محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1796432257
بررسي علل و تعداد نسبي تهيهي نسخههاي همسنگ يک سند بر اساس وقف نامههاي تهران در دورهي قاجار
واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
بررسي علل و تعداد نسبي تهيهي نسخههاي همسنگ يک سند بر اساس وقف نامههاي تهران در دورهي قاجار نويسنده:اميد رضائي مقدمه با تشکر از همکاري آقاي سعيد حاجي عباسي سرپرست محترم دفتر اسناد و شناسايي موقوفات.پيش از اين در بررسي مستقلي آشکار شد که عوامل طبيعي از قبيل سيل و زلزله و شرايط اجتماعي از قبيل مسائل و مشکلات خانوادگي، ناامني و عدم ثبات سياسي ميتواند در انهدام اسناد، بخصوص اسناد وقف تأثير مستقيم داشته باشد. به طوري که برخي مجبور ميشدند براي حفظ موقوفه، سند ديگري تنظيم کنند. به عبارت ديگر، ثبت و نگارش معامله، نقش بسيار مهم و تعيين کنندهاي در بقا و ادامهي خواستها و آرزوهاي اشخاص و از جمله واقفان داشته است(1)اين موضوع البته تا حد زيادي در مورد اسناد تک نسخهاي صادق است. اما بررسي موشکافانهتر اسناد، ما را با اصطلاحات و عباراتي رو به رو ميکند که حاکي از اين است گاه از يک سند، چند نسخهي همسنگ تهيه ميشده است. از اين رو اين نوشتار بر آن است تا آشکار سازد آيا همان دلايلي که باعث «تجديد وقفنامه» ميشده است علتي براي «نسخههاي همسنگ» بوده است يا دلايل ديگري براي اين موضوع مطرح است؟ ديگر اينکه چه تعداد از اسناد چنين وضع و ويژگيي دارند؟ آيا همهي محرراني که چنين اسنادي را تهيه کردهاند روش يکسان و مشابهي داشتهاند؟ آيا همهي افرادي که اسنادشان چند نسخهاي است تعداد معيني سند دريافت ميکردهاند؟ براي پاسخ هر پرسش حدود 1,400 پروندهي اسناد ما در موقوفات استان تهران در آرشيو «دفتر اسناد و شناسايي موقوفات» بررسي شد. اين اسناد نظم خاصي نداشتند؛ يعني نه براساس تاريخ و نه براساس اصالت و نه براساس قبل از تشکيل دفترخانهي اسناد رسمي و پس از آن و نه حتي براساس حوزهي اداري هر شهر از شهرهاي تهران بزرگ طبقهبندي نشده بودند. از اين رو نخست کار بررسي نوع سند و سپس تفکيک بر پايهي دفترخانهاي و غير دفترخانهاي انجام شد. از مجموع 1,400 سند، 1,000 وقفنامه غيررسمي (غير دفترخانهي اسناد رسمي)، حدود 150 وقفنامهي رسمي و تقريبا به همين تعداد ساير اسناد از قبيل اجارهنامه و مصالحهنامه و استشهاديه، 40 وصيتنامهي رسمي و غيررسمي، 4 حبسنامهي غيررسمي و يک نذرنامهي غيررسمي به دست آمد. همه اسناد رسمي و ساير اسنادي که وقفنامه نبودند در بررسي نهايي حذف شد. به عبارتي فقط 1,005 سند در کارشناسي نهايي مورد بررسي قرار گرفت. تعداد نسبي اين نوع اسناد پس از بررسي 1,005 سند غيررسمي، که دورهاي 122 ساله (1350 - 1228 ق) را در بر ميگرفت معلوم شد که فقط 89 وقفنامه و يک نذرنامه و يک حبسنامه (91 سند) برابر با 5ر9% چند نسخهاي بود که 37 مورد اصل يا تصوير اصل و 54 مورد رونوشت يا تصوير رونوشت بود. تعداد رونوشتها نسبتا زياد است البته در