تور لحظه آخری
امروز : سه شنبه ، 29 اسفند 1402    احادیث و روایات:  امام صادق (ع):هر كس يك روز ماه رمضان را (بدون عذر)، بخورد - روح ايمان از او جدا مى‏شود.
سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون شرکت ها

تبلیغات

تبلیغات متنی

اتاق فرار

خرید ووچر پرفکت مانی

تریدینگ ویو

لیست قیمت گوشی شیائومی

خرید اکانت اسپاتیفای

کاشت ابرو

لمینت دندان

وکیل اصفهان

لیست قیمت گوشی شیائومی

وکیل کرج

نصب و راه اندازی دوربین مدار بسته

دستگاه جوش لیزری اتوماتیک

آیسان اسلامی

خرید تجهیزات صنعتی

دستگاه جوش لیزری اتوماتیک

دستگاه جوش لیزری اتوماتیک

اجاق گاز رومیزی

تور چین

صرافی ارکی چنج

صرافی rkchange

لوله پلی اتیلن

دانلود سریال سووشون

دانلود فیلم

ناب مووی

مرجع خرید تجهیزات آشپزخانه

خرید زانوبند زاپیامکس

رسانه حرف تو - مقایسه و اشتراک تجربه خرید

کلاس باریستایی تهران

تعمیر کاتالیزور

تعمیر گیربکس اتوماتیک

دیزل ژنراتور موتور سازان

سرور اختصاصی ایران

سایت ایمالز

تور دبی

سایبان ماشین

جملات زیبا

دزدگیر منزل

تعمیرات مک بوک

ماربل شیت

تشریفات روناک

آموزش آرایشگری رایگان

نرم افزار حضور و غیاب انیگما

طراحی سایت تهران سایت

آموزشگاه زبان

اجاره سند در شیراز

ترازوی آزمایشگاهی

رنگ استخری

فروش اقساطی کوییک

راهبند تبریز

قطعات لیفتراک

خرید مبل تختخواب شو

وکیل تبریز

خرید اجاق گاز رومیزی

آموزش ارز دیجیتال در تهران

شاپیفای چیست

فروش اقساطی ایران خودرو

دانلود رمان

واردات از چین

قیمت نردبان تاشو

 






