محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1796912380
قلمزنی
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
قلمزنی گردآورنده: مهتاب آقابکی مقدمههنر قلمزنی سابقه ای بس طولانی و تاریخی دارد و یکی از رشته های هنرهای سنتی ایران است که در دسته بندی،در ردۀ هنرهای صناعی و در گروه فلز کاری قرار دارد. این هنر گرانمایه و زیبا که بیانگر فرهنگ و تمدن قوم ایرانی است ابتدا به صورت حجاری در بدنه کوهها و روی سنگهای ساختمانی کاخهای پادشاهان و بناهای تاریخی و حتی در دوران غارنشینی دیده شده است. بعدها هنر حجاری، تبدیل به حکاکی و سپس قلمزنی گردیده و نقوش و تصاویر از روی سنگهای ساختمانها و بدنه کوها به روی سنگ های قیمتی مخصوصاً عقیق منتقل گردید و «حکاکی» نامیده شد. عاقبت فلزات از جمله طلا و نقره و مس و برنج و فولاد زمینه اصلی این نقوش و خطوط زیبا و دلپسند قرار گرفته و هنر«قلمزنی» نام گرفت. و یا به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم یا ضربه چکش و بر روی اجسام فلزی.لفظ «قلمزنی» معنای متعددی دارد. این لغت در فرهنگ معین چنین معنی شده است: «نویسندگی، نقاشی و یکی از هنرهای زیباست و آن ایجاد نقوش جانوران و گیاهان و طرحهای مختلف است بر روی نقره یا فلزات دیگر. در هنگام عمل، استاد به وسیله قلمی فلزی و یا منقاش نوک تیز فولادی که دارای دسته ای چوبی است کار می کند. دکتر معین پس از این تعریف، این بیت رااز «زلالی» آورده است:به طرح خویش حیرت زند دستکه از هیچش قلمزن نقش چون بس
فصل اولپیشینه هنر قلمزنی در ایرانپیشینه قلمزنی به زمان سکاها یا سیت ها نسبت داده می شود که نژاد آریایی داشتند.دوره پیش از تاریخ پیشینه این هنر در ایران، تاریخ روشنی ندارد و از اثر مستندی که بیانگر نخستین مکان شیء و کاربرد فلز، به ویژه مس در ایران و خاور نزدیک به چند هزار سال پیش از میلاد می رسد. در اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد هنر و صنعت فلز کاری در نقاط گوناگون ایران به ویژه در شمال و شمال غرب و حاشیه جنوبی دریای مازندران شکوفایی داشته است. از آثار مهم به دست آمده در این دوره جام طلای حسنلو است که در 1335 ه.ش کشف شد و دارای نقوش برجسته چون خدایان سوار برگردونه یا ارابه است.در هزاره اول پیش از میلاد فلزکاری و قلمزنی در ایران از رونق و اعتبار ویژه ای برخوردار بوده است و آثار با ارزشی از آن دوران بر جای مانده که از جمله آن ها جام های طلای مارلیک است.هنر قلمزنی در دوره مادها آثار قلمزنی اندکی از دوره مادها که در سده هفتم ق.م در شمال ایران روی کار آمدند به یادگار مانده است. اشیای به دست آمده از آذربایجان حاکی از آن است که از نفوذ سکاها به تدریج کاسته شده و سبک مادها در این زمان جای آن را گرفته است. مدارک فلزی به دست آمده از زمان مادها به ویژه در قرن شش و هفت پیش از میلاد، اشیای زیویه از توابع سنندج است که در میان آن ها آثاری از طلا و نقره و وسایل زینتی و زیورآلاتی،چون جام طلا و مجسمه هایی از حیوانات به سبک های آشوری و سکایی و... به چشم می خورد.قلمزنی در دوره هخامنشی با روی کار آمدن پارس ها و تشکیل حکومت هخامنشی (330- 550 ق م ) هنر قلمزنی تحوّل یافت و از جایگاه ویژه ای برخوردار شد و برادوار پس از خود تأثیر گذاشت. دوره هخاننشی اوج هنر فلزکاری در زمینه های ریخته گری، چکش کاری،ترصیع و.... است به دلیل حمله اسکندر و آتش زدن تخت جمشید آثار بسیاری نابود شد و یا به دستور اسکندر ذوب شده و به سکه تبدیل شد. از جمله اشیای شناخته شده در دوره هخامنشی دو لوح سیمین به وزن 4 کیلوگرم و زریّن به وزن 5 کیلوگرم است که در موزه ملی ایران نگهداری می شود.قلمزنی در دوره سلوکی در دوره سلوکی با ساخت شهرهای جدیدی مانند مرو و نسا و انتقال کارگاه های هنری به این شهرها، هنر قلمزنی با تأثیر پذیری از هنر هلنی (هنر یونانی) ادامه یافت.