برخي پوشهها نيز که اصل سند موجود بود رونوشتي از همان سند نيز نگهداري ميشد که ميتوان پوشهي شمارهي 578 را به عنوان نمونه مطرح کرد. مقايسهي اصل و رونوشت اين سند نکتهي مهمي را گوشزد ميکند و آن اينکه «محرر» اصطلاح تعداد نسخه را که در اصل سند درج شده است از قلم انداخته است. البته پوشهي شمارهي 683 هم که حاوي دو نسخهي مشابه و اصيل است نيز ما را متوجه ميسازد که حتي ممکن است «محرر» نسخهي اوليه و اصيل سند نيز از درج اصطلاح بازگو کنندهي تعداد نسخهها بر روي يکي از دو نسخه عمدا يا سهوا خودداري ميکرده است. بنابراين شايد به غير از 91 سند مورد نظر، چند سند ديگر هم چند نسخهاي بوده باشند. آيا تعداد نسخهها براي همهي اسناد يکسان است؟ اسناد اين مجموعه از نظر تعداد اسناد همسنگ، يکسان نبودند. به عبارتي اين بررسي آشکار ساخت که وقتي سخن از نسخههاي مشابه از يک سند مطرح ميشود ميتوان تعداد متفاوتي از 10،6،5،4،3،2 و 20 نسخه را فرض کرد. اما ميتوان گفت که در خود آنها نيز فراواني نسبي يکساني وجود ندارد. از مجموع اين اسناد 44 مورد (35 / 48%) دو نسخهاي (2) مورد (16 / 35%) سه نسخهاي (3)، 8 مورد (79 / 8%) چهار نسخهاي (4)، دو مورد (2 / 2%) پنج نسخهاي (5)، سه مورد (3/3%) شش نسخهاي (6)، يک مورد (1/1%) ده نسخهاي (7) و يک مورد (%1/1) 20 نسخهاي (8) بود. اصطلاحات ارقام تعداد نسخه و شيوهي درج آنها محرران هر يک از اين اسناد که روي کاغذهايي به ابعاد مختلف نوشته شده و اصل و رونوشت هستند، از اصطلاحاتي متفاوت و به اشکال مختلف و در جاهاي گوناگوني به اين موضوع پرداختهاند. با توجه به اسناد به دست آمده ميتوان گفت براي دو نسخهاي بودن از عبارتهاي «نسختان»، «نسختين»، «ذا الکتاب علي نسختان»، «في هذه النسخه کما في نسخة الاخري» و براي سه نسخهاي بودن از عبارتهاي: «ثلث نسخ / ثلاث نسخ»،» 3 نسخ»، «سه نسخه است»، «ذلک الکتاب المشتمل علي ثلاث نسخ»، «ثلثة الاوراق»، «و الکتاب علي ثلثة نسخ»، «دو نسخهي ديگر» و براي چهار نسخهاي بودن از عبارات «اربع نسخ»، «اربعة نسخ»، «الکتاب علي اربع نسخ» و براي پنج نسخهاي بودن از عبارت «خمس نسخ»، و براي شش نسخهاي بودن از عبارات «ذلک الکتاب علي ست نسخ»، «شش کتابچه»، «ست نسخ»،» 6 نسخ» و براي ده نسخهاي بودن از عبارت «هذا الکتاب و الکتب التسع الاخري» و براي بيست نسخهاي بودن از عبارت «عشرين نسخ» استفاده شده است. برخي محرران، از بالاي صفحه، قبل از آغاز نثر (تصوير 1) و برخي در سطر يا روي سطرهاي متن (تصاوير 2 و 3) و برخي نيز مثل اسناد شمارهي 335 و 714 هم بدون به کارگيري اصطلاحات متداول فقط در انتهاي متن به عنوان توضيح چند نسخهاي بودن را گوشزد کردهاند. با بررسي دقيقتري آشکار شد که در 24 سند (9) از سطر اول متن براي انعکاس عبارتهاي ياد شده استفاده شده، در شش مورد (10) از بالاي نخستين سطر، در دو سند (11) از سطر اول و دوم، در يک سند (12) از حد فاصل سطر سوم و چهارم براي درج اين عبارتها استفاده شده است. اصطلاحات