آمار وبسایت

 تعداد کل بازدیدها : 1791669397




هواشناسی

نرخ طلا سکه و  ارز

قیمت خودرو

فال حافظ

تعبیر خواب

فال انبیاء

متن قرآن



اضافه به علاقمنديها ارسال اين مطلب به دوستان آرشيو تمام مطالب
archive  refresh

نگاهی به كاربردهای تبلیغی مثنوی


واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
نگاهی به كاربردهای تبلیغی مثنوی
نگاهی به كاربردهای تبلیغی مثنوی نويسنده:سید محمّدجواد فاضلیانمنبع:فصلنامه معرفت زبان فارسی غنی‏ترین ادبیات را در دامن خود پرورش داده است. ایرانی و زبان فارسی و آداب و فرهنگ ایرانیان نزد پیشوایان معصوم ما از محبوبیت خاصی برخوردار بوده‏اند. متون نظم و نثر ادب فارسی از قابلیت بالایی در فهم و انتقال فرهنگ و معارف اسلامی برخوردار است؛ زیرا بسیاری از این متون، در سایه وحی و عصمت حركت كرده‏اند. بی‏توجه بودن به ادب فارسی برای درك بهتر معارف اسلامی و نیز عدم استفاده از آن به عنوان منابع غنی تبلیغی «مهمل و مهجور نهادن لسان قوم» است.اگرچه بسیاری از متون ادب فارسی را می‏توان منبع تبلیغی محسوب كرد، اما مثنوی معنوی در این میان، جایگاه ویژه‏ای دارد. این كتاب اعجاب بسیاری از دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان را برانگیخته است، تا آن‏جا كه بزرگی همچون شیخ بهائی درباره مثنوی مولوی گفته است:من نمی‏گویم كه آن عالی‏جناب/ هست پیغمبر، ولی دارد كتاب !(1) و مستشرقی همچون رینولد نیكلسون (1868ـ1945) نیمی از عمر خود را صرف تصحیح متن مثنوی، شرح و ترجمه آن به انگلیسی و استخراج مختصری از عقاید متفرقه مولوی نموده است. مرحوم جلال‏الدین همایی درباره نیكلسون می‏گوید: «او بزرگ‏ترین خدمت را در تصحیح، شرح و ترجمه مثنوی انجام داده است.»(2)در پیوند وثیق و گسترده مثنوی با فرهنگ اسلامی، كافی است كه بدانید در مثنوی: 1. به بیش از 1200 آیه با صراحت یا كنایه پرداخته شده است.(3)2. بیش از هفتصد حدیث مورد استفاده قرار گرفته است.(4)3. صدها داستان كوتاه و بلند نقل شده است.4. مملو از مطالب تفسیری، كلامی، تربیتی، سیره، اخلاقی، روان‏شناسی و سیاسی است.5. مطالبی تاریخی با هدف اخلاقی و عرفانی و تربیتی مطرح شده‏اند.6. حضور چهره‏های قرآنی و تاریخی از انبیا و اولیا و نیز چهره‏های منفی همچون ابلیس، فرعون، بلعم باعورا، قارون،ابولهب‏و یزید بسیار چشمگیر است.7. واژه‏های فقهی فارسی و عربی و نیز موضوعات فقهی با نتیجه‏گیری‏های اخلاقی و عرفانی، مورد استفاده فراوان قرار گرفته‏اند.سخن در این نیست كه همه آنچه در این كتاب آمده برای بیان در هر جمع و فضای تبلیغی كارامد و نتیجه‏بخش است، بلكه سخن آن است كه مبلّغان جوان محتوای آن را به دیده یك منبع و متن متین تبلیغی پس از قرآن و سنّت بنگرند و نیز شكل آن را به عنوان قالبی كارامد و جذّاب برای فضاهای تبلیغی و پژوهشی خود برگزینند؛ چرا كه در عرصه تبلیغ و نفوذ در دیگران، تأثیر قالب از محتوا كم‏تر نیست. اگر محتوای تبلیغات متون دینی (قرآن و سنّت) متعالی و آسمانی است، قالب آن هم باید متعالی باشد و هر مظروفی را در هر ظرفی نمی‏توان ریخت؛ عرصه‏آفرینش‏عرصه‏هماهنگی‏هاومیزان‏ها است. خداوند معلم «بیان» انسان است و قرآناعجازمكتوب‏بیان‏و«شعر»سحر بیان.اگرچنین‏ضرورتی‏نسبت‏به«كاربردهای تبلیغی مثنوی» احساس شده باشد، بدون آموزش‏و استاد و متنی متین، راهی طولانی و خسته‏كننده است و اگر هم نتیجه‏بخش باشد، بسیار دیرهنگام خواهدبود.بنابراین، باید آموزش چنین مقوله‏ای به فراگیران و دانش‏پژوهان دوره‏های تبلیغی مورد اعتنا و اهتمام جدّی متولّیان آموزش‏های تبلیغی قرار گیرد و تدریس زبان فارسی در نظام آموزشی حوزه پا به پای ادبیات عرب اهمیت بیش‏تری یابد و خلاصه كلام آن‏كه زبان عربی برای ما زبان تفهّم است و زبان فارسی زبان تفهیم و تبلیغ، و هیچ‏یك ما را از دیگری بی‏نیاز نمی‏كند. فهمیدن معارف اسلام بدون زبان عربی ممكن نیست و فهماندن آن برای ایرانیان، بدون فارسی، ممكن و دست كم جذّاب نیست.الفاظ قرآن در مثنویبه راحتی، می‏توان ادعا كرد كه قرآن بر تمامی مثنوی سایه افكنده است. گذشته از این‏كه روح قرآن حاكم بر این كتاب است، الفاظ قرآنی در این كتاب موج می‏زند. طبق شمارش كتاب آیات مثنوی نوشته آقای محمود درگاهی، بیش از 1200 آیه مورد استفاده مولوی قرار گرفته است. البته در مواردی، فقط یك كلمه در مصراعی درج شده و گاه دو و گاه سه و گاهی تمامی یك مصراع عینا یا با اندك اختلافی، كه با وزن عروضی مثنوی هماهنگ شود، از آیه نقل شده است.برای نمونه، به موارد ذیل توجه كنید:ـ بی‏حس و بی گوش و بی فكرت شویدتا خطاب «اِرجِعی» را بشنوید.