قلمزنی در دوره اشکانی با روی کار آمدن پارت ها در سال 250 ق.م تا 224 میلادی هنر قلمزنی با همان شیوه هخامنشی با اندک تغییر به عمر خود ادامه داد.ساخت پیکره ها از جنس طلا و نقره و مفرغ به شیوه ریخته گری در دوره اشکانی از رونق ویژه ای برخوردار شد و زیورآلات مرصع با سنگ های قسمتی با همان شیوه هخامنشی ادامه یافت. در این دوره به دلیل هجوم اسکندر آثار هنری مهمی در دست نیست و به سبب هرج و مرج و کم توجّهی پارتیان به هنر، تنها در اواخر این دوره ساخت آثار قلمزنی رو به رشد نهاد.قلمزنی در دوره ساسانی زمان ساسانیان در سال 224 تا 650 میلادی به دلیل گسترش تجارت میان ایران، یونان و روم هنرهای ارانی از هنر یونایی و رومی تأثیر گرفت.در دوره ساسانی ساخت اشیا به سه طریق زیر انجام می شد:1.به وسیله چکشکاری بر ورق سرد.2.به وسیله ریختگی و ساخت ظروف آستردار از ورق.3.تراش با چرخقلمزنی در دوره اسلامی در قرون اولیه اسلامی، اعراب که مسلماً خود هنری نداشتند، هنر قلمزنی دوره ساسانی را مورد تقلید قرار داده و در سده های بعد در اثر علاقۀ هنرمندان ایرانی به مذهب و گرایش آنان به اسلام، با تأثیرپذیری از آرا و عقاید اسلام، در خلق آثار فلزی پیدا کردند و کم کم نقوش بی نطیر و طرح های بومی و اسطوره ای ایرانی جای خود را به خطوط کوفی و آیات و احادیث داد. در دورۀ سامانیان هنر قلمزنی در اثر تبادلات تجاری به سایر ممالک اسلامی راه یافت. اشیای قلمزنی شده دوران دیلمیان در موزه های ایران از جمله آثار معروف این دوره است. از سده های اولیه تا قرون سوم و چهارم قمری اشیای فلزی در ایران به سبک زمان ساسانی ساخته می شد. مکتب قلمزنی خراسان در سدۀ چهارم قمری شکل گرفت و در دورة سلجوقی به اوج کمال خود رسید.قلمزنی در دوره سلجوقی سلجوقیان در اوایل سدة پنجم قمری(429) از ترکستان به ماوراءالنهر آمدند و سکونت گزیدند و سپس خراسان را متصرّف شدند. با علاقه ای که حکام سلجوقی به هنر داشتند، هنر قلمزنی همچون سایر رشته های هنری حمایت شد و گسترش چشم گیری یافت. ایجاد نقوش گیست باف شامل نوارهایی در تزیینات ظروف به شیوه و سبک بسیار زیبا متداول شد. در این دوران ترصیع فلزات به صورت مفتول های طلا، مس و نقره و یا ترصیع ظروف مفرغی با مفتول مس رایج شد. از کارهای بسیار زیبا در این دوره مشبک کاری روی فلز است. هنر قلمزنی خراسان که در قرن پنجم و ششم قمری، همزمان با حکومت سلجوقی در شرق به ویژه خراسان و ماوراءالنّهر رواج یافته بود، پس از حمله مغول به دلیل ویران شدن بسیاری از مراکز هنری این منطقه و مهاجرت هنرمندان به غرب و میان رودان، در آن نواحی تداوم یافت. هنر فلزکاری خراسان از شرق شروع شد و در غرب رشد و گسترش یافت.قلمزنی در دوره مغول و تیموری با تصرف سوریه توسط غازان خان در اوایل سده هشتم قمری هنرمندان قلمزن مورد حمایت ایلخانان قرار گرفتند و بعدها شهرهای حلب، دیار بکر، موصل، شیراز و تبریز از مراکز مهم و بزرگ هنر قلمزنی به شمار آمدند. دراین زمان آثار قلمزنی تحت تأثیر هنرهای بومی قرار گرفت، به گونه ای که در سوریه و مصر نشانه های این تحوّل بیشتر به چشم می خورد. ترصیع و در نشاندن ظروف در این زمان به تقلید از دورة سلجوقی تداوم یافت. استفاده از هنر خوشنویسی در قلمزنی به وفور گسترش یافت و ظروف زیادی از این گونه ساخته و تزیین شد.با حمله تیمور به ایران در سال 771 ق، هرات دوباره رونق هنری خود را بازیافت و بزرگ ترین مرکز هنری آن روز شد. هنر قلمزنی در این شهر بسیار درخشید. از جمله ظروف سنگاب گور امیرتیمور در سمرقند است که اکنون در موزه ارمیتاژ نگهداری می شود. سنگاب هایی نیز از قرن هشتم در مسجد جامع هرات و در موزه آستان قدس رضوی موجود است. نقره کوبی روی فلزات در دوره صفوی به اوج شکوفایی و کمال خود رسید.