به صور مختلف سياق و ثلث نوشته شدهاند: کشيدگي حرف «ت» يا «ن» يا «س - ن» در «نسختان»، «نسختين»، کشيدگي حرف «ث» در «ثلث» و «ثلاث»، کشيدگي حرف «ث» يا «ث - خ» در «ثلث» و «ثلاث نسخ»، کشيدگي حرف «س» در «نسخه» و «سه»، کشيدگي حرف «ب» در «الکتاب» و «کتب». ديگر آنکه عبارتهاي ياد شده که اغلب با خطي متفاوت از خط متن نوشته شدهاند در وضعيت عمودي (تصوير 4)، مورب، معکوس و يا موازي با سطور متن جاسازي شدهاند. و بالاخره اينکه «محرر» در موارد محدودي مثل سند شمارهي 363 - ب، هم چنين سند شمارهي 811 فقط به واژهي «نسخ» بسنده کرده است (تصاوير 5 و 6). در اينجاست که برخي سجل نويسان يا همان حکام شرع در ضمن تأييديهاي که بر سند نوشتهاند از تعداد نسخهها ياد کردهاند. از اين رو نميتوان فقط به يادداشتهاي محرران چشم داشت بلکه بايد با حوصله يکايک سجلات را از نظر گذراند. پيش از اين گفته شد که اين مجموعه شامل 91 سند است. از اين تعداد سند اگر سجلات 27 سند (13) مورد بررسي قرار نگرفته و به دقت مطالعه نشده بودند، از هيچ جاي ديگر نميشد به وجود چند نسخهي همسنگ ديگر پي برد (تصاوير 7 و 8). در واقع سجلات همان قدر مهماند که ساير قسمتها (14).علل تهيهي نسخههاي همسنگ تعداد نسخههاي همسنگ با تعداد عواملي که منجر به اين کار ميشده رابطهي مستقيم دارد. ميرزا حسين خان سپهسالار وزير امور خارجه (15)، حاج ملا علي کني (16) و حاج ميرزا محمدرضا طبيب (17) در ضمن وقف نامههايشان به صراحت گفتهاند که هدف آنها از اين اقدام «استمرار وقف مطابق با موارد مندرج در سند است.» دوم اينکه با استناد به اسناد شمارهي 712،527،430،224،203 و 830 که موقوفات مشترکي ميان دو نفر است اسناد آنها نيز دو نسخهاي است و اسناد شمارهي 623 و 795 - ب که موقوفات مشترکي ميان سه نفر است اسناد نيز سه نسخهاي است پس تعداد واقفان نقش تعيين کنندهاي در تهيه تعداد مشخصي از نسخههاي همسنگ داشته است. با استناد به گفتهي ميرزا حسين خان سپهسالار وزير امور خارجه (18)، آگاه کردن و به هوش بودن موقوف عليهم به حقوقشان نيز علت ديگري براي چنين اقدامي بوده است. اين کار فقط منحصر به موقوفات کلان نبوده است چرا که حاج سيد محمد نشلچي (19) هم که اموالش را بر پسرش (موقوف عليه) وقف کرده است نسخه جداگانهاي نيز براي او تهيه کرده است. چنانکه ميدانيم، در ضمن وقف، شخصي را به عنوان متولي براي ادارهي امور موقوفه و هزينه کردن درآمد موقوفه در راستاي مصارف تعريف شده تعيين ميکنند. موارد بسياري وجود دارد که واقف تا وقتي که در حيات است خود را به عنوان متولي معرفي کرده است از جمله واقفان سندهاي شمارهي 629،527 و 795. بنابراين يکي از نسخهها هم براي متولي بوده «... يک نسخه نزد متولي باشد تا تکاليف خود را از روي آن عمل نمايد.» (20) برخي نيز براي متولي بعد از خود (21) که شايد به سبب کبر سن اولين متولي، سالها بعد به اين سمت به او ميرسيده نسخهاي تهيه ميکردند شايد به اين دليل که ممکن بود به علل مختلف از