که مردم را به الگوپذیری از پیامبر فرامی خوانند، به پاکی و طهارت آن حضرت اشاره می کنند و می فرمایند: به پیامبر، پاک ترین و شایسته ترین فرد، اقتدا کنید. قطعاً راه و رسم او الگویى است براى الگو طلبان، و مایة فخر و بزرگى براى کسى که خواهان بزرگوارى باشد. و محبوبترین بنده نزد خدا کسى است که به پیامبرش اقتدا کند، و گام بر جای گام او نهد (سیدرضی، 1414، ص 228). خوب است در محیط خانواده، این اصل معاشرتی برای همه توجیه شود و همه دربارة آن به توافق برسند که بنا بر اقتضای منش اجتماعی، و آینده نگری، نباید از هر گروه و هر نوع شخصیتی الگو پذیرفت. الگوپذیری از کسانی نوجوان را به سوی سعادت هدایت می کند که شخصیت نیکو، رفتار نیکو و وجهة نیکو داشته باشد. به همین خاطر، دل بستن به شخصیت های ناموجّه و پی روی از افراد نامطمئن نوجوان را از سعادت و خوش بختی دنیوی و اخروی دور می کند (بقره: 257) . ب. تفاهم بر ارزش محور بودن الگوپذیری: فرایند الگودهی و الگوپذیری فرایندی نسبتاً پیچیده و متأثر از خرده فرهنگ هایی است که خانوادة نوجوان بدان تعلّق دارد. به بیان رساتر، الگوپذیری تابع زیست جهان خانوادگی نوجوان است. بدون تردید، شخصیت اجتماعی والدین طبقة اجتماعی که در آن زندگی می کند، محل سکونت و خانواده هایی که با آنها معاشرت می کنند و عوامل بسیار دیگر در فرایند الگوپذیری و الگودهی نقش دارد؛ اما بنابر رویکرد اسلامی، این مسئله با وجود آنکه واقعیت دارد، به معنای مجبور بودن خانواده ها و خود نوجوانان در پیمودن فرایند از پیش تعیین شده نیست. از نظر اسلام، معیار توجیه پذیری الگوپذیری ارزش محور بودن الگوپذیری است (ممتحنه: 4). آن گونه که از شواهد دینی برمی آید، در الگوپذیری، نه خویشاوندی و رابطة خونی اهمیت دارد و نه آشنایی و ظواهر مردمی، بلکه آنچه مهم است مسئلة نزدیک شدن به ارزش ها از طریق الگوپذیری است. با این وصف، مسئلة حایز اهمیت برای خانواده ها این است که با هم اندیشی در مسائل ارزشی، بنیآنهای اعتقادی نوجوان را تقویت کنند و ظرفیت درونی آنها را در ملاحظة ارزش های انسانی و الهی ارتقا بخشند. اگر چنین نکنند نوجوانان در انتخاب الگو و نحوة الگوپذیری دچار اشتباه خواهند گردید و با انتخاب الگوهای نامناسب، در مسیر نادرست قرار خواهند گرفت (انفال: 73). ج. تفاهم بر ثبات رفتاری و شخصیتی الگو: الگوپذیری نوجوانان اگر از سر تمایلات فردی و خودنمایانگری صورت گیرد، با هنجارهای ثابت اجتماعی ناسازگار خواهد بود. علت عمدة این مسئله آن است که الگوهای نوجوانان در نوسان و هنجارهای به دست آمده از الگوپذیری، هنجارهای زودگذر و خلق الساعه هستند. همین مسئله پژوهشگران اجتماعی را واداشته است تا با مسئلة اجتماعی مدگرایی مواجه باشند. الگوپذیری از روی هوس، در طول زمان، پدید می آید و به آرامی رشد می کند و در زمانی به اوج می رسد و سرانجام، رو به زوال می گذارد و از بین می رود. این نوع الگوپذیری در یک چرخة همیشگی سیر می کند؛ یعنی الگویی با تبلیغ رسانه ها، عوامل اقتصادی و خرده فرهنگ ها پدیدار می شود و الگوی قبلی را به محاق می برد و پس از مدتی، جای خود را به الگوی جدید پوششی و منشی می دهد (رفعت جاه، 1386، ص 152). اگر این فرایند ادامه یابد هنجارهای جامعه شکسته شده، فرهنگ مردم جامعه عریان و در تضاد با ارزش های انسانی و بومی سیر خواهد کرد (حداد عادل، 1372، ص 33-47). آنچه نوجوان را در این باب بیش از همه کمک می کند توجه به آسیب های ناپایدار الگوهای لحظه ای و لزوم ثبات در الگوها و هنجارهای اجتماعی است. چنان که در قرآن اشاره شده است، الگوپذیری از سر هوس و با معیارهای فردی ثبات و استحکام نخواهد داشت (عنکبوب: 41). ترغیب مردم به الگوپذیری از شخصیت های تاریخی و مذهبی، که از سوی دین و معصومان علیهم السلام بر آن تأکید شده است، به همین جنبه (ثبات در الگوپذیری) اشاره