قلمزنی در دوره صفوی در عصر صفوی که دوران طلایی هنر ایران به شمار می رود، هنر قلمزنی با حفظ سنن گذشته ادامه یافت و همچون دورة پیش، استفاده از فلزات گوناگون به طور گسترده در ساخت اشیای ارزشمند طلاکوب مرسوم بود. در این دوران قلمزنی بسیار گسترش یافت. اجرای نقوش ظریف و بسیار ریز و زیبا جای نقوش درشت و ضخیم را در تزیین اشیاء گرفت. این هنر در زمان صفوی همچون دیگر رشته های هنرهای سنتی ایران از چنان ظرافت و زیبایی برخوردار شد که در امروز در جایی که به اوج شکوفایی میرسد،تقلیدی از سبک دوره صفوی است.قلمزنی در دوره قاجار در زمان قاجار به دلایل بی اعتنایی حکام قاجار به هنر و حمایت نکردن از هنرمندان، هنر قلمزنی همچون رشته های دیگر هنری رو به ضعف نهاد،. در این دوران ساخت جعبه های قلمزنی با نگارش خطوط و خوشنویسی و طلاکوب و اسطرلاب سازی به شیوه قلمزنی و مشبک کاری مرسوم و متداول بود.قلمزنی در دوره معاصر در سال های اخیر حیات دوباره این هنر و زنده کردن سنن ارزشمند گذشته به همراه نوآوری هایی در آن، مدیون تلاش هنرمندان قلمزنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است که از زمان تأسیس این کارگاه در سال 1335 ه.ش و انتصاب هنرمند شایسته (مرحوم استاد محمود دهنوی) به سرپرستی این کارگاه ها، این هنر جان تازه ای یافت و گامی نو در توسعه و گسترش این هنر برداشته شد. این حرکت نخست با ارائه طرح ها و نمونه های بارز و منحصر به فرد، که با آثار عرضه شده در بازار متمایز بود، آغاز شد و الگویی برای هنرمندان به شمار رفت
فصل دومتکنیک هاحال لازم است اشارهای به تکنیک بعضی از دوران هنر قلمزنی داشته باشیم . در زمان سیتها امر مهم این بوده است که کار کاملا"یک پارچه باشد. فرق عمدة میان تکنیک ساسانیان و سیتهااین است که در هنر ساسانیان فقط فرورفتگی و برجسته کاری نمایان است و صور و خطوط ،آن حالت دقیق راندارند ،حال آنکه در هنر سیتها حتی حالت صورت و چهره کاملا" دقیق است . در تکنیک سلجوقیان به طرحهای متنوعی برمیخوریم و به تبع آن ، شیار و خراش زیاد است . هنرمندان فلزکار سلجوقی گاه چند فلز مختلف رادر هم جا گذاری میکردهاند که به آن «ترصیع» می گویند و گاه تصاویری از مینیاتور را با قلمزنی ایجاد میکردهاند .البته در دورة ساسانیان هم ،هنرمند دو یا چند فلز را باهم به کار میبرده است ،اما پیدایش شیوة در دورة صفویان به اوج می رسد. درتکنیک صفویان از طرحهای قالی نظیر ختائی ،اسلیمی ولچک ترنج نیز استفاده به عمل آمده است . همچنین از روش میناکاری و مشبک سازی فلز بهره می گرفتند. دراین قسمت چون بحث ما برتکنیک متمرکز است الزاما" در مورد تفاوت قلمزنی وقلمکاری نیز توضیحی مختصر داده میشود. قلمکاری نوعی چاپ روی پارچه است در حالی که قلمزنی ،نوعی کندهکاری و برجسته کاری روی اوراق فلزی است و قدمت قلمزنی به پیش از ساختن فلز توسط انسان میرسد .کندهکاری روی سنگها گواهی آشکار بر این مدعاست
فصل سومفلزات و ابزار و مواد مورد استفاده در هنر قلمزنیفلز ماده ای معدنی و دارای ویژگی های استحکام، دوام، چکش خواری و شکل پذیری است، خاصیت تورّق دارد، ذوب می شود و پس از ذوب، امکان استفاده مجدد از آن وجود دارد.در هنر قلمزنی از فلز به تنهایی استفاده نمی شود و بنابر خاصیت ترکیبی فلزات با هم مخلوط می شوند و فلز خاصی را پدید می آورند که به این ویژگی ترکیبی «آلیاژ» می گویند.آلیاژ به معنی ترکیب و مخلوط کردن فلزات با یکدیگر است، بنابراین، مفرغ، فولاد، برنج و بسیاری مواد دیگر که در صنایع امروز کاربرد دارند آلیاژ نامیده می شوند.۱. آلیاژ و فلزات بر این اساس آلیاژها و فلزاتی که امروزه در هنر قلمزنی بیش تر از آن ها استفاده می شود عبارت اند از:1. مفرغ، که ترکیبی از مس و قلع است که هرچه درصد قلع آن بیش تر باشد سفیدتر و از استحکام بیش تری برخوردار است.2. ورشو، که مرکب از نیکل،مس و قلع است و خاصیت تورق و مفتول شدن دارد.3. برنج، که ترکیبی از مس و روی است و در اثر حرارت زیاد نرمی آن افزایش می یابد.4. طلا، فلزی بسیار نرم و زرد رنگ است و در تیزاب سلطانی حل می شود.5. نقره، فلزی سفید رنگ، چکش خوار و شکل پذیر است و به راحتی پرداخت می شود.6. مس، از فلزلت عمده و رایج مورد کاربرد در هنر قلمزنی است. رنگ آن قرمز متمایل به نارنجی است و خاصیت شکل پذیری و چکش خواری دارد. در 1083 درجه سانتی گراد گداخته و در 2595 درجه سانتی گراد به جوش می آید و دارای وزن مخصوص 8/5 گرم در سانتی متر مکعب است ۲.