جمله جنس کاغذ، مراجعه مکرر به آن و نيز شرايط آب و هوا، سند آسيب ميديد(22). بنابراين شايد در اسنادي از قبيل اسناد شمارهي 877،130 و 889 که واقف يک نفر است و موقوفه هم ناظر ندارد يکي از دو نسخه براي دومين متولي بوده است. هم چنين با استناد به پروندههاي شمارهي 694،521 و 795 ناظر موقوفه نيز نسخهاي از سند را دريافت ميکرده است تا متولي از روي آن حد و مرز خود را بشناسد و به وظيفهي خود عمل کند. چنانچه واقف سند شمارهي 335 نسخهاي از سند را به ورثهي خود داده: «... که اگر متولي برخلاف قرار داد واقف عمل نمايد او را متنبه سازند.» شيخ الحکمايي (23) دليل تعدد نسخهها را، در امان ماندن اسناد از دستبرد و نابودي دانسته است، ورنر (24) وجود نداشتن يک مرکز دولتي و رسمي براي ثبت و نگهداري از اسناد را تنها دليل چنين کاري معرفي کرده و اماکن متبرکه را محلهايي براي پاسباني از آنها تشخيص داده است. وقفنامهي حاج ابوالحسن معمارباشي (25) را ميتوان به نوعي تأييد اين نظر قلمداد کرد. چرا که واقف علاوه بر تهيهي نسخهاي براي کتابخانهي مدرسهي وقفياش، نسخهاي نيز براي کتابخانهي آستانه حضرت عبدالعظيم (ع) و نسخهاي براي کتابخانهي آستانه امام رضا (ع) پيش بيني و تدارک ديده بوده است. البته چنانکه گفته شد مدارس علوم ديني تهران نيز جاي مطمئني براي حفاظت از اين نوع اسناد بوده است چنانکه نسخهاي از اسناد شمارهي 712،335،13 و 714 به کتابخانهي مدرسهي فخريهي خان مروي که توليت آن با حاکم وقت بوده سپرده شده است. حاج ملا علي کني (26) هدف از تحويل نسخهاي از سند به مدرسهي نامبرده را چنين اعلام کرده است: «... براي مواظبت حاکم شرع از عملکرد متولي موقوفه و حساب خواستن از او.» برخي از اهالي تهران نيز چنانکه در اسناد شمارهي 713 و 694 تصريح شده است به «سادات اخوي» اهتمام داشتهاند. چنانکه اين دو خواستهاند نسخهاي از سند به يکي از بزرگان و مقدسين سادات اخوي تحويل شود. برخي واقفان (27) نيز صاحب نسخهاي از نسخ سهگانه را همسرشان معرفي کردهاند حال آنکه در ادارهي موقوفه و مصرف وقف، سهم و نقشي نداشتهاند. شايد واقف تصور ميکرده پس از مرگ، بين بازماندگان اختلافاتي بروز خواهد کرد و يا در هنگام تقسيم اموال، ورثه از بيخبري ديگران سوء استفاده کرده و موقوفه را ميان خود قسمت خواهند کرد. از اين رو نسخهاي از سند را به همسرش که امين او بوده سپرده تا آن را حفظ و در وقت لزوم به آن استناد کند. نتيجه گيري تهيهي نسخههاي همسنگ، کار به نسبت شناخته شدهاي بوده است و مجتهدان و حکام شرع نيز اهميت و کارکرد آنها را ميدانستهاند چرا که اشخاصي چون ملا علي کني و شيخ فضلالله نوري که از مشهورترين دست اندرکاران وقف و موقوفات، و تهيه و استنساخ اسناد موقوفات بودند اگر سند چنين ويژگياي داشته است در ضمن سجل خود يادآور شدهاند. ديگر آنکه در مواردي که اصل سند در دست نيست رونوشتها را نيز نميتوان ناديده يا کم اهميت تلقي کرد چنانکه در اين نوشتار نيز تا حد زيادي به حل مسأله کمک