(5)كه از آیه «یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ اِرْجِعی إِلی رَبِّكِ رَاضِیَةً مَرْضِیَّةً» (فجر: 27ـ28) یك كلمه در آن درج شده است.ـ اسم هر چیز تو از دانا شنوسِرّ رمز «عَلَّمَ الأسما» شنوكه از آیه «وَ عَلَّمَ آدَمَ الاَْسْماءَ كُلَّهَا...» (بقره: 31) دو كلمه در آن درج شده است.ـ عالمی را لقمه كرد و در كشید!معده‏اش نعره‏زنان «هل من مزید»كه از آیه «یَوْمَ نَقوُلُ لِجَهَنَّمَ هَل امْتَلَأْتِ وَ تَقوُلُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ» (ق: 30) سه كلمه در آن درج شده است.ـ و زمَلَك هم بایَدَم جَستن زجو«كُلُّ شَی‏ءٍ هالِكْ إلاّ وَجهَهُ»كه از آیه «وَ لاَ تَدْعُ مَعَ اللّهِ إِلَها آخَرَ لاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ كُلُّ شَیْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ» (قصص: 88) پنج كلمه در یك مصراع كامل آن درج شده است.معنای آیات در مثنوینوع دیگر استفاده از قرآن، درج معانی آیات بدون ذكر الفاظ است (تلمیح) كه این نوع بهره‏گیری نیز در مثنوی بسیار رواج دارد. به چند نمونه اشاره می‏شود:ـ لیك گفتی گرچه می‏دانم سرتزود هم پیدا كُنَش بر ظاهرت(6)اشاره به آیه «ادْعوُنی أَسْتَجِبْ لَكُمْ» (غافر: 60)ـ گر خَضِر در بَحر كشتی را شكستصد درستی در شكست خضر هست(7)اشاره به آیه «فَانطَلَقَا حَتَّی إِذَا رَكِبَا فی السَّفِینَةِ خَرَقَهَا» (كهف؛ 41)ـ آن پسر را كِش خَضِر ببُرید حلقسرّ آن را در نیابد عامِ خلق(8)اشاره به آیه «فَانطَلَقا حَتَّی إِذَا لَقِیَا غُلَاما فَقَتَلَهُ» (كهف: 74)ـ همچو اسماعیل پیشش سَر بِنِهشاد و خندان پیش تیغش جان بده(9)اشاره به آیه «قَالَ یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنی إِنْ شَاءَاللّهُ مِنْ الصَّابِرینَ» (صافات: 102)ـ آن شراب حق ختامش مشك نابباده را ختمش بود گند و عذاباشاره به آیه «خِتَامُهُ مِسْكٌ وَ فی ذَلِكَ‏فَلْیَتَنَافَسِ‏الْمُتَنَافِسُونَ» (مطفّفین: 26)ـ آتش ابراهیم را دندان نزدچون گزیده حق بود چونش گَزَد؟(10)پرورَد در آتش ابراهیم راایمنیّ روح سازد بیم را(11)اشاره به آیه «قُلْنَا یَا نَارُ كُونی بَرْدَا وَ سَلَاما عَلَی إِبْرَاهِیمَ» (انبیاء: 69)ـ گفت نار از خاك بی شك بهتر استمن زنار و او زخاكِ اكدر است(12)اشـاره به آیه «قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِنْ نَارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طـِینٍ» (ص: 76)احادیث در مثنویبه دلیل استفاده مولوی از روایات صادره از معصومان علیهم‏السلام ، رایحه‏ای از عصمت و پاكی به بخش‏هایی از این كتاب وزیده است. او بحق در زمینی كردن معانی بلند توفیق وافری دارد و كلمات آسمانی را به لسان قوم تنزیل داده است. او با استفاده از حدیث «إنّا معاشرَ الأنبیاءِ نُكلّمُ النّاسَ علی قدرِ عقولِهم»(13) به پیروی از پیام‏آوران الهی ساده‏گویی را شیوه شایع خود قرار داده است؛ چنان‏كه می‏گوید:پست می‏گویم به اندازه عقولعیب نبود این بود كار رسول(14)و نیز حدیثی دیگر كه «كلّموا النّاسَ علی قدرِ عقولهم لا علی قدرِ عقولكم حتّی لا یُكذَّبَ اللّهُ و رسولُه»(15) و «مَن كان له صبّیٌ فلیتصبیّ.»(16)چون كه با كودك سر و كارت فتادهم زبان كودكان باید گشادمرحوم بدیع‏الزمان فروزانفر بیش از هفتصد بیت وافی به مقصود روایات را از مثنوی جمع و تدوین كرده كه در كتابی مستقل تحت عنوان احادیث مثنوی منتشر شده است. به نمونه‏هایی دیگر از این بهره‏گیری توجه كنید:در بیان این سه كم جُنبان لَبتاز ذهاب و از ذهب و زمذهبت(17)... ور بگویی با یكی دو، الوداع«كُلُّ سِرٍّ جاوَزَ الاثنینِ شاع»(18)كه بر این حدیث شریف دلالت دارد: «استرذهابَك و ذهبَك و مذهبَك.»(19)چون درِ معنی زنی بازت كنندپرّ فكرت زن كه شهبازت كننددر اشاره به حدیث «من قَرَعَ بابا و لَجَّ وَلَجَ»(20)مال را كز بهر دین باشی حمولنِعمَ مالٌ صالحٌ گفت آن رسولاشاره به «نعمَ المالُ الصّالحُ للرجلِ الصّالحِ» و نیز «نعمَ العونُ علی تقوی اللّهِ الغنی.»(21)این جهان زندان و ما زندانیانحفره كن زندان و خود را وارهانمأخوذ از حدیث (الدنیا سجنُ المؤمِن و جَنَّةُ الكافر»(22)بیان اعتقادات در مثنویموضوعات كلامی و اعتقادی همچون توحید، نبوّت، معاد، امامت، فلسفه خلقت و فلسفه مرگ در مثنوی حضوری چشمگیر دارند. طرح این مسائل با تكیه بر عقل صِرف با نوعی صعوبت همراه است، اما مولوی این موضوعات را به گونه‏ای حسّی و وجدانی ترسیم كرده است. برای نمونه، او موضوع جبر و اختیار را همراه با لطافتی دلنشین بیان كرده است:آن یكی می‏رفت بالای درختمی‏فشاند آن میوه را دزدانه سخت(23)صاحب باغ آمد و گفت: ای دنیّ!از خدا شرمیت كو؟ چه می‏كنی؟