محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1796819702
مبانی پرورش صله‌رحم و نقش آن در سبک زندگی اسلامی - بخش اول مفهوم صله رحم و گستره آن در فرهنگ اسلامی
واضح آرشیو وب فارسی:فارس: مبانی پرورش صله‌رحم و نقش آن در سبک زندگی اسلامی - بخش اول
مفهوم صله رحم و گستره آن در فرهنگ اسلامی
هدف پژوهش حاضر، بررسی مبانی پرورش صله رحم و نقش کلیدی آن در ایجاد همبستگی و تحکیم تعاملات و پیوندهای میان اعضای شبکه خویشاوندی و اجتماعی است.
چکیده هدف پژوهش حاضر، بررسی مبانی پرورش صله رحم و نقش کلیدی آن در ایجاد همبستگی و تحکیم تعاملات و پیوندهای میان اعضای شبکه خویشاوندی و اجتماعی است. روش انجام این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و به‌منظور گردآوری داده‌های لازم جهت دستیابی به اهداف پژوهش، متون حدیثی مرتبط با موضوع با استفاده از فرم‌های فیش‌برداری از منابع گردآوری و با شیوه کیفی تحلیل شده است. نتایج پژوهش در دو بخش مبانی و نقش آنها در سبک زندگی اسلامی تبیین شده است. در بخش اول، ویژگی‌ها (کرامت، تمایل به معنویت و فضیلت‌دوستی، محبت، نوع‌دوستی، انس و الفت، آرامش‌طلبی، مثبت‌نگری، تمایل به احسان، خودارزشمندی و دیگرارزشمندی، تمایل به شادکامی، عفو و بخشش، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و تمایل به مالکیت) مطرح گردیده و در بخش دوم پیامدهای روانی ـ عاطفی، روانی ـ اجتماعی، معنوی ـ دینی و اقتصادیِ ویژگی‌های مذکور تبیین شده است. واژگان کلیدی صله رحم، مبانی تربیتی، نقش خویشاوندان، سبک زندگی اسلامی. طرح مسئله پرورش صله رحم از مهم‌ترین راهبردهای تربیتی اسلام در سبک زندگی اسلامی است و در ایجاد همبستگی خویشاوندی و اصلاح اجتماعی نقش مهمی ایفا می‌کند. پیوند با خویشاوندان و نیکی به آنان به‌ویژه پدر و مادر، از راه‌های مهم رشد و تعالی (1) (کلینی، 1344: 2 / 157) و تقرب به خدای سبحان است (طبرسی، 1382: 156) که پس از ایمان به خدا، از با‌فضیلت‌ترین اعمال دینی به‌شمار می‌آید (انعام / 151) و حتی اجر و پاداش اخروی فراوانی دارد. (طبرسی، 1379: 165) از سوی دیگر، قطع ارتباط با خویشاوندان نیز نوعی پیمان‌شکنی با خدای سبحان به‌شمار آمده (بقره / 27) و از مصاحبت و همراهی با قاطع رحم نهی شده (2) (کلینی، 1344: 2 / 641) و او مورد لعن خدای سبحان قرار گرفته (محمد (3) / 23 ـ 22) و این از عوامل سریع فنا و نابودی بشر (4) هم معرفی شده است. (ابن‌بابویه،1366: 584) همچنین بر اساس نقل، بوی بهشت که از مسافت هزار‌ساله به مشام می‌رسد، به مشام قاطع رحم نخواهد رسید. (کلینی، 1344: 6 / 50) پیوند با خویشاوندان، سبب پاک شدن اعمال و دور شدن بلا، آرامش روانی، تعامل عاطفی ـ روانی، توسعه شخصیت اجتماعی و تقویت روحیه در رویارویی با مشکلات، از دیگر آثار صله رحم است. (5) (مجلسی، 1403: 74 / 264) با توجه به اهمیت اسلام به صله رحم، دو مسئله در این تحقیق بررسی می‌شود؛ یکی اینکه مبانی پرورش صله رحم چیست و برای رشد و درونی ساختن آن از چه ویژگی‌های فطری آدمی می‌توان بهره جست؟ دوم اینکه از دیدگاه معصومان(علیهم السلام) پرورش این مبانی چه نقشی می‌تواند در سبک زندگی اسلامی افراد داشته باشد؟ مفهوم صله رحم و گستره آن در فرهنگ اسلامی «صله رحم، کنایه از نیکی به خویشان نسبی و سببی (دور و نزدیک، خوب و بد)، پیامبر و ائمه، (مجلسی، 1403: 71 / 109) مؤمنان (جوادی آملی، 1379: 2 / 588) و مهربانی به آنها و سازگاری و همکاری با آنان و مراعات کردن حال آنهاست (صفورایی، 1388: 156) به‌طورکلی صله رحم می‌تواند در هر نوع کمک روانی، عاطفی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی، معنوی و دینی نمود داشته باشد. مفهوم سبک زندگی اسلامی «سبک زندگی» نظام‌واره خاص زندگی است که به یک فرد، خانواده یا جامعه با هویت خاص اختصاص دارد (شریفی، 1391: 28؛ مهدوی کنی، 1387: 78 ـ 46) و به عبارت دیگر، شیوه‌ای نسبتاً ثابت است که فرد اهداف خود را به آن طریق دنبال می‌کند. (کاویانی و موسوی، 1392: 16) منظور از سبک زندگی اسلامی، شیوه زندگی فردی و اجتماعی