شیوه ساخت ظروف مورد استفاده در هنر قلمزنی ظروف یا احجام مورد استفاده در قلمزنی به شیوه های زیر ساخته می شود:چکش کاری:ساخت ظروف و اشیا به روش کوبیدن را چکش کاری سرد گویند،که به «دوانگری» معروف است و دارای سابقه بسیار طولانی است و به دو روش انجام می شود:الف) ساخت اشیای یک تکه و بدون شکاف؛ از این شیوه برای ساخت ظروف مدور استفاده می شود.ب) ساخت اشیا به صورت چند تکه یا دارای شکاف؛ از این روش برای ساخت ظروف هندسی زاویه دار استفاده می شود.ریخته گری:ریخته گری یعنی ذوب فلز و ریختن آن در قالب و سپس سرد کردن و انجماد آن. در این شیوه به وسیله مدل ریخته گری فلز ذوب شده را به اشکال گوناگون در می آورند. مدل های ریخته گری معمولاً از چوب، فلز، گچ، پلاستیک و موم ساخته شده است. ریخته گری به وسیله قالب انجام می شود و قالب ها دارای دو نوع قالب باز و قالب بسته اندخم کاری:در این شیوه با استفاده از دستگاه «سه نظام» یک صفحه گرد از فلز می بُرند و با قالب های چدنی که به شکل ظروف ساخته شده به دستگاه می بندند و با استفاده از دستگاه فلز و قالب را به چرخش در می آورند؛ در این مرحله به وسیله قلم های فولادی فلز را با فشار روی قالب می چرخانند و به ظرف شکل می دهند.1. ابزاری که در قلمزنی از آن ها استفاده می شود علاوه بر ابزاری که در ساخت ظروف قلمزنی کاربرد دارند، از ابزارهای دیگری به طور مستقیم در هنر قلمزنی استفاده می شود که عبارت اند از: گیره، سوهان، انبر، الک، سرپیک، مخزن سوخت، قیچی، تابه، زیرتابه (اجاق گاز)، قیر، گچ، سنگ نفت، قلم، چکش، تسکه، پرگار، کنُده، قالب، گرده، تیزاب و...اما ابزارهایی که به طور مستقیم در هنر قلمزنی به کار می روند چکش و قلم است که هنرمند با استفاده از آن ها زیباترین آثار هنری را می سازدچکش: چکش ابزاری فلزی است که دسته ای چوبی دارد و از سه قسمت سر، بدنه و دسته تشکیل شده است. در قلمزنی دو نوع چکش فلزی، برای کوبیدن روی قلم و ایجاد نقش روی فلز به کار می رود و چکش لاستیکی، با دسته چوبی که برای کوبیدن فلز و مسطح یا بر جسته کردن آن استفاده می شودانواع قلم: قلم میلة فلزی از جنس فولاد خشکه است که طول آن معمولاً ده تا بیست سانتی متر و قطر آن متغیر است.انواع قلم های مورد استفاده در قلمزنی دارای اشکال، نوک و آج های گوناگون اند و هریک از آن ها نامی دارد. قلم ها را بر اساس نوک آن ها به دو نوع آج دار و بدون آج تقسیم بندی کرده اند. نوع دیگر تقسیم بندی قلم ها عبارت اند از: قلم های ریزه کاری و قلم های بر جسته کاریانواع قلم هایی که در قلمزنی استفاده می شوند:1. قلم سنبهبرای اجرای طرح اولیه و رو سازی طرح و تزیین زمینه کار از این قلم استفاده می شود، این قلم دارای نوک مخروطی شکل، شبیه نوک مداد است.2. قلم پردازبرای رسم کردن خطوط طراحی و رو سازی گل ها و خط اندازی طرح و خطوط به دست آمده از قلم سنبه، از قلم پرداز استفاده می شود. مقطع این قلم کشیده و از دو سمت دارای آج به صورت اُریب است.3. قلم نیم براز این قلم برای آشکار کردن خطوط طراحی شده و ثابت کردن اثر خط بر روی لوح فلزی استفاده می شود. سطح مقطع نوک این قلم مانند نوک پیچ گوشتی و فاقد آج است.4. قلم گر سوادبرای سایه اندازی، ایجاد بافت روی فلز و فرو بردن زمینه کار و تزیین نقوش حیوانی و انسانی از این قلم استفاده می شود و با این قلم طرح را از زمینه کار جدا می کنند. سطح مقطع این قلم آج دار و مستطیل شکل است.5. قلم گرسومبرای ساخت سطوح با نقوش دایره ای به