کردند. و بالاخره اينکه تهيهي نسخههاي همسنگ را بايد اقدام پيشگيرانهاي در برابر حوادث منجر به «تجديد سند» به شمار آورد. پی نوشت:1- براي توضيحات بيشتر ر. ک: اميد رضايي، «تجديد وقفنامه، با نگاهي به وقفنامههاي استان کرمان، «فصلنامهي وقف، ميراث جاويدان سال دهم، ش 1381،37، صص 136 - 131.2- پروندههاي شمارهي 130،100،39،21،2 - الف، 130 - ب، 155 - الف، 159-203، 224، 683،673،669،623،609،597،576،527،482،458،430،291،287،249،245،226-الف، 966،889،870،837،830،811،802،767،760،716،712،708،684،677 - الف و 1120.3- پروندههاي شمارهي 155،112 - الف،217، 281، 521،490،353،352،287- الف، 521 - ب، 895،840،811،801،795،772،753،742،740،713،682،656،639،576،573،570،541،535 و 966 - ب.4- پروندههاي شمارهي 813،572،490،439،363،242،236،23.5- پروندههاي شمارهي 795 و 694.6- پروندههاي شمارهي 683،13 - ب و 714.7- پروندهي شمارهي 211.8- پروندهي شمارهي 585.9- پروندههاي شمارهي 802،766،756،731،760، 725،712،656،639،609،570،458،439،288،249،245،178،155،112،100،39،23،21 و 813.10- پروندههاي شمارهي 713،576،430،288،203 و 801.11- پروندههاي شمارهي 130 و 578.12- پروندهي شمارهي 795.13- پروندههاي شمارهي 287،281،242،236،224،211،2 - الف، 287 - ب، 683،682،673،623،585،573،572،439،490،353،352،291 - ب، 889،873،795،772،742،708 و 895.14- اين در حالي است که يکي از سند پژوهان دربارهي محل درج اين اصطلاح و موضوع نوشته است: «تعداد نسخههاي تهيه شده از هر سند معمولا در بالاي سطر اول و يا در ميان سطر اول و دوم به خط سياق يا نسخ نوشته ميشده است.» (ر. ک: عمادالدين شيخ الحکمايي، «مسجد مدرسه معمارباشي تهران،» ميراث جاويدان، ش 1381،37، ص 25) يکي ديگر از نخبگان نيز با استناد به سند ديگري که بررسي کرده است. محل درج اين اصطلاح و موضوع را همانند توصيفات جلاله و اسامي رجال و سلاطين فقط در «حاشيه» سند ذکر کرده است:At time the number of copies was noted explicitly in the margins See christoph WERNER: formol aspects of Qajar deeds of sale" Persian Ducuments Social history of Iran and Turan in the fifteenth nineteenth centuries, Ed: Kondo Nobuaki Routledge Curzon. 2003:p:36.15- پروندهي شمارهي 49.16- پروندهي شمارهي 13.17- پروندهي شمارهي 694.18- پروندهي شمارهي 49.19- پروندهي شمارهي 840.20- پروندهي شمارهي 203.21- پروندهي شمارهي 714.22- Kondo Nobuaki the wagf of Ustad Abbas-rewriters of the deeds in Qajar Tehran, pp.106-125.23- ر. ک: عمادالدين شيخ الحکمايي، «مسجد مدرسه معمارباشي تهران»، ص 25.24- Werner Christoph formol aspects of Qajar deeds of sale, Ibid pp. 36-37.25- پروندهي شمارهي 714.26- پروندهي شمارهي 13.27- پروندههاي شمارهي 521 - الف، 521 - ب و 840.منبع: ميراث جاويدان
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 211]
-
گوناگون
پربازدیدترینها