است که همه یا بیشتر متدینان به اسلام یا قشر مؤثری از جامعه اسلامی به آن عمل می‌کنند و در رفتارشان منعکس می‌شود. (مصباح، 1392: 6) مبانی صله رحم صله رحم ریشه در فطرت آدمی دارد و این بدین معنا است که صله رحم دارای مبانی فطری است. منظور از مبانی صله رحم، ویژگی‌های طبیعی شناختی و گرایشی هستند که به صورت فطری در انسان‌ها وجود دارند و منشأ و مبنایی برای انجام صله رحم در ابعاد مختلف هستند. به عبارت دیگر، مبانی صله رحم همان هستی‌ها، قابلیت‌ها و ویژگی‌های انسانی است که خواسته‌ها و عملکردهای صله رحمی از آن پدید می‌آیند. (فقیهی، 1392: 33) در ادامه به برخی از این مبانی اشاره می‌گردد: 1. کرامت آدمی به صورت طبیعی دارای کرامت و شرافت ذاتی است و بر حیوانات برتری وجودی دارد. ازاین‌رو برای ارتقای عزّت، ارزشمندی و شرافت خود کوشش می‌کند و از پستی و فرومایگی بیزار است. کرامت به‌معنای بزرگواری و نزاهت از پستی و فرومایگی و برخورداری از اعتلای روحی است. (فرمهینی فراهانی و دیگران، 1388: 71) براساس مبنای کرامت، انسان موجودی شریف است که در نیکوترین شکل آفریده شده است. (تین / 4) وی باید از جایگاه خود در هستی آگاه باشد و بداند که او برترین آفریدگان است و همه هستی برای او آفریده شده و خداوند او را جانشین خود در روی زمین قرار داده و او را به برترین جایگاه در عالم هستی فراخوانده است. در آموزه‌های دینی، دستورات و برنامه‌های متعددی یافت می‌شود که انسان را به ارزش نهادن به خود و دیگران، فرامی‌خواند و احترام به خود و دیگران و خدمت به ایشان را ارزشی متعالی می‌شمارد. برای نمونه، فرهنگ صالح‌نگری و خیراندیشی یکی از محورهای اساسی در بُعد تکریم بوده و در قرآن کریم و سیره پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) به‌طور جدّی به آن توجه شده است. قرآن کریم در بیش از هفتاد مورد، ایمان و عمل صالح را کنار هم قرار داده و بدین‌سان، ارج نهادن به خود و دیگران را در قالب فرهنگ خدمت‌رسانی، صالح‌نگری و خیراندیشی ترویج کرده است. عمل صالح که در سطوح مختلفی قابل انجام است، موجب می‌شود انسان‌ها احساس احترام و صله کرامتی به یکدیگر داشته باشند و به‌گونه‌ای محسوس، تقرب، معنویت و بندگی را در حد خود احساس کنند. بنابراین باید انسان را به شأن و جایگاه والا و واقعی او آگاه ساخت و از بند غفلتی که در آن گرفتار شده و مادی و مادی‌گرایی را مهم‌ترین وجهه همت خویش قرار داده است، رهانید؛ باید او را از کرامت خویش آگاه ساخت و به او حسّ فداکاری و خدمت‌رسانی به همنوعان بخشید؛ درنهایت اینکه، باید او را از شأنیتی که وی را از همه‌چیز و همه‌کس بالاتر و والاتر می‌داند، آگاه ساخت. (قطبی، 1389: 86 ـ 84) 2. تمایل به معنویت و فضیلت‌دوستی یکی ازجمله مبانی پرورش صله رحم «تمایل فطری به معنویت» است که هر انسانی آن را در وجود خویش احساس می‌کند. بر این اساس است که انسان به‌سوی خدا و کمالات اخلاقی گرایش پیدا می‌کند و در این مسیر، توانمندی‌های دیگری را نیز به کار می‌گیرد. ازجمله این توانمندی‌ها، ساختار عاطفی انسان است که زمینه شکوفایی این تمایل فطری را در آنها تقویت می‌کند و فرد را از خودخواهی، به دیگرخواهی و ایثار و فداکاری برای دیگری می‌کشاند. برقراری رابطه با دیگران به‌ویژه خویشان، در شکوفاسازی این خواسته فطری مؤثر است؛ زیرا در این ارتباطات، فضیلت دیگرخواهی و ازخودگذشتگی نمود می‌یابد و از منیت افراد کاسته می‌شود. به همین جهت، هدف غایی و نهایی ارتباطات انسانی در سبک زندگی اسلامی تحقق بخشیدن به هویت معنوی انسانی و پرورش کمالات اخلاقی است که هویتی خداگونه است و در راستای قرب الی‌الله قرار دارد. (نجفی و دیگران، 1392: 269) بر اساس آیات و احادیث فراوانی، انسان‌ها فطرتاً متمایل به معنویت و فضیلت‌دوستی هستند و این تمایل به معنویت، خداجویی، دین‌داری و تقوا را خداوند در نهاد و فطرت انسان‌ها قرار داده است. (فقیهی، 1392: 57) قرآن کریم در این‌زمینه می‌فرماید: «با تمام وجودت به معنویت و دین روی آور؛ به فطرتی که خداوند، مردم را با آن سرشته است و خلقت خداوند، تغییرناپذیر