صورت برجسته و منظم و سایه روشن کردن سطح فلز از این قلم استفاده می شود.6. قلم یک تواین قلم در نوک مقطع خود دارای نقوشی شبیه دایره است و از آن برای ایجاد بافت در گل ها و حاشیه سازی استفاده می شود. نوک آن مخروطی شکل با مقطع گرد است و در اندازه های ریز و درشت ساخته می شود.7. قلم دوتواین قلم نیز مانند قلم یک تو مخروطی شکل و در سطح مقطع آن دارای دو دایره کوچک در نوک و بدون آج است، که از آن برای تزیین زمینه کار استفاده می شود.8. قلم ناخنیبرای ایجاد نقوش تزیینی و خطوط منحنی و رو سازی طرح ها از این قلم استفاده می شود و نوک مقطع آن شبیه ناخن دست انسان است و در ایجاد نقوش شبیه فلس ماهی، موی انسان، یال اسب و.... از آن استفاده می شود.9. قلم بادامچهسطح مقطع نوک این قلم بادامی شکل و آج دار است و از آن برای ساخت گل و برگ و تزیین زمینه لوح فلزی استفاده می شود.10. قلم کف تختنوک این قلم در مقطع شبیه مربع یا مستطیل و دارای انواع ریز و درشت است که از آن برای فرو بردن و مسطح کردن زمینه طرح استفاده می شود.11. قلم نیم ورسطح مقطع آن شبیه ذوزنقه است و دارای دو نوع آج دار و بدون آج است و از آن برای فرو بردن و پایین نشستن زمینه و جداسازی طرح، از زمینه استفاده می شود.12. قلم نیم بر کلفتبا این قلم خطوط اصلی نقش را فرو برده و کار را برجسته می کنند. سطح مقطع آن بیضی شکل و منحنی و بدون آج است.13. قلم قلم گیریاز این قلم برای لایه برداری سطح فلز و برای کندن و ایجاد شیار به شکل تراش فلز استفاده می شود نوک آن تیز، شبیه سرنیزه؛ و فاقد آج است.14. قلم بادامی ساده یا درختیاز این قلم برای ایجاد نقوش چند پر و تزیین زمینه استفاده می شود. سطح مقطع آن شبیه میوة بادام و بدون آج است و سطح مقطع آن را تو خالی و لبه دار می سازند.15. قلم خُشهاز این قلم برای برجسته سازی استفاده می شود و سطح مقطع آن مدور و بدون لبه و صیقلی است.16. قلم تیزبُرنوک این قلم تیز و برنده و از آن برای برش و مشبک کردن فلز استفاده می شود.سطح مقطع آن شبیه پیچ گوشتی و بسیار تیز است4. قیر و روش تهیه آن برای هنر قلمزنی در هنر قلمزنی از قیر سفت به سه منظور استفاده می شود:1.استحکام بخشی و جلوگیری از شکستن فلز در برابر ضربه چکش و قلم.2.کاهش سر و صدای ناشی از ضربه قلم به فلز.3.سهولت اجرای کار.برای تهیه قیر مخصوص قلمزنی موارد زیر لازم است: قیر، گچ، سرند یا الک، ظرف یا تابه برای گرم کردن قیر، چراغ گاز و کفگیر برای مخلوط کردن قیربرای تهیه قیر، مقداری قیر در ظرف می ریزند و روی اجاق گاز قرار می دهند تا نرم شود،سپس مقداری گچ الک کرده را (نسبت قیر به گچ باید یک به سه باشد) به آرامی در قیر می ریزند، مخلوط را به هم می زنند تا قوام بیاید و از حالت سیالی یا روان شدن خارج شود.افزایش گچ به قیر را باید به گونه ای ادامه داد که قیر به آسانی سرد و ترد یا شکننده شود و پس از پایان کار به آسانی از فلز جدا شود. برای اطمینان مقداری از مخلوط قیر و گچ را در آب سرد می ریزند، در صورتی که ترد و شکننده شده باشد و با ضربه چکش به آسانی خرُد شود، قیر برای کار آمده است. مهارت در این کار بر اثر ممارست و تجربه به دست می آید
فصل چهارمروش اجرای هنر قلمزنیپیش از شروع کار با قلم و چکش و انتقال طرح بر روی فلز ابتدا باید کار را قیر ریزی کرد وسپس طرح را روی کار انتقال داد و آن گاه با قلم و چکش ایجاد نقش بر روی آن را آغاز کرد.1. شیوه قیر ریزی ظروف یا بوم های قلمزنی قیر ریزی ظروف به دو صورت انجام می شود:قیر ریزی بوم های تخت و مسطح در این شیوه ابتدا باید سطوح بوم را پاک و تمیز کرد به گونه ای که چربی و رطوبت روی آن نباشد تا قیر به خوبی بر آن بنشیند. در این روش ابتدا کنار حجم یا بومی را که قرار است قیر ریزی شود به وسیله مقوا، سنگ، چوب یا آجر، مسدود می کنند تا قیر از روی آن بر زمین نریزد. خیس کردن سطح دیواره با آب ضروری است تا قیر به آن نچسبد. اگر دیواره شکاف داشته باشد قیر از آن به بیرون رسوخ می کند.