شخصی غاصبانه وارد باغی شد، از درخت بالا رفت و شروع به چیدن و خوردن میوه كرد. صاحب باغ سر رسید و معترضانه به او گفت: ای آدم فرومایه، چه می‏كنی؟ از خدا شرم بدار! دزد میوه در پاسخ صاحبِ باغ گفت: اگر یكی از بندگان خدا از باغ خدا خرمایی، كه حق عطا كرده، بخورد، چرا از روی بی‏خردی او را نكوهش می‏كنی و بر خوان كرم الهی بخل روا می‏داری؟ صاحب باغ به خدمت‏كار خود گفت: ریسمانی بیاور تا جواب این دزد بی‏شرم را بدهم!پس ببستش سخت آن دَم بر درختمی‏زد او بر پشت و ساقش چوب سختمیوه‏چین جبری مسلك می‏نالید كه از خدا شرم كن و دست از زدن بازدار و منِ بی‏گناهِ بی‏نوا را مكُش. صاحبِ باغ با زیركی خاص و با استفاده از منطق جدلی، تمامی افعال خود را به خدا نسبت داد:گفت: از چوب خدا این بنده‏اشمی‏زند بر پشت دیگر بنده خَوشچوب حقّ و پشت و پهلو آنِ اومن غلام و آلت فرمانِ اویعنی یكی از بندگان خدا از چوب خدا بر پشت بنده دیگرش می‏زند؛ چوب و پشت و پهلو از آن خداست و من از او فرمان می‏برم. جبری به التماس افتاد:گفت: توبه كردم از جبر ای عیار!اختیار است، اختیار است، اختیار(24)بدین سان، آن جبری میوه‏چین در مقابل خداوند باغ خاضع شد و به وجودِ اختیار، اقرار كرد.تبلیغ یا دعوت پیامبرگونه در مثنویبه سادگی، می‏توان «دعوت پیامبرگونه» را تعریفی كوتاه و جامع از «تبلیغ دینی» به حساب آورد و الگوهای گوناگون تبلیغ را كه بر اساس سیره پیامبران مطرح شده است در قرآن یا روایات سامان داد.الگوگیری مولوی از سیما و سیره دل‏انگیز انبیای عظام الهی علیهم‏السلام فراوان و حیرت‏انگیز است، دلالت‏ها به قدری قوی است كه خواننده ضرورت و اشتیاقی برای بررسی سند و صحت و سُقم تاریخی آن‏ها در خود نمی‏یابد. او در دفتر پنجم، داستانی از سیره عملی حضرت رسول‏اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در تبلیغ و ایجاد تحوّل و انقلاب درونی آورده است:گروهی از كافران در مسجدی بر حضرتش وارد شدند و از او درخواست كردند كه آن‏ها را ضیافت كند. حضرت میهمانان را بین خود و یاران تقسیم كرد. نصیب حضرت از این گروه مردی تنومند و كریه‏المنظر بود كه همه از پذیرایی او خودداری كردند.میهمان شكم‏باره پیامبر غذای همه اهل خانه را خورد. وقت خوابیدن به اتاقی رفت. كنیزك، كه از رفتار او به خشم آمده بود، در اتاق را از بیرون بر او بست و او را محبوس كرد. نیمه‏شب میهمان برای قضای حاجت به سوی درآمد، اما در را بسته یافت. حیران و بی‏درمان لاجرم دوباره به بستر خزید، چشم‏ها را بر هم گذاشت و به خواب رفت. خواب‏های آشفته و پریشان به سراغش آمدند؛ خود را در ویرانه‏ای خالی و به دور از نظر ناظر محترم دید! در ویرانه رؤیایی و خیالی خویش، خود را آسوده ساخت. وقتی بیدار شد، نگاهش به بستر پُر قذر و خبث افتاد. از اضطراب و خوف رسوایی، درون او به جوش آمد، در انتظار پایان شب سیه و گشوده شدن در به سر برد:تا گریزد او چو تیری از كمانتا نبیند هیچ‏كس او را چنانقصّه بسیار است كوته می‏كنمباز شد آن در رهید از درد و غماما گشاینده در رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله بود كه پس از گشودن در، پنهان شده بود تا آن كافر شرمسار روی حضرت نشود. البته پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله عاقبت پرخوری او را می‏دانست، اما مأمور به نهی نبود و حكمت الهی اقتضا می‏كرد آن كافر پلیدی خویش را ببیند و مقدّمه پاكی‏اش به دست «رحمةٌ للعالمین» شود.بس عداوت‏ها كه آن یاری بوَدبس خرابی‏ها كه معماری بوَدشخص فضولی، رختخواب آلوده را خدمت حضرت آورد كه مهمان مفتضح خود را ببین!جامِه خواب پُر حدث را یك فضولقاصدا آورد در پیش رسولكه چنین كرده است مهمانت ببینخنده‏ای زد رحمةٌ للعالمینپیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله پس از لبخندی ملیح، امر كرد كه وسایل شُست‏وشو را بیاورند.كه بیار آن مطهَره این‏جا به پیشتا بشویم جمله را با دست خویشاطرافیان سراسیمه شدند و از رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله خواستند كه خودشان كار شُستن را انجام دهند، اما پیامبر نپذیرفت و فرمود: حكمت در این است كه خود بشویم! به ناچار، اطرافیان منتظر شدند تا این حكمت و سرّ الهی گشوده شود و پیامبر هم با جدّیت و دل‏دادگی، نه به تقلید و ریا، پلیدی‏ها را تطهیر می‏كرد...مهمان بُتی داشت كه آن را گم كرده بود. با خود گفت: آن را دیشب در آن خانه جا گذاشتم. با وجود آن‏كه شرمسار بود. اما حرص، حیای او را برد... برای پیداكردن بت با شتاب، داخل اتاق محمد مصطفی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله شد و آن حال وخیم را بدید؛ دید دست خدا (رسول‏اللّه صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ) با دست خود، آن آلودگی‏ها را به خوبی و خوشی می‏شوید. ناگهان بت خود را فراموش كرد، شور و حالی در او ایجاد شد كه گریبان خود را چاك می‏داد:می‏زد او دو دست را بر رو و سَركلّه را می‏كوفت بر دیوار و درآن‏چنان كه خون ز بینیّ و سرش شد روان و رحم كرد آن مهترشدل پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به حال او سوخت. آن كافر فریادها می‏زد و مردم در اطرافش گرد آمدند و در آن حال می‏گفت: ای مردم، از من حذر كنید! من چنان دچار شور و مستی شده‏ام كه اختیاری از خود ندارم. از اطرافم پراكنده شوید!سجده می‏كرد او كه ای كُلّ زمینشرمسارست از تو این جزو مَهینسجده‏كنان به پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏گفت: ای كل زمین و ای همه عالم و ای كسی كه افلاك برای تو خلق شده‏اند، این جزو حقیر از تو شرمنده است، و در این حال، به ظلم و زشتی و گم‏راهی خویش اقرار می‏كرد و به خضوع حضرت خاتم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در مقابل حضرت حقّ گواهی می‏داد.تو كه كلّی خاضع امر وی‏ایمن كه جُزوم ظالم و زشت و غویتو كه كلّی، خوار و لرزانی زحقمن كه جزوم در خلاف و در سبقو دم به دم روی به آسمان می‏كرد و می‏گفت: من رویی ندارم كه به این قبله جهانیان نظر كنم. چون زحد بیرون بلرزید و تپیدمصطفی‏اش در كنار خود كشیدحضرت او را آرام كرد و مورد لطف و نوازش قرار داد:...تا نگرید ابر كی خندد چمن؟تا نگرید طفل كی جوشد لَبَن؟مولوی سپس می‏گوید: تو هم این فرمایش حق را كه فرموده است «باید بسیار بگریند» گوش كن تا شیر فضل الهی فرو ریزد.گفتِ «فَلیَبكوا كَثیرا» گوش دارتا بریزد شیر فضل كردگارچشم گریان بایدت چون طفلِ خُردكم خور آن نان را كه نان آبِ تو بردباید مانند طفل خردسال چشمی گریان داشته باشی، از آن نان كم‏تر بخور؛ زیرا نان (در این‏جا منظور متاع قلیل دنیا) آبروی انسان را می‏برد...این سخن پایان ندارد، آن عربماند از الطاف آن شه در عَجبخواست دیوانه شدن عقلش رمیددست عقل مصطفی بازش كشیداو نزدیك بود دیوانه شود و عقل از او پر گیرد، اما دست عقل محمد مصطفی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله او را دوباره به سوی عالم عقل متوجه ساخت.گفت این سوآ، بیامد آن‏چنانكه كسی برخیزد از خواب گرانفرمود: به این طرف بیا! یعنی از عالم مستی به در آی! آن مهمان عرب مانند كسی كه تازه از خواب سنگینی برخاسته، بدان سو آمد. پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود: حیرت را رها كن و به خود آی! زیرا كه در این طرف، با عقل و هوشیاری تو كار دارم.آب بر رو زد، در آمد در سُخنكای شهید حق! شهادت عرضه كنپیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله آبی به صورت آن عرب زد و او فورا به حرف آمد و گفت: ای گواه حق، كلمه حق را بر من عرضه كن تا بر حقانیّت خدا و رسول گواهی دهم...حضرت محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله كلمه شریفه شهادتین و ایمان به حق را بر آن جوان عرضه كرد و او نیز پذیرفت:گشت مؤمن، گفت او را مصطفی:كه امشبان هم باش تو میهمان ماگفت: واللّه تا ابد ضیف توامهر كجا باشم به هر جا كه روممن به وسیله تو حیات معنوی پیدا كرده‏ام و دربان تو هستم و در این جهان و آن جهان، بر سر سفره لطف تو نشسته‏ام:گشت مهمان رسول آن شب عربشیر یك بُز، نیمه خورد و بست لبپیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله هرچه به او اصرار كرد و فرمود: از شیر و نان نازك بازهم بخور، آن مهمان گفت: به خدا قسم، بدون هیچ تظاهر و ریایی از دیشب هم سیرتر شده‏ام:آن گدا چشمیِ كفر از وی برفتلوت ایمانیش لَمتُر كرد و زَفتتنگ چشمی كافرانه از او دور شد تا غذای ایمانی و طعام روحانی او را چاق و فربه كند.میوه جنّت سوی چشمش شتافتمعده چون دوزخش آرام یافت.نقش ادب در هدایت (براساس نكته‏ای قرآنی)رسالت مبلّغ هدایت مردم است و از آن‏جا كه عمل انسان تابع فكر و عقیده است، انسان هدایت یافته اعمال و رفتار و اخلاق خود را بر اساس مكتب دینی خود سرو سامان می‏دهد. اما چه بسیار است كه عملكردهای انسان زمینه‏ساز بی‏دینی یا دین‏داری او خواهند شد. آیات فراوانی گواه بر این مدّعا هستند و مدلول همه آن‏ها این است كه اگر انسان تقوای الهی پیشه كند و محافظت بر اعمال خود داشته باشد و در راه خدا اهل مجاهده و تلاش باشد، خدای تعالی درهای هدایت را به روی او می‏گشاید؛ همچنین كسانی كه غوطه‏ور در گناهان شوند، پلیدی‏ها آن‏ها را احاطه می‏كنند، نگرش دینی آن‏ها نیز دچار آسیب فراوان و جدّی می‏شود و یكسره آیات الهی را به مسخره می‏گیرند و تكذیب می‏كنند و این سخن پیام‏آور عاشورا، حضرت زینب علیهاالسلام ، در مقابل یزید بود: «ثُمَّ كانَ عَاقِبَةَ الَّذیِنَ أَسَاءُوا السُّوءَی أَنْ كَذَّبُوا بِأیاتِ اللّهِ وَ كَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُون» (روم: 10)؛ كسانی كه زشتی و نافرمانی پیشه كردند، عاقبتِ آن‏ها چنین می‏شود كه آیات الهی را تكذیب و استهزا كنند. اما آنان‏كه در عالم كفر و بی‏دینی، همه پرده‏ها را ندریده‏اند و همه پل‏ها را پشت سر خود فرو نریخته‏اند و حدّ نصابی از ادب را حفظ كرده و گستاخی را پیشه خود نساخته‏اند، چه بسا در معرض نسیم هدایت الهی قرار گیرند. از ذكر آیات عدیده در این مورد صرف‏نظر می‏شود، صرفا توجه ارباب معرفت بدین نكته جلب می‏گردد كه «توصیه به ادب» و سلوك پسندیده اجتماعی را بخشی از تبلیغات دینی خود قرار دهند.مولوی رفتار ساحران دربار فرعون را مصداق رعایت ادب می‏داند و این‏كه هدایت آن‏ها وامدار رفتار ظاهری و سلوك پسندیده‏شان در مقابل حضرت موسی علیه‏السلام بود و اعتقاد توحیدی آن‏ها و سپس شهادت آن‏ها بر اثر حداقلی از اخلاق نیكوی ایشان بود:ساحران در دوران فرعون به ستیز و مجادله با حضرت موسی علیه‏السلام كمر بستند، ولی از نظر رعایت ادب، به حضرت موسی پیشنهاد كردند كه ابتدا او معجزه خود را نشان دهد، ولی آن حضرت فرمود: نخست شما آغاز كنید. همین مقدار ادب و احترامی كه ساحران برای حضرت قایل شدند، سبب گردید كه به دین راستین و ایمان حقیقی راه یابند، ولی در عین حال، به سبب عناد و ستیزشان، دست و پای آن‏ها بریده شد.ساحران در عهد فرعون لعینچون مِرا كردند با موسی به كینلیك موسی را مقدم داشتندساحران او را مكرّم داشتند(25)ساحران از باب تكریم و احترام، حضرت موسی علیه‏السلام را بر خود مقدّم داشتند.زان‏كه گفتندش كه فرمان آن توستخواهی اول آن عصا تو فكن نخستآن‏ها به حضرت موسی علیه‏السلام گفتند: فرمان از آن شماست، اگر می‏خواهید اول شما عصا را بیفكنید.این اشاره است به آیه 115 از سوره اعراف كه می‏فرماید: «قَالُوا یَا مُوسَی إِمَّا أَن تُلْقِیَ وَ إِمَّا أَنْ نَكُونَ نَحْنُ الْمُلْقِینَ قَالَ أَلْقُوا...»؛ ساحران گفتند: ای موسی، اكنون تو مختاری؛ خواهی نخست تو عصای خود بیفكن یا ما بساط سحر بگسترانیم. گفت: اول شما افكنید.گفت: نی، اول شما، ای ساحرانافكنید آن مكرها را در میاناین قَدَر تعظیم، دینشان را خریدكز مِرا آن دست و پاهاشان بریدهمین احترام و ادبی كه ساحران در حق حضرت موسی علیه‏السلام رعایت كردند، دینشان را خرید و به ایمان راستین راه یافتند، ولی چون ابتدا به عناد و ستیز با آن حضرت كمر بسته بودند، دست و پایشان بریده شد! این اشاره است به آیه 49 سوره شعراء كه فرعون به آن‏ها گفت: «لَأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلَافٍ وَ لَأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعینَ»؛ دست و پای شما را بر خلاف هم می‏برم، آن‏گاه همه را به دار می‏كشم.ساحران چون حَقّ او نشناختنددست و پا در جرم آن درباختند(26)اشتیاق پیامبرگونه در تبلیغهمه انبیای الهی علیهم‏السلام مشتاق و حریص بر هدایت مردم بودند. كوچك‏ترین دل‏سردی، خستگی، ناامیدی و گسست از مردم در ساحت عصمت، ترك أولی و عصیان محسوب می‏شود. حضرت یونس علیه‏السلام مصداقی روشن از این مدّعاست. مولوی حضرت نوح را شاهدی اعلا برای استقامت در دعوت می‏داند كه انكار منكران او را به خاموشی و عزلت از عیال خدا نكشانید. اگرچه دعوت انبیا علیهم‏السلام منجر به نتایج زودهنگام نمی‏شد و سخت‏ترین مقاومت‏ها در مقابل آن‏ها صورت می‏گرفت، اما پیامبران با قبول و ردّ مردم، انجام رسالتِ خود را جهت نمی‏دادند.لیك دعوت واردست از كردگاربا قبول و ناقبول او را چه كار؟نوح نهصد سال دعوت می‏نموددم به دم انكار قومش می‏فزودهیچ از گفتن عنان واپس كشید؟هیچ اندر غار خاموشی خزید؟(27)آیا هرگز حضرت نوح علیه‏السلام به سبب لجاجت و عناد قوم، از گفتن و دعوت كردن آنان دست كشید؟ و آیا در مقابل مخالفت‏های قوم ساكت ماند؟گفت از بانگ و علالای سگانهیچ واگردد ز راهی كاروان؟یا شب مهتابی از غوغای سگسُست گردد بدر را در سیرتگ؟(28)(29)حضرت‏نوح علیه‏السلام باخودگفت:مگرممكن است كه كاروان به خاطر سر و صدای سگان از حركت باز ایستد؟ و یا مگر ممكن است كه در شب مهتابی، غوغای سگان، ماه منیر را از حركت و نورافشانی باز دارد؟زبان حال ماه چنین است كه در جایی كه سگ صدای ناهنجار خود را ترك نمی‏گوید، من كه ماه تابانم چرا از سیر و گذار خود دست بردارم؟چون كه سِركه سِركگی افزون كندپس شِكَر را واجب افزونی بوَدیعنی هرچه سركه بر ترشی خود بیفزاید، لازم است كه شكر بر شیرینی خود اضافه كند...قوم بر وی سركه‏ها می‏ریختندنوح را دریا فزون می‏ریخت قند...گر پلیدان این پلیدی‏ها كنندآب‏ها بر پاك كردن می‏تنندگرچه ماران زهر افشان می‏كنندورچه تلخامان پریشان می‏كنندنحل‏ها بر كوه و كندو و شجرمی‏نهند از شهد، انبار شكر...در هر حال، جهان، جهان تضادهاست و انبیا علیهم‏السلام نیز در همین جهان پر از تضاد و تعارض می‏بایست دعوت به نیكی‏ها می‏كردند.این جهان جنگ است كُل، چون بنگریذرّه با ذرّه چو دین با كافری(30) سیاست در مثنویمولوی از مضامین سیاسی ـ اجتماعی غافل نبوده و این مقولات را نیز در قالب داستان‏ها و تمثیلاتی بیان كرده است. او عاملان حكومت و شهروندان را از شهریاران تأثیرپذیر می‏داند؛ همچنان كه در جوامع روایی ما آورده‏اند: «النّاسُ بِاُمرائِهِم أشبَهُ بآبائِهم» و نیز «النّاسُ عَلی دینِ ملوكِهِم.»(31) این ویژگی تأثیرپذیری در دو داستان به تصویر كشیده شده است:داستان اول: ساده‏دلی عرب بادیه‏نشینعرب صحرانشین ساده‏دلی همراه با سبویی از آب به قصد خدمت به شاه راهی دربار شد تا آن سبو را به پادشاه هدیه كند. به درباریان گفت: این ارمغان را نزد خلیفه ببرید و خواست و حاجتِ مرا از شاه برآورده سازید؛ به او بگویید: این ارمغان آب گوارا و كوزه سبز و نوست و از آب بارانی است كه در گودال جمع است!خنده می‏آمد نقیبان را از آنلیك پذرفتند آن را همچو جانزآن‏كه لطف شاه خوبِ با خبركرده بود اندر همه اركان اثراطرافیان شاه از این هدیه ناچیز خندیدند، اما این خواسته او را همچون جان پذیرفتند؛ زیرا لطف شاه آگاه خیراندیش بر تمام اركان، دستگاه‏های حكومتی و دولت‏مردان اثر كرده بود؛خوی شاهان در رعیّت جا كُنَدچرخ اخضر خاك را خضرا كندخوی شاهان در وجود رعیت اثر می‏بخشد؛ چنان‏كه سپهر سبز نام، خاك زمین را سبز می‏كند.شه چو حوضی دان و هر سو لوله‏هاوز همه آب روان چون گوله‏هاشاه را همانند حوضی بدان و خادمان را مانند لوله‏هایی بدان كه آن آب را به گودال‏ها می‏ریزند.چون كه آب جمله از حوضی است پاكگر یكی آبی دهد خوش ذوقناكور در آن حوض آب شور است و پلیددر یكی لوله همان آرد پدیدز آن‏كه پیوسته است هر لوله به حوضخَوض كن در معنی این حرف، خَوض.(32)داستان دوم:در دفتر پنجم، داستانی آورده كه حاوی مضامین ذیل است: انتقاد از حاكمان و امیران خودسر، كج‏روی‏ها و اشتباهات جمعیت‏های هیجان‏زده و گم‏شدن شخصیت فردی و محو منطق در هنگام غلبه احساسات عمومی، تسلیم محض كارگزاران حكومتی در برابر اعمال ناروای امیران و شاهان. داستان، حكایت مردی است كه از خوف خرگیران حكومتی می‏گریخت، مبادا او را هم به عنوان چارپای درازگوش دستگیر كنند...!آن یكی در خانه‏ای در می‏گریختزرد رو و لب كبود و رنگ ریختصاحب خانه بگفتش خیر هستكه همی لرزد تو را چون پیر دست؟مردی با چهره‏ای زرد و لب‏هایی كبود، به حال فرار، وارد خانه‏ای شد. صاحب‏خانه كه از این بیگانه هراسان در شگفت شده بود، سبب بیم را پرسید و او گفت كه به فرمان شاه، درازگوشان مردم را برای بیگاری گرفتن جمع‏آوری می‏كنند!گفت: می‏گیرند گر خر، جانِ عم!چون نیی خر، رو تو را زین چیست غم؟صاحب‏خانه‏گفت:عموجان،گیرم‏كه‏خران رامی‏گیرند؛توكه‏خرنیستی،از چه غم داری؟گفت: بس جدّند و گرم اندر گرفتگر خرم گیرند هم نبود شگفتبهر خرگیری بر آوردند دستجدّ جدّ، تمییز هم برخاسته است!چون كه بی تمییزیانمان سروَرَندصاحب خر را به جای خَر بَرَندَ!(33)مرد فراری پاسخ داد: كارگزاران و مأموران حكومت به قدری جدّی و شتابان به گرفتن ستوران پرداخته‏اند كه تمییز و تشخیص هم در میان نیست و از این‏رو، اگر مرا هم به جای خر بگیرند، جای تعجب نیست! مولوی در پایان، نتیجه می‏گیرد كه چون مردمی بی‏تمییز و نادان بر ما سروری یافته‏اند، بعید نیست كه به جای درازگوش صاحب آن را بگیرند!تمثیلات فقهی در مثنوییكی دیگر از هنرهای مولوی استفاده از تمثیلات فقهی اوست، او در این میان، به بیان حكمت بعضی احكام فقهی و گاه نتیجه‏گیری‏های‏اخلاقی‏وعرفانی‏می‏پردازد. مولوی برخلاف بعضی از صوفیان، همواره به حفظ ظاهر توصیه كرده است. او اعمال ظاهری و فقهی را أماره مسلمانی و دین‏داری و گواه اعتقاد می‏شمرد.این نماز و روزه و حج و جهادهم گواهی دادن است از اعتقاداین زكات و هدیه و ترك حسدهم گواهی دادن است از سرّ خَودروزه گوید كرد تقوا از حلالدر حرامش دادن كه نبوَد اتصالوآن زكاتش گفت كو از مال خویشمی‏دهد، پس چون بدزدد زاهل كیش؟یعنی زكات با زبان حال گواهی می‏دهد: زكات‏دهنده حتی از مال خویش به دیگران می‏بخشد، چگونه ممكن است از مال همكیشان خود بدزدد و خلاصه توصیه می‏كند كه:پس چنان كن فِعل كان خود بی‏زبانباشد «اشهد» گفتن و عین بیانیعنی اعمال تو باید به گونه‏ای باشد كه همچون جاری كردن شهادتین و گواهی زبانی، بر مسلمانی انسان دلالت كند.در این‏جا، سه نمونه از این تمثیلات بررسی می‏شوند:1. خیارآن یكی یاری پیمبر را بگفتكه منم در بیع‏ها با غَبن جفتمكر هر كس كو فروشد یا خَرَدمولوی از مضامین سیاسی ـ همچو سحرست و ز راهم می‏بَرَدگفت: در بیعی كه ترسی از غرارشرط كن سه روز خود را اختیاردر تمامی كتاب‏های فقهی، باب «تجارت» جایگاهی بس مهم دارد. بسیاری از آداب، حقوق و تكالیف خریدار و فروشنده با دقت و ظرافت بیان شده‏اند. این قوانین تدوین شده در فقه برگرفته از «آیات و احادیث فقهی» هستند. ورود این باب فقهی به قانون مدنی سهم قابل توجهی در غنای علم حقوق داشته است. یكی از فروع مهم و پر كاربرد فقهی و حقوقی در باب تجارت، مبحث «خیارات» است. به موجب این حق، طرفین عقد بیع یا یكی از آن‏ها و یا شخص ثالث می‏توانند معامله را فسخ كنند. علمای علم حقوق با توجه به مفهوم فقهی، حقوقی و عرفی خیار، گفته‏اند: «تسلط قانونی شخص در اضمحلال عقد را "خیار" گویند.» "خیار" ممكن است ناشی از تراضی طرفین باشد؛ مانند «خیار شرط» یا ناشی از حكم شرع و قانون باشد؛ مانند «خیار مجلس»(34)در فلسفه «حق خیار»، می‏توان گفت: چه بسا بایع یا مشتری هنگام خرید و فروش به بعضی یا همه جوانب و اوصاف كالا، بها، سود و زیان‏های احتمالی و مانند آن توجه نداشته و بسیاری از امور مهم را نادیده گرفته باشند، ولی پس از گذشت زمان، به آن‏ها واقف شوند. بنابراین، برای اصحاب بیع و شرا به نوعی مهلت بازنگری و تأنّی در مُنجّز شدن معاملات پیش‏بینی شده است تا نوع داد و ستدها در بردارنده رضایت و مصلحت فروشنده و خریدار باشد و معاملات، مقدّمه مخاصمات و كدورت‏ها نشود و تصمیم‏های شتابزده بر اقتصاد جامعه حاكم نگردد. در كتاب‏های فقهی همچون اللّمعة الدّمشقیه، شهید اول چهارده نوع خیار ذكر شده است. این موضوع در كتاب مكاسب شیخ اعظم انصاری آن‏چنان مسبوط است كه فراگیری آن یك سال تحصیلی را به خود اختصاص می‏دهد. اما مجموع خیارات ذكرشده در فقه عامّه، فقه امامیه و قانون طبق نقل كتاب ترمینولوژی حقوق، در قالب سی اصطلاح و واژه بیان شده است كه البته بعضی تكراری و یا از زاویه دیگری نام‏گذاری شده‏اند؛ همچون «خیار ثلاثه» كه همان «خیار تأخیر ثمن» است و یا «خیار اشتراط» كه همان خیار «تخلف شرط» است؛ اما خیار هرچه باشد، یا با توافق طرفین و یا به حكم قانون و بدون توافق طرفین معامله وجود پیدا می‏كند؛ مانند «خیار مجلس» و «خیار حیوان» و «خیار تأخیر ثمن»(35)تمامی انواع ذكرشده ناظر بر این است كه داد و ستدها باید عنصر «مصلحت» و «رضایت» را تأمین كنند. مولوی از این قانون فقهی در باب تجارت، برای القای مفهوم الهی ـ اخلاقی «تأنّی» مدد گرفته است و داستانی را عنوان كرده كه یكی از یاران پیامبر گفت: من همیشه در داد و ستد و معامله مغبون و متضرّر می‏شوم؛ هر كس چیزی به من می‏فروشد یا چیزی از من می‏خرد، فریب و نیرنگش همچون جادو مرا تحت تأثیر قرار می‏دهد و به بیراهه می‏كشاند و به اشتباهم می‏اندازد:گفت: در بیعی كه ترسی از غِرارشرط كن سه روز خود را اختیارپیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود: تو كه می‏ترسی در معامله مغبون شوی و فریب بخوری، هنگام خرید یا فروش كالا، از طرف مقابل، سه روز مهلت فسخ بگیر. سپس مولانا این «مهلت فسخ» یا «تأنّی» در داد و ستد و پرهیز از تعجیل در تنجّز را وصفی از اوصاف رحمانی و شتاب را صفتی اهریمنی ذكر می‏كند:كه تأنّی هست از رحمان یقینهست تعجیلت زشیطان لعینسپس می‏گوید: اگر از سر بصیرت به حیوانات بنگری، خواهی دید كه آن‏ها نیز اهل تأنّی و تدبیر هستند.پیش سگ چون لقمه نان افكنیبو كند آن گه خورَد، ای مُعتَنی!سگ به وسیله بینی خود، بو می‏كشد تا طعام خویش را از چیزهای دیگر بازشناسد، سپس آن را می‏خورد. به طریق اولی، انسان به مدد عقل نقّاد خویش، باید پدیده‏های پیرامون خود را بشناسد و پیوسته آن‏ها را به محك تجربه، فكر، مشورت و تفأل بیازماید.او به بینی بو كُنَد ما با خِرَدهم ببوییمش به عقل منتقدخلقت جهان هستی از ذات احدیّت
#فرهنگ و هنر#





این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]
[مشاهده در: www.rasekhoon.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 681]

bt

اضافه شدن مطلب/حذف مطلب







-


فرهنگ و هنر

پربازدیدترینها
طراحی وب>


صفحه اول | تمام مطالب | RSS | ارتباط با ما
1390© تمامی حقوق این سایت متعلق به سایت واضح می باشد.
این سایت در ستاد ساماندهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ثبت شده است و پیرو قوانین جمهوری اسلامی ایران می باشد. لطفا در صورت برخورد با مطالب و صفحات خلاف قوانین در سایت آن را به ما اطلاع دهید
پایگاه خبری واضح کاری از شرکت طراحی سایت اینتن