است. این است همان دین استوار؛ ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.» (روم / 30) از این آیه به‌خوبی استفاده می‌شود که انسان‌ها ذاتاً به دین‌داری و معنویت و فضیلت متمایل‌اند؛ ولی این امر، نیاز به پرورش دارد. 3. محبت میل به محبت دیدن و محبت‌ورزی از گرایش‌های فطری انسانی است که فرد در هر دوره‌ای از زندگی و تحول و رشد به آن نیازمند است و باید از آغازین لحظات ورود به این جهان تا زمان وداع از این دنیا، متناسب با دوره رشد او این نیاز عالی و اساسی تأمین شود. (احمدی، 1380: 32) صله رحم در مصادیق گسترده آن، تبلور و شکوفایی این میل فطری است (فلاح رفیع، 1391: 42) و ازاین‌رو در همه مصادیق صله رحم باید اساس رابطه بر محبت باشد تا اهداف تربیتی تحقق یابد. این محبت در صله و ارتباط پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین(علیهم السلام) با مردم که از مصادیق بارز صله رحم از دیدگاه اسلامی است، به‌خوبی آشکار است. آنان با این روش که مبتنی بر محبت خدامحور است، دل‌ها را به‌سوی خود و هدایت‌های دینی خویش متوجه کرده، و قلب‌های سخت را نرم و منعطف می‌ساختند. (اسماعیلی یزدی، 1385: 192) به زبان آوردن مهر، مایه تحکیم پیوند تربیتی است. امام علی(علیه السلام) رفتارهای محبت‌آمیز با خویشاوندان را مفید می‌داند (مجلسی، 1403: 71 / 165) و امام صادق(علیه السلام) در این باب می‌فرمایند: «هرگاه محبت کسی را در دل داشتی، او را از این محبت با خبر کن که این آگاهی، دوستی و مودّت شما را استوارتر خواهد کرد.» (همان: 74 / 181) بنابراین همان‌طور که در روایات آمده، مؤمنان می‌کوشند تا هیچ کلام و ابراز و عملکردی که در آن محبت و مودت جلوه‌گری ننماید، نسبت به همدیگر نداشته باشند. این نوع رفتار مودّتی که از عاطفه درونی و باور قلبی آنان سرچشمه می‌گیرد، می‌تواند به صورت آبراه‌های زلال درآید و در رگ‌های جامعه جریان یابد و تربیت و اخلاق افراد را حیات بخشد و بر اشاعه صله رحم تأثیر همه‌جانبه و عمیق بگذارد. 4. نوع‌دوستی نوع‌دوستی ازجمله امیال فطری است که انسان را از حصار خودمحوری خارج ساخته، موجب می‌شود تا با دیگران پیوند صمیمانه برقرار کند و رفتاری داوطلبانه در جهت منافع دیگری، مانند کمک، همکاری و دلجویی انجام دهد. (آیزنبرگ، 1384: 9) نوع‌دوستی به‌عنوان یک رفتار اجتماعی پسندیده، مورد تأیید همه انسان‌های بهنجار، در هر زمان و با هر ملیتی می‌باشد. (کاویانی و موسوی، 1389: 99) در حیات اجتماعی اسلام نیز هر فردی از آن جهت که انسان است، انسان‌های دیگر را دوست دارد، مگر آنکه به صفتی قبیح متصف شوند؛ مانند اینکه ظالم گردند و با انسان و خدا دشمنی کنند که در این هنگام انسان‌های طبیعی، این انسان‌های منحرف را نه‌تنها دوست ندارند، از آنان بیزاری می‌جویند. نوع‌دوستی در بین ارحام به صورت ارتباط و صله عاطفی تبلور می‌یابد و در این میان، انسان‌های سالم کسانی هستند که ایثار می‌کنند و دیگران را بر خود مقدم می‌دارند؛ هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند. (حشر / 9) (6) در احادیث فراوانی، عملیاتی ساختن این میل فطری سرآمد فعالیت‌های خردمندانه آدمی شمرده شده است، ازجمله امام علی(علیه السلام) فرمود: «خداوند دوست دارد تمام مردم عالم نسبت به کلیه افراد بشر، به پاکی و نیکی فکر کنند و خیر‌خواه یکدیگر باشند.» (آمدی، 1373: 2 / 271) رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) نیز در اهمیت این مسئله فرمود: «کسی که روزگارش را بگذراند، درحالی‌که نسبت به مشکلات دیگران بی‌توجه باشد، در واقع مسلمان نیست.» (7) (مجلسی، 1403: 71 / 327) 5. انس و الفت یکی از خواسته‌های هر انسانی به صورت طبیعی، انس و الفت با دیگران است و لذا تنهایی برای او دشوار است. وی می‌خواهد کسی امین، غم‌خوار و رازدار او باشد تا به او انس گیرد. الفت در اصطلاح به معنای اجتماعِ دوستانه و با هم بودن براساس محبت و انس یافتن با هم است. (مصطفوی، 1385: 1 / 117) بسیاری از دستورات اسلام، برای شکوفاسازی این خواسته سرشتی است و در همین راستا علامه فیض کاشانی رساله‌ای به نام «الفت‌نامه» به رشته تحریر درآورده و در آن معتقد است اکثر دستورات شرعی برای دستیابی به این الفت مقرر شده است. (فیض کاشانی، 1371: 209 ـ 207) رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «کامل‌ترین شما در ایمان کسی است که خوش‌خوترین باشد» و در بیان شاخص‌های خوش‌خویی فرمود: «آنان که نرم و الفت‌گیرنده و مورد الفت دیگران هستند» و همچنین فرموده‌اند: «از ما نیست کسی که الفت نگیرد و کسی با او الفت نگیرد.» (بیهقی، 1424: 6 / 2719) امام علی(علیه السلام) نیز می‌فرمایند: «ذات مؤمن الفت‌گیرنده است و در کسی که با هیچ کس الفت نگیرد، و کسی با او الفت نگیرد، هیچ خیری نیست.» (کلینی، 1344: 2 / 102) از مصادیق مهم الفت‌گیری، انس با ارحام است. انسان‌ها از اینکه با اقوام زندگی کنند، لذت می‌برند؛ زیرا الفت خواسته‌ای طبیعی است که خداوند در نهاد همگان سرشته است. رهبر معظم انقلاب الفت و انس افراد جامعه اسلامی را با یکدیگر از نظر اسلام خیلی مهم دانسته و به نهادینه شدن آن در جامعه توصیه کرده‌اند، تا در نهایت بسیاری از مشکلات اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی حل شود.» (بیانات 11/9/87) بنابراین انس و الفت فطری، آدمی را به روابط انسی با ارحام و دیگر افراد جامعه ایمانی می‌کشاند و سبک زندگی اسلامی را در جامعه رواج می‌دهد. 6. آرامش‌طلبی آرامش‌خواهی از امیال اصیل آدمی است. هر فردی به صورت طبیعی به‌دنبال آرامش است و اضطراب و ناراحتی را دوست ندارد و از آن می‌گریزد. آرامش آن‌قدر برای انسان مهم است که به تعبیر امام علی(علیه السلام) برترین زیبایی (8) (آمدی، 1373: 4 / 275) و گواراترین نعمت از بین نعمت‌های خداوندی (9) تلقی می‌شود. (همان: 6 / 435) در روایات به شیوه‌های تحقق این مقوله نیز توصیه شده است که آقای فقیهی (1379: 314 ـ 313)، 24 شیوه از کلمات امام علی(علیه السلام) استخراج کرده است. این حاکی از انعکاس گستردگی نقش آرامش در زندگی دنیوی و سعادت اخروی، در کلمات معصومان(علیهم السلام) است. یکی از اسباب آرامش آدمی، صله رحم است و افراد با ارتباط با یکدیگر می‌توانند امنیت روانی برای خود و دیگران فراهم سازند. انسان آن‌چنان که در قرآن (فجر (10) / 28 ـ 27؛ یونس (11)/ 62) توصیف شده است، توانایی رسیدن به آرامش، رضامندی و احساس امنیت را دارد. از سویی دیگر، سکینه، آرامش و اطمینان و نداشتن اندوه و بیم ـ که از عناصر لازم برای سلامت روانی در زندگی دنیا هستند ـ در وجود انسان نهاده شده است. 7. مثبت‌نگری در آیات قرآن کریم (بقره / 30و 83؛ تین / 4؛ بنی‌اسرائیل، 7؛ نساء / 148) مثبت‌نگری و زیبابینی کاملاً با سرشت و فطرت انسان‌ها هماهنگ دانسته شده و این حاکی از آن است که انسان باید به دیگران و حتی خود با نگاه مثبت بنگرد. (خدایاری‌فرد، 1379: 147) امام خمینی معتقد است اگر مثبت‌نگری هدف تعلیم و تربیت و حیات آدمی باشد، انسان همواره در جاذبه شعاع ربوبی قرار می‌گیرد و شکوه و زیبایی همه وجود او را پر می‌کند و زیبا دیدن آفرینش، زندگی و دنیا بر جان و روحش مستولی می‌شود. (میرزایی رافع و دیگران، 1391: 126 ـ 125) بر این اساس، مثبت‌نگری انسان در بعد عطوفت و همیاری به انسان‌ها مبنایی تأثیرگذار در حیطه صله رحم خواهد بود. 8. تمایل به احسان میل کمک خیرخواهانه به دیگران، امری فطری است و صله رحم با این میل مرتبط است. این میل، آدمی را به صله احسانی به انسان‌ها به‌ویژه به ارحام سوق می‌دهد. روابط اجتماعی براساس احسان، پیوندی انسانی میان همه افراد مؤمن و حتی دیگر افراد بشر برقرار می‌سازد؛ زیرا بنا به فرمایش امام علی(علیه السلام): «انسان بنده احسان است.» (12) (آمدی، 1373: 7 / 69) انسان‌ها به کمک یکدیگر می‌شتابند و برای رفع نیاز همدیگر اقدام می‌نمایند. از توصیه‌های مهم بزرگان دین آن است که با احسان کردنِ قسمتی از نعمت‌های خداوندی، در حل مشکلات دیگران شرکت کنند. (محمدی اشتهاردی، 1383: 1 / 54) 9. خودارزشمندی و دیگرارزشمندی عزت‌خواهی و ارزشمندی از گرایش‌های فطری انسان است و باعث می‌شود توانمندی‌های ارزشی وی افزایش یابد. احساس قدرت، موفقیت و ارزشمندی ناشی از عزت‌طلبی، زمینه صله رحم را در ارتباطات خود با دیگران در اولویت قرار می‌دهد. عزت نفس یعنی احساس ارزشمند بودن که با درک خود، توانمندی‌های خود و خودباوری واقعی همراه است و فرد با توجه به اهداف ارزشمند خویش، نسبت به زندگی احساس خوبی دارد. خودارزشمندی در واقع به‌منزله سیستم خودآگاهی ایمن عمل می‌کند و مقاومت، قدرت و توانایی لازم را برای بازسازی اخلاقی و تربیتی و پیشرفت ایجاد می‌نماید. (کاوندی و صفورایی، 1391: 171 ـ 166) بنابراین عزت‌یابی و نیل به احساس ارزشمندی، زمینه‌ساز تربیت اسلامی است. این احساس عزت، زمینه فعالیت‌های تربیتی را فراهم می‌سازد تا بتوانند انسان‌های کاملی باشند. عزت اجتماعی و سیاسی جامعه ایمانی اسلامی مبتنی بر عزت روان‌شناختی و احساس ارزشمندی افراد مؤمن در خویشتن است. ازاین‌رو در تربیت اسلامی، ابتدا باید احساس عزت نفس در افراد پرورش یابد تا بتوانند به انسان‌های کامل پیوند بخورند. امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند: «العِزّ أن تذل لِلحَق إذا لَزمَک.» (محمدی ری‌شهری، 1381: 17 / ش12831) خودارزشمندی و دیگرارزشمندی، خودبه‌خود باعث حق‌پذیری و پایبندی به حق می‌شود و شخص، ارزشمندی احکام الهی را می‌یابد و با درک هماهنگی عزت با ارزش‌های دینی و معنوی، نسبت به قانون پروردگار احساس وظیفه‌شناسی می‌کند و به اموری مانند صله ارحام و برخورد عزت‌مندانه با آنها پایبندی نشان می‌دهد و خود را از جهالت و اعمال ضدارزشی همراه با ذلّت نسبت به خود و دیگران (همان: ش 12833)، برحذر می‌دارد. 10. تمایل به شادکامی میل به شادکامی و احساس خرسندی و خوشبختیِ پایدار از مجموع زندگی، از گرایش‌های درونی انسان است. (پسندیده، 1391: 46) ازاین‌رو انسان‌هایی که از طبیعت و فطرت اولیه خویش بیگانه نشده‌اند، دوست دارند همه افراد به‌ویژه ارحام، زندگی شادمانه داشته باشند و هر گاه از ناراحتی آنان اطلاع می‌یابند، ناراحت می‌شوند و در صورت تمکن در رفع غم آنان و بروز شادکامی در زندگی آنان تلاش می‌کنند. آیات متعدد (25 بار با الفاظ مختلف) در قرآن کریم و سخنان بی‌شمار پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومان(علیهم السلام) در این زمینه حاکی از اهمیت موضوع شادکامی، نشاط و سرور و جایگاه آن در تعالیم اسلام است. تأسیس باب «ادخال السرور» در کتاب‌های روایی، حاکی از اهمیت فوق‌العاده اقدام برای شادکردن دیگران است. همچنین ستایش کسانی که اسباب دلخوشی و شادکامی انسان‌ها را فراهم می‌آورند و اینکه در آخرت هیچ غصه‌ای و نگرانی ندارند، (یونس (13) / 62) نشان آن است که شادی دیگران قلب تپنده زندگی سعادتمند و جاودانه آدمی است. امام علی(علیه السلام) فرمودند: «هر کس دلی را شاد کند، خداوند از آن شادی لطفی برای او قرار دهد که هنگام مصیبت چون آب زلالی بر او باریدن گرفته، تلخی مصیبت را بزداید؛ چنان‌که شتر غریبه را از چراگاه دور سازند.» (نهج‌البلاغه، حکمت 257) امام کاظم(علیه السلام) نیز دراین‌باره می‌فرمایند: «زیر عرش سایه‌ای است که تنها کسی در آن می‌آساید که کار خیری را برای برادر دینی‌اش انجام دهد یا گرفتاری او را رفع و یا قلبش را شاد نماید.» (مجلسی، 1403: 11 / 569) توصیه به پرورش این تمایل فطری در متون روایی، به تحول در روابط میان ارحام به‌ویژه مؤمنان نظر دارد؛ تحولی که زندگی فرد را با زندگی جامعه ایمانی، گره عاطفی می‌زند. آنها همانند یک پیکرند و ناراحتی دیگری را ناراحتی خود دانسته، تمام توان خود را در رفع آن به‌کار می‌گیرند (اهوازی، 1404: 39) و زمینه شادکامی یکدیگر را فراهم می‌سازند. 11. عفو و بخشش آدمی به صورت طبیعی دوست دارد از لغزش دیگران بگذرد و عقل عملی باارزش بودن عفو را به‌خوبی می‌فهمد. بر اساس آیات قرآن، بخشش دیگران از ویژگی‌های مؤمنان متقی است. (آل‌عمران / 134) تأکید عقل و دین بر پرورش این گرایش اخلاقی از آن جهت است که در بهبود روابط بین‌فردی آدمیان نقش مهمی را ایفا می‌کند. عفو، رویارویی منطقی با تألم ناشی از جراحت روحی و بازسازی احساس‌ها و باورهای شخصی است. (دیویس، 1388: 75) بیشترین سفارش اهل‌بیت(علیهم السلام) در سبک زندگی، چشم‌پوشی افراد از لغزش‌ها، کج‌خلقی‌ها و اشتباهات یکدیگر است. نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «بر شما باد که گذشت داشته باشید؛ زیرا موجب عزت بنده است.» (14) (کلینی، 1344: 2 / 108) اهمیت و کارآیی این رویکرد تا آنجا است که خداوند به رسول خود دستور می‌دهد: «ای رسول ما، شیوه عفو را پیشه کن و به نیکوکاری امر نما و از مردمان نادان روگردان باش.» (اعراف / 199) همچنین امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند: «گذشت، زینت فضائل اخلاقی است.» (15) (آمدی، 1373: 1 / 140) بنابراین وقتی مؤمنان به این فضیلت نائل آیند و بر عطوفت، مهربانی و بخشایش‌گر بودن اتفاق‌نظر داشته باشند، می‌توانند گامی بزرگ در زمینه‌سازی و پرورش صله رحم بردارند. 12. مسئولیت‌پذیری اجتماعی مسئولیت‌پذیری اجتماعی از جنبه‌های فطری آدمی است که به صورت گرایش و توانمندی در هر فردی وجود دارد. به فعلیت رساندن این توانمندی و عملیاتی ساختن این گرایش در همه مراحل زندگی و در چگونگی تعاملات ارحام با یکدیگر می‌تواند زمینه‌ساز تحولات تربیتی و ظهور توانمندی‌های جدید افراد باشد. (شریفی، 1391: 201) مسئولیت‌پذیری اجتماعی، نوعی احساس التزام به عمل یا واکنش فردی در موقعیت‌های گوناگون به دلیل تقید به دیگران است که نتیجه آن نوعی احساس تعهد و پایبندی به دیگران و تبعیت از قواعد و معیارهای اجتماعی و درک قواعد گروهی خواهد بود. که این در ذهن و رفتار فرد شکل می‌گیرد. (سبحانی نژاد و آب‌نیکی، 1391: 62) آثار این امر را می‌توان در زندگی انسان‌ها و در ابعاد مختلف فکری، اجتماعی، مذهبی، هنری و اخلاقی آنها مشاهده کرد. (ایزدی و دیگران، 1385: 64) بنابراین با پرورش مسئولیت‌پذیری، افراد نسبت به اقوام و همه کسانی که اسلام آنها را ارحام دانسته است، احساس مسئولیت می‌کنند و درد و گرفتاری‌های آنان را مسئله خود می‌دانند و در حل و رفع آن می‌کوشند. 13. تمایل به مالکیت تمایل به داشتن مال و دارایی و تصاحب آن از امیال فطری انسان است که در وجود هر انسانی به صورت استعداد نهفته شده است. از نظر اسلام، مالکیت خصوصی محترم است. (ذاریات / 19؛ نسأ / 4،10 و 29؛ بقره / 279) همچنین در منابع فقهی و در مباحث قرض، ارث، انفاق، صدقات، مهر، غصب، وصیت، عتق، دیه و ربا بر آن تأکید شده و برای متجاوز به حریم مالکیت، مجازات تعیین گردیده است. (مائده / 36) البته مالکیت خصوصی در طول مالکیت خدا و هماهنگ با مالکیت عموم مردم، محترم است. (حکیمی و دیگران، 1410: 5 / 271) پی نوشت: 1. امام صادق(علیه السلام): «إ‌ِنَّ صِلَه الرَّحِم ِ وَ الْبرَّ لِیُهَوِّنان‌ِ الْحِسابَ وَ یَعْصِمان‌ِ مِنَ الذُّنـُوب فَصِلُوا أ‌َرْحامَکُمْ وَ بَرُّوا بإ‌ِخْوانِکُمْ وَ لَوْ بحُسْن‌ِ السَّلام ِ وَ رَدِّ الْجَواب». 2. امام محمدباقر(علیه السلام): «وَ إ‌ِیّاکَ وَ مُصاحَبَه الْقاطِعِ لِرَحِمِهِ فَإ‌ِنِّی وَجَدْتُهُ مَلْعُوناً فِی کِتاب اللّهِ عَزَّوَجل». 3. فَهَلْ عَسَیْتُمْ إ‌ِنْ تَوَلَّیْتُمْ أ‌َنْ تُفْسِدُوا فِی اْلأ‌َرْضِ وَ تُقَطِّعُوا أ‌َرْحامَکُمْ أُولئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللّه. 4. امام صادق(علیه السلام): «الذُّنوُبُ الَّتی تُعَجلُ الْفَناءَ قَطِیعَه الرَّحِمِ». 5. امام صادق(علیه السلام): «صِلَه الْأ‌َرْحامِ تُطَیِّبُ النَّفْسَ وَ تَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ تُنْسِیءُ فِی الْأ‌َجَلِ». 6. وَالَّذِینَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالْإ‌ِیمَانَ مِن قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ‌هاجَرَ إ‌ِلَیْهِمْ وَلَا یَجدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حَاجَه مِّمَّا أُوتُوا وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أ‌َنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بهِمْ خَصَاصَه. 7. مَنْ أ‌َصْبَحَ لَا یهْتَمُّ بأُمُورِ الْمُسْلِمِینَ فَلَیسَ بمُسلِم. 8. امام علی(علیه السلام): «علیک بالسّکینه،فانّها أفضل زینه». 9. امام علی(علیه السلام): «لا نعمه اهنأ من الأمن». 10. یَا أ‌َیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّه * ارْجعِی إ‌ِلَی رَبکِ رَاضِیَه مَّرْضِیَّه. 11. أ‌َلا إ‌ِنَّ أ‌َوْلِیَاء اللّهِ لأ‌َ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلأ‌َ هُمْ یَحْزَنُونَ. 12. امام علی(علیه السلام): «الإ‌ِنسانُ عَبْدُ الإ‌ِحْسانِ». 13. ألا إنّ اولیاء الله لا خوفٌ علیهم و لا هم یحزنون. 14. عَلَیْکُمْ بالْعَفْوِ فَإ‌ِنَّ الْعَفْوَ لَا یَزِیدُ الْعَبْدَ إ‌ِلَّا عِزّاً فَتَعَافَوْا یُعِزَّکُمُ اللَّهُ. 15. أ‌َلعَفوُ تاجُ المَکارِمِ. منابع و مآخذ قرآن کریم. نهج‌البلاغه. آمدی، عبدالواحد، 1373، غررالحکم و دررالکلم، شرح محمدتقی خوانساری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران. آیزنبرگ، نانسی، 1384، رفتارهای اجتماعی کودکان، ترجمه بهار ملکی، تهران، ققنوس. ابن‌بابویه، محمد بن علی، 1366، علل الشرایع، ترجمه هدایت‌الله مسترحمی، تهران، نشر مصطفوی. احمدی، محمدرضا، 1380، «نقش صله رحم در بهداشت روانی»، ماهنامه معرفت، شماره 48، ص 37 ـ 29. احمدی، محمدرضا، 1385، «مبانی روان‌شناختی ارتباط مؤثر والدین با فرزندان در محیط خانواده»، ماهنامه معرفت، شماره 104، ص 25 ـ 18. اسماعیلی یزدی، عباس، 1385، فرهنگ تربیت، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران. اهوازی، حسین بن سعید، 1404 ق، المؤمن، قم، انتشارات مدرسه امام مهدی(علیه السلام). ایزدی، صمد، علی آقامحمدی و مصطفی عزیری، 1385، «بررسی نقش مشارکتی دانش آموزان در اداره امور مدرسه از طریق شورای دانش آموزی با تأکید بر رویکرد مدیریت مبتنی بر مدرسه»، مقالات همایش نوآوری در برنامه‌های درسی دوره ابتدایی، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز، ص 74 ـ 49. بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، 1424، شعب الایمان، بیروت، دار الفکر. پسندیده، عباس، 1391، «بررسی و تحلیل شادکامی از منظر قرآن»، فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره 10، ص 64 ـ 45. پناهی، علی‌احمد، 1388، «عوامل نشاط و شادکامی در همسران از منظر دین و روان‌شناسی»، ماهنامه معرفت، شماره 147، ص 38 ـ 15. پیشاهنگ، مژگان، 1379، «رابطه صله رحم با سازگاری اجتماعی نوجوانان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، چاپ نشده. جعفری، محمدتقی، 1387، ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، قم، تبیان. جوادی آملی، عبدالله، 1379، تسنیم، قم، اسراء. ـــــــــــــــ ، 1391، مفاتیح الحیاه، قم، اسراء. حسینی‌نیا، اقبال، 1385، وصال خویشان (چشم‌اندازی به صله رحم در آیات و روایات)، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما. حکیمی، محمدرضا و محمد حکیمی و علی حکیمی، 1410، الحیاه، تهران، فرهنگ اسلامی. خبازی، مجید، 1390، شادی و رسانه (مبانی، آسیب‌ها و راهکارها)، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما. خدایاری فرد، محمد، 1379، «کاربرد مثبت نگری در روان درمانگری با تأکید بر دیدگاه اسلامی»، فصلنامه روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، شماره 1، ص 164 ـ 140. دستغیب، عبدالحسین، 1389، گناهان کبیره، تهران، هاتف. دیویس، کنث، 1388، خانواده، راهنمای مفاهیم و فنون برای متخصص یاوری، ترجمه فرشاد بهاری، تهران، تزکیه. سبحانی‌نژاد، مهدی و زهرا آب‌نیکی، 1391، «بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های مسئولیت‌پذیری اجتماعی در محتوای برنامه درسی دوره متوسطه نظری ایران در سال 1390 ـ 1389»، فصلنامه اندیشه‌های نوین تربیتی، دوره 8 ، شماره 1، ص 16 ـ 59. شرف‌الدین، حسین، 1378، تحلیلی اجتماعی از صله رحم، قم، بوستان کتاب. شریفی، احمدحسین، 1391، همیشه بهار، اخلاق و سبک زندگی اسلامی، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف. شعاری‌نژاد، علی‌اکبر، 1388، روان‌شناسی رشد، تهران، اطلاعات. صفورایی، محمدمهدی، 1388، «صلح رحم و کارآمدی خانواده»، فصلنامه راه تربیت، شماره 9، ص 166 ـ 155. طبرسی، حسین بن فضل، 1382، مکارم الاخلاق، ترجمه ابراهیم میرباقری، تهران، فراهانی. طبرسی، علی بن حسن، 1379، مشکاه الانوار فی غررالاخبار، ترجمه عبدالله محمدی و مهدی هوشمند، قم، دارالثقلین. غباری بناب، باقر، علی‌نقی فقیهی و یداله قاسمی‌پور، 1386، «آثار صله رحم از دیدگاه اسلام و روان‌شناسی و کاربردهای تربیتی آن»، دوفصلنامه تربیت اسلامی، شماره 5، ص 114 ـ 81 . فرمهینی فراهانی، محسن، محمدحسن میرزامحمدی و امیر سالاری، 1388، «بررسی تربیت اخلاقی از منظر امام صادق(علیه السلام) (مبانی، اصول، روش‌های تربیتی)»، دوماهنامه دانشور رفتار، شماره 39، ص 79 ـ 62. فرید تنکابنی، مرتضی، 1372، الحدیث، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی. فقیهی، علی‌نقی، 1379، «شیوه‌های تربیتی و تأثیر آن در آرامش روانی از دیدگاه امام علی(علیه السلام)»، کتاب چهارم تربیت اسلامی، مقالات برگزیده همایش تربیت در سیره و کلام امام علی(علیه السلام)، ص 328 ـ 311. ـــــــــــــــ ، 1392، تربیت جنسی، مبانی، اصول و روش‌ها از منظر قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث. فلاح رفیع، علی، 1391، «روش‌شناسی الگو در انتقال ارزش‌ها»، دوفصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شماره 2، ص 57 ـ 33. فیض کاشانی، ملامحسن، 1371، الفت‌نامه، تهران، اسوه. قرشی، باقرشریف، 1382، پژوهشی دقیق در زندگی امام رضا(علیه السلام)، ترجمه جاسم رشید و محمد صالحی، تهران، دار الکتب الاسلامیه. قطبی، محمد، 1389، «راهبردهای قرآنی تربیت دینی»، دوفصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شماره 3، ص 94 ـ 71. کامران، فریدون، 1384، «نقش عدم همدلی والدین بر بزهکاری نوجوانان»، فصلنامه تخصصی جامعه‌شناسی، شماره 4، ص 116 ـ 105. کاوندی، زینب و محمدمهدی صفورایی، 1391، «عزت نفس، احترامی به ملکوت خویشتن با نگاهی از دریچه روان‌شناسی و دین»، فصلنامه طهورا (مطالعات زنان و خانواده)، شماره12، ص 190 ـ 165. کاویانی، محمد و سمیه سادات موسوی، 1389، «تحلیل روان‌شناختی دیدگاه مولوی در موضوع نوع‌دوستی»، دوفصلنامه علامه، شماره 26، ص 126 ـ 97. کاویانی، محمد و سمیه سادات موسوی، 1392، سبک زندگی اسلامی و ابزار سنجش آن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. کلینی، محمد بن یعقوب، 1344، اصول کافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه. مجلسی، محمدباقر، 1403 ق، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء. محمدی اشتهاردی، محمد، 1383، حکایت‌های شنیدنی، قم، علامه. محمدی ری‌شهری، محمد، 1381، میزان الحکمه، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم، دار الحدیث. مصباح، محمدتقی، 1392، «سبک زندگی اسلامی، ضرورت‌ها و کاستی‌ها»، ماهنامه معرفت، شماره 185، ص 12 ـ 5. مصطفوی، حسن، 1385، التحقیق حول القرآن الکریم، تهران، علامه مصطفوی. مهدوی‌کنی، محمدسعید، 1387، دین و سبک زندگی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(علیه السلام). میرزایی رافع، مهری، احمد سلحشوری و حسین مرادی مخلص، 1391، «لزوم تقویت حس زیبایی‌شناختی از منظر اسلام با تأکید بر دیدگاه امام خمینی+»، چکیده مقالات همایش ملی امام خمینی+ و تعلیم و تربیت اسلامی، قم، دانشگاه قم. نجفی، حسن، علی مقدم‌زاده و رضا وفایی، 1392، «برنامه درسی تربیت دینی، چالش‌های کنونی و طرح راهکارهایی برای آینده»، مجموعه مقالات همایش ملی مدرسه فردا، مرکز آموزشی و فرهنگی سما واحد چالوس، ص 273 ـ 268. علی نقی فقیهی: دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه قم. مهدی سبحانی‌نژاد: دانشیار گروه علوم تربیتی دانشگاه شاهد تهران. حسن نجفی: دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات برنامه درسی دانشگاه شاهد تهران. فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاق 22 ادامه دارد...
94/05/10 - 05:30
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 58]
-
اجتماع و خانواده
پربازدیدترینها