پس از آن با استفاده از ملاقه یا کفگیر به آرامی قیر ذوب شده را روی فلز می ریزند تا به قطر و ضخامت دلخواه در آید پس از سرد و خشک و سفت شدن قیر دیواره آن را بر می دارند و کار را روی لوح شروع می کنند.روش قیر ریزی بوم یا ظروف مدور و توخالی در این روش پس از پاک کردن ظرف، آن را حرارت می دهند و سپس با ملاقه قیر را درون طرف می ریزند تا کاملاً پر شود، باید دقت کرد که قیر به گونه ای در ظرف ریخته شود که حباب یا هوا داخل قیر نشود و ظرف کاملاً از قیر پُر شود. اگر هوا داخل قیر برود در اجرای کار مشکلاتی ایجاد خواهد کرد.2. شیوه های انتقال طرح وقتی ظرف یا بوم آماده شد مرحلة اجرای عملی کار و چسباندن طرح روی کار آغاز می شود.چسباندن طرح یا به اصطلاح پیاده کردن طرح به روش های زیر انجام می شود:روش گرد کردندر این شیوه هنرمند طرح آماده شده را روی قطعه فلزی از جنس برنج قرار می دهد و با چکش و قلم سنبه، آن را مشبک کرده و خطوط طرح را با نوک قلم، روی برنج سنبه سوراخ می کند، تا هنگام گرده کردن طرح، خطوط طرح به آسانی بر روی کار منتقل شود و سپس این کاغذ سُنبه شده را روی بوم می چسباند و با گرده زغال که در تکه پارچه ای قرار دارد، بر روی کاغذ سنبه شده می کشد که از سوراخ های کاغذ، پودر زغال روی بوم منتقل می شود و سپس با مداد خطوط طرح را مشخص کرده و اجرای کار را شروع می کند.اجرای مستقیم طرح روی بومدر این روش هنرمند به وسیله مداد یا ابزار تیز مثل قلم نیم بر و قلم سنبه به طور مستقیم طرح را بر روی فلز منتقل می کند. شیوه استفاده از کاغذ کُپی در این روش ابتدا سطح بوم را پاک کی کنند و چربی و گرد و خاک آن را می گیرند. سپس کاغذ کپی را با چسب روی آن می چسبانند. بعد اصل طرح را روی کاغذ کپی، بر روی بوم فلزی قرار می دهند و با مداد روی خطوط طرح می کشند تا طرح روی بوم منتقل شود، سپس طرح و کاغذ کپی را بر می دارند و خطوط را که آشکار نشده، با مداد مشخص می کنند تا اجرای قلمزنی آسان شود.شیوه چسباندن اصل طرح روی بوم فلزی در این روش اصل کاغذ طراحی را روی شیء یا بوم فلزی می چسبانند و بعد با استفاده از قلم سنبه، خطوط طرح را روی فلز اجرا می کنند. پس از مشخص شدن خطوط کاغذ طرح را بر می دارند و طرح پیاده شده را با قلم و چکش روی شیء اجرا می کنند. پس از انتقال طرح هنرمند کارش را با چکش و قلم آغاز می کند و با استفاده از تکنیک وسبک های قلمزنی طرح مورد نظرش راخلق می کند.3. شیوه در دست گرفتن چکش بعد از این که هنرمند برای اجرای کار پشت میز نشست و کنده چوبی را تنظیم و لوح قلمزنی را آماده کرد باید چکش را در یک دست و قلم را در دست دیگر گیرد و کار را آغاز کند. روش در دست گرفتن قلم چنین است که دسته آن را بین دو انگشت شصت و سبابه به نحوی می گیرد که بالا و پایین رفتن چکش مانند یک محور آسان باشد و مانع از افتادن یا چرخش قلم از بین دو انگشت شود.هنرمند باید دقت کند که انتهای دسته چکش بین دو انگشت کوچک و ماهیچه کف دست قرار گیرد تا بتواند با بالا و پایین بردن آن ضربات منظم و یکنواخت قلم را بر لوح فلزی وارد کند. و حرکت رفت و برگشت چکش در کنترل او باشد. آرنج و ساعد دست باید موازی با سطح شیء قرار گیرد و قسمت زیر چکش نیز در امتداد با سطح کنده باشد که وقتی ضربه چکش بر قلم وارد می شود، اجرای کار راحت تر انجام پذیرد.4. شیوه در دست گرفتن قلم روش به دست گرفتن قلم بسیار مهم است. اندازه طول قلم را به چهار قسمت مساوی تقسیم می کنند و قسمت سوم آن را میان دو بند انگشت شصت و سبابه می گیرند تا بتوانند به آسانی قلم را بین دو انگشت بچرخانند و به حرکت در آورند. و انگشت بلند میانی را برای جلوگیری از افتادن قلم در قسمت دوم قرار می دهند. از انگشت کوچک برای تکیه گاه قلم و جلوگیری از لغزش آن استفاده می شود.باید توجه داشت که ساعد دست با بازو و ساعد با قلم زاویه 90 درجه ایجاد کند و زاویه قلم نسبت به سطح کار باید کم تر از 90 درجه باشد تا حرکت قلم به آسانی صورت گیرد.5. سبک های هنر قلمزنی اجرا و کار قلمزنی به شیوه های متعدد و به سلیقه هنرمند انجام می شود. این شیوه ها عبارت اند از:ریزه کاریریزه کاری که به ریزه قلم و زمینه پُر نیز معروف است، روشی است که سطح اشیا یا بوم فلزی را با استفاده از نقوش و طرح های ریز و ظریف قلمزنی می کنند و با ایجاد بافت در زمینه بوم، طرح اصلی را آشکار می سازند و زمینة کار را از طرح جدا می کنند.برجسته کاریدر این روش هر دو طرف بوم فلزی کار می شود. یعنی از سمت روی بوم، زمینه را فرو برده و از طرف پشت، نقش را برجسته می کنند. این کار را هنر بخشیدن به نقوش می گویند. این شیوه دربارة اشیایی قابل اجراست که امکان ضربه زدن از هر دو جهت وجود دارد. از این شیوه در بوم های مسطح بیش تر استفاده می شود. در این روش شیوه کار به این شکل است که ابتدا طرح یا زمینه کار را پایین برده و طرح را از آن جدا می کنند و یا این که سطح زمینه کار را از یک طرف قیر می ریزند و با قلم های مخصوص و بدون آج، آن را فرو برده و بعد قیر را از آن جدا می کنند و از سمت دیگر سطح کار را قیراندود می کنند و طرح را روی طرف دیگر اجرا می کنند.تکنیک عکسیدر این سبک با ایجاد سایه و روشن در زمینه بوم موضوع طرح را مشخص می کنند اما زمینه را کاملاً پر نمی کنند.تکنیک منبتدر این شیوه روی سطح فلز بین موضوع و زمینه حدود دو سانتی متر اختلاف ایجاد می کنند و آن را به صورت نیم برجسته به اجرا در می آورند و به سبک ریزه کاری تزیین می کنند.تکنیک مشبکدر این روش پس از انتقال طرح به وسیله قلم نیم بر، طرح را ثابت می کنند. بعد به کمک قلم تیزبر بوم فلزی را برش می دهند و طرح را از زمینه جدا می سازند؛ و کار را مشبک می کنند.1.جدا کردن بوم فلزی از قیر یا قیربرداری برای جدا کردن قیر از بوم های فلزی تخت قیر را سرد می کنند و می شکنند. اما در بوم های مدور و گلدانی شکل قیر را حرارت می دهند و جدا می کنند. این کار به روش های زیر انجام می شود.حرارت دادن برای خالی کردن قیر از بوم های مدور گلدانی یا حجم های هندسی، آن ها را حرارت می دهند. به این طریق که ظرف پُر از قیر را وارونه روی تکیه گاه چوبی یا فلزی می گذارند و ظرف را حرارت می دهند تا قیر ذوب شود. ابتدا دهانه ظرف بعد قسمت میانی و سپس ته ظرف را حرارت می دهند. بعد قیر را که روان شده خالی می کنند.شکستن قیر برای جدا کردن قیر از بوم های مسطح از این شیوه استفاده می شود. به این صورت که قیر حاوی بوم را در آب سرد فرو برده و به آرامی با ضربات چکش، قیر را می شکنند و از ظرف جدا می کنند. پس از آن فلز را به وسیله سر پیک حرارت می دهند تا باقی مانده های قیر کاملاً بسوزد و از بوم جدا شود. سپس به وسیله نفت با پارچه یا برُس سیمی حجم فلزی را پاک می کنند.پس از پاگ کردن قیر برای زدودن چربی نفت از سطح بوم فلزی، آن را با محلول مایع ظرف شویی و آب می شویند و خشک و پرداخت می کنند.7. پرداخت کردن پس از جدا کردن بوم از قیر با استفاده از اسیدسولفوریک یا تیزاب سلطانی که با آب رقیق شده است(دو قسمت آب و یک قسمت اسید) آن را می شویند. ابتدا، آب و اسید را در ظرف پلاستیکی می ریزند و بوم فلزی را در ظرف اسید رقیق شده قرار می دهند. در نهایت به وسیله برس سیمی سطح آن را صیقلی کرده و سپس بوم را با آب می شویند. در پایان به وسیله خاک اره آن را خشک و پرداخت می کنند. پرداخت بوم سبب جلا و درخشش طرح و شیء فلزی می شود. در این مرحله باید نکات ایمنی را رعایت کرد. اسید باید رقیق شود به گونه ای که موجب خوردگی شیء نشود. هم چنین باید از دستکش و ابزارهایی استفاده کرد که به دست آسیب نرسد
فصل پنجماستادان هنر قلمزنیدر تاریخ قلمزنی ایران به قدمت ساخت آثار به جای مانده، هنرمندانی بوده اند که با آفرینش آثار قلمزنی برگی از تاریخ فرهنگ و هنر و آرا و عقاید مردمان این مرز و بوم را، بسته به اوضاع فرهنگی ، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی روزگار خود، بر پهنه تاریخ رقم زده اند و به نسل پس از خود انتقال داده اند و با خلق آثار گران بها یادگارهای ارزنده ای از خود به جای گذاشته اند، به گونه ای که آثار آن ها در هر دوره ای سر آمد هنرهای قلمزنی در جهان بوده است.اما در این جا به بیان قطره ای از بحر بی کران هنرآفرینان رشته قلمزنی بسنده و از هنر آفرینان دیرین تنها به ذکر نام برخی اکتفا شده است.-بختیار ابن معزالدین، محمودبن محمدبن محمد هروی، حمیدبن محمود الاصفهانی، جعفربن محمدعلی، محمدبن عبدالوحید، محمودبن سنقرهنر قلمزنی معاصر اکثراً در شهرهایی چون: تهران، اصفهان،شیراز،کرمانشاه و کرمان انجام می شود که هنرمندان بسیاری در این شهرها مشغول به ایجاد نقوش متنوع روی فلزات هستند و در کنار آن به آموزش و تعلیم این هنر در مراکز مختلف غیر از دانشگاه ها و مراکز دولتی می پردازند. اینک به معرفی تنی چند از استادان به نام و برجسته هنر قلمزنی در دوره معاصر پرداخته می شود.از اساتید برجسته این هنر، حاج محمد تقی ذوفن، حاج سید محمد عریضی، ابراهیم دائی زاده را می توان نام برد. استاد رجبعلی راعی نیز از هنرمندان خلاق و مبتکر این هنر است که تابلوهای بسیار مشهور و نفیسی در زمینه داستانهای قرآنی، تاریخی و آثار حماسی و برجسته کردن برخی کارهای کمال الملک بوجود آورده است.در حال حاضر، اشیاء قلمزده هنرمندان اصفهانی مانند سینی و گلدان و مجموعه های بزرگ مسی و برنجی و قوطی سیگار و جای نمک و قاب عکس و انواع ظروف بشقاب که با طرحهای بسیار زیبا بصورت جُند کاری قلمزنی شده موزه ها و مجموعه های خصوصی را زینت می بخشند
سخن پایانیاگر چه با شرحی مختصر نمی توان هنر قلمزنی را آن گونه که بایسته و مورد انتظار علاقه مندان و دانشجویان این رشته است، معرفی کرد، این هنر از هزاره های پیش از میلاد در درازنای زمان است. هنر قلمزنی پس از این که انسان با ساخت ابزار فلزی و کشف فلز آشنا شد به شیوه های چکش کاری سرد و گرم شروع می شود و با ساخت ابزار مورد نیاز انسان شکل می گیرد. این هنر در هزاره های سوم و دوم پیش از میلاد شکل واقعی خود را باز می یابد ومظهر اوج و شکوفایی آن در ظروف طلایی و نقره ای در هزاره اول پیش از میلاد است که در اشیای کشف شده در شمال غرب، شمال و غرب ایران به چشم می خورد. پس از ذوب فلز و ریخته گری آن در قالب، در هزاره سوم به ویژه تا هزاره دوم و اول قبل از میلاد و حکاکی و چکش کاری روی آن رو به کمال نهاده و قلمزنی به شیوه امروزی از هزاره اول به بعد به اوج خود می رسد. بهترین نمونه های به جای مانده ظروف زریََن و سیمین هزاره اول پیش از میلاد است که از کرانه های غرب دریای مازندران و شمال غرب ایران به دست آمده است. سیر تکاملی این هنر در آثار به جای مانده از زمان هخامنشی و ساسانی تجلَی یافته است
تابلوی قلمزنی در کعبه منابع و مآخذ:كتاب: از کتابخانه آستان قدس رضوی1- هنر قلمزني در ايران – از ايران چه مي دانم ؟ /51. (نویسنده: منوچهر حمزه لو ، انتشارات:امیر کبیر،سال:1367 نوبت چاپ:چاپ اول)، از قسمت قفسه باز کتابخانه آستان قدس.2- هنرهاي سنتي ايران ( قلمزني ) (نوشته: محمد ستاري،1367 )، از قسمت قفسه باز کتابخانه3- آموزش قلمزني ( ولي الله رمضاني، 1380)4- قلمزني به روايت، ( محمود دهنولي 1380)5- قلمزني : استانداردهاي مهارتي شاخه كاردانش زمينه خدمات گروه فرهنگ وهنر 1379)6- نقوش برجسته : قلمزني 1378)7 – 101 ( صدويك ) طرح معرق : جهت استفاده در رشته هاي هنري قلمزني ( پديد آورنده اصلي : غلامرضا اسماعيل زاده ، 1380)8- كيميا : منتخب آثار قلمزني. (شهره قاضی ،1384)مجله :1. مجله نقش و نگار ؛ (محمد تقي مصطفوي)
#فرهنگ و هنر#
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 19953]
-
فرهنگ و هنر
پربازدیدترینها