دارد. حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: من در منش سیاسی، از حضرت نوح، ابراهیم، لوط، موسی و حضرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله الگو گرفتم (حلّی، 1982، ص 329) بنابراین، در محیط خانوادگی، توجه به ثبات شخصیتی الگوها از اهمیتی مضاعف برخوردار است. منابع ابن أبی الحدید، عبدالحمید، 1404ق، شرح نهج البلاغه، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی. آقا محمدیان، حمیدرضا، 1384، روان شناسی بلوغ و نوجوانی، مشهد، دانشگاه فردوسی. تمیمی آمدی، عبدالواحد، 1366، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی. حدادعادل، غلامعلی، 1372، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، تهران، سروش. حرانی، حسن بن علی، 1380، تحف العقول عن آل الرسول، ترجمة بهراد جعفرى، تهران، اسلامیه. حکیمی، برادران، 1380، الحیاة، ترجمة احمد آرام، تهران، فرهنگ اسلامى. دهخدا، علی اکبر، 1352، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران. دهقانی، محسن، 1389، درسنامه حجاب، قم، صبح صادق. دیلمى، شیخ حسن، 1412، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم، شریف رضی. رفعت جاه، مریم، 1386، هویت انسانی زن در چالش آرایش و مد، کتاب زنان، ش 38، ص 135-179. سیدرضی، محمدبن حسین، 1414ق، نهج البلاغة، قم، هجرت. شرفی، محمدرضا، 1368، مراحل رشد و تحول انسان، چ سوم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. شهرآرای، مهرناز، 1384، روان شناسی رشد نوجوان، تهران، علم. شیخ حرعاملى، محمدبن حسن، 1409 ق، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام. شیخ صدوق، محمدبن علی بن بابویه، 1404ق، من لا یحضره الفقیه، چ دوم، قم، جامعه مدرسین. ___، بی تا، علل الشرائع، قم، داوری. ـــــ، 1400ق، امالی الصدوق، چ پنجم، تهران، اعلمی. ضرابی، عبدالله، 1379، نقش و عملکرد مسجد در تربیت، معرفت، ش 33، ص 61–75. طبرسى، علی بن حسن، 1385، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف، حیدریه. طبرسی، حسن بن فضل،1370، مکارم الاخلاق، چ چهارم، قم، شریف رضی. عباسی، محمد، 1383، عوامل فرار دختران از خانه، معرفت، ش 80، ص 95-110. علامه حلى، حسن بن یوسف، 1982، نهج الحق و کشف الصدق، بیروت، دار الکتاب اللبنانی. کلینى، محمدبن یعقوب ، 1407ق، کافی، تحقیق على اکبر غفارى و محمد آخوندى، چ چهارم، تهران، دار الکتب الإسلامیة. گیدنز، آنتونی، 1390، جامعه شناسی، ترجمة حسن چاوشیان، چ ششم، تهران، نی. مجلسى، محمدباقر، 1403ق، بحار الأنوار، چ دوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی. مطهری، مرتضی، 1378، مجموعه آثار، تهران، صدرا. مهدی زاده، حسین، 1390، فلسفه حجاب، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره. مهریزی، مهدی، 1385، حجاب، چ چهارم، تهران، کانون اندیشه جوان. نخعی، زینت، 1385، علل ضعف پوشش و راه کارهای بهینه سازی آن، بانوان شیعه، ش 10، ص 121-130. نورى، حسین بن محمدتقى، 1408، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام. یعقوبى، احمدبن ابى یعقوب، 1371، تاریخ یعقوبی، ترجمة محمد ابراهیم آیتى، چ ششم، تهران، علمى و فرهنگى. Kendall, Diana, 2011, Sociology in Our Times, USA, Wadsworth, Cengage Learning. TURNER, BRYAN S, 2006, The Cambridge Dictionary of sociology, New York, Cambridge University Press. غلام‌حیدر کوشا: کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ابوالفضل ساجدی: دانشیار مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی. پژوهش های تربیتی - سال ششم، شماره اول، پیاپی 11 ادامه دارد/
94/06/14 - 04:39
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 32]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها