واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: دهانه غلامان، شهر باستاني هخامنشيان
شهري كه امروزه آن را دهانه غلامان مينامند، روي تراسي طبيعي از دوران «پلئو – پليستوسين»1 كه حدود 5 كيلومتر امتداد دارد احداث شده است. اين تراس به طور طبيعي به صورت سد و خاكريز طبيعي ميان دو حوزه آبگير طبيعي قرار گرفته است. يكي از دلايل احداث اين شهر روي اين تراس جلوگيري از خطرات و خسارات احتمالي ناشي از طغيان رودخانه هيرمند و سيلابهاي فصلي وناگهاني آن و ديگري حداكثر استفاده از اراضي مزروعي اطراف تراس است.
كاوشهاي اوليه نشانگر شهري بود به طول يك و نيم كيلومتر و عرضه 300 تا 800 متر از عهد هخامنشيان در سده پنجم و ششم قبل از ميلاد كه مدت زماني كوتاه حدود دو قرن معمور و آباد بوده است. يافت نشدن حصار تدافعي خارجي شهر حكايت گر آرامش، امنيت، ثبات سياسي و نظامي امپراطوري هخامنشيان در آن زمان محسوب ميشود. كاوشها نشان ميدهد كه اين شهر در بخش شمال غرب خود يك نيايشگاه چهارگوش داشته است كه چهار برج ديده باني دارد. براي ورود به اين سازه فقط يك در، در ضلع جنوبي تعبيه شده است. در بخش شمال دهنه غلامان باستان شناسان 120 اتاق در شمال و شرق و 110 اتاق در جنوب، 11 اتاق در جنوب كشف كرده اند. در بررسيها 27 ساختمان شناسايي شدهاند كه يك چهارم آنها را ساختمانهاي بسيار بزرگ با مساحت 2500 تا 3500 متر مربع تشكيل ميدهند و ساختمانهاي اداري شهر هستند. در كنار اين ساختمانهاي بزرگ بناهاي كوچكي هستند كه احتمالاً محل زندگي سرايدار آن ساختمان بوده است. بقيه بناها نيز ساختمانهاي مسكوني هستند. در اين شهر بر خلاف معماري هخامنشي سقفها را گنبدي ميساختند و اين يكي از موارد نادر در زمان هخامنشي است.
بناها در رديفهاي نسبتاً منظم ساخته شدهاند و به دليل وزش بادهاي 120 روزه كه همواره از شمال غربي به جنوب شرقي ميوزند، درهاي ورودي كليه ساختمانها يا در ضلع جنوبي ساختمان قرار دارند يا در مقابل آنها بادشكني تعبيه شده است. همچنين ديوارههاي اصلي ساختمانها با خشتهاي مستحكم بنا شده و اتاقها نيز داراي سقفهاي هلالي و گنبدي شكل بوده اند. تفاوت مصالح به كار رفته در اين شهر با ساير شهرهاي دوره هخامنشي در اين است كه در ساخت بناها در آن دوران بيشتر از سنگ استفاده ميشد ولي در ساخت بناهاي شهر دهانه غلامان خشت، چوب درختان منطقه و حصير به كار رفته است.
سفالهاي كشف شده از دهانه غلامان متعلق به دوره هخامنشي است. كشف سر پيكانهاي مفرغي آن دوره و نيز قطعه گچ كاري تزئيني به شكل اشك كه منحصراً از آثار هنري دوره هخامنشي است، از ديگر موارد است. همچنين وجود يك معبد يا بناي مقدس با سه محراب متلعق به اهورامزدا، ميترا و آناهيتا و وجود آثار آتش و قرباني در اين شهر با باورهاي مذهبي هخامنشيان همخواني دارد. با توجه به نبود آثار ديوارهاي دفاعي و قلعه و آثاري كه بتوان آنها را به سدههاي پيش از پنجم و ششم ميلادي يا پس از آن نسبت داد، متوجه ميشويم كه عمر شهر كوتاه بوده و بر اين اساس شهر دهانه غلامان عمري 200 ساله داشته است.
يكي ديگر از بناهاي اين شهر باستاني با اضلاع 54 متر،رصدخانه بوده كه هم اكنون بازسازي شده است. در متون كهن نيز داريم كه زرتشت در رصد خانه نيمروز حلول خورشيد را رصد كرده است. بازي سايهها در اين بنا موقعيت سال را نشان ميدهد. در قسمت شمالي شهر بناي بزرگي ديده ميشود كه بالغ بر چهل و پنج اتاق دارد. اين بناي عظيم فقط يك در داشته و در داخل آن از ستونهاي بزرگي براي نگه داري سقف استفاده شده است.
اين شهر از جهات گوناگوني اهميت دارد؛ از يك سوتنها شهر خشت و گلي از روزگار هخامنشيان است كه در آن بر خلاف ساير آثار و شهرهاي به جاي مانده از اين دوره كه نشانگر زندگي پادشاهان و كاخهاي مربوط به آنها هستند ميتوان به وضوح زندگي مردم عادي و خانههاي آنها را در كنار ساختمانها و بناهاي بزرگ عمومي يا دولتي مشاهده كرد. از سوي ديگر اين شهر از جمله شهرهاي منحصر به فرد در شرق ايران است كه بدون برنامه ريزي رشد نكرده بلكه احداث شهر با نقشه و برنامه ريزي مدون و از پيش تعيين شده صورت گرفته است. بناها و ساختمانهاي شهر همگي از خشت با نقشههاي مربع يا مستطيل شكل منظم و داراي ستونهاي فراوان و با پوشش سقفهاي گنبد و ضربي هستند. در تعبيه ورودي و پنجرهها جهت وزش بادهاي سيستان در نظر گرفته شده است و آن چه در اين شهر بيشتر از همه مشهود است توجه مردم اين شهر به مذهب و اجراي آئينهاي خاص نيايشي در آن است كه به همين دليل بسياري اين شهر را به نام «معبد دهانه غلامان» ميشناسند.
در نتيجه كاوشهاي صورت گرفته نيايشگاهي بزرگ با نقشه مربع (53×53) متر از زير ماسههاي روان بيرون آمد كه مهمترين بنا در بين ساختمانهاي شهر محسوب ميشود كه دوره اول آن با خشتهايي به ابعاد 12×50×50 سانتي متر و دوره دوم آن داراي خشتهايي به ابعاد 12×33×33 سانتي متر است. در اين محل چندين نوع آتشدان مذهبي و سكو به صورت تك يا جفت در اشكال متفاوت وجود دارد كه مراسم خاص مذهبي در آن اجرا ميشده است.
در اين شهر بناي ديگري نيز وجود دارد كه به احتمال زياد كاربرد مذهبي داشته است. اين بناي چهار گوش با وسعت 2500 متر مربع داراي 36 اتاق شيب دار با يك حياط مركزي است. اتاقهاي اين بنا تنگ و باريك و كم نور هستند و شرايط بهتري را براي حفاظت از مواد غذايي فراهم آورده اند.
اين ساختمان در اصل مكاني براي توليد موادي بوده كه در مراسم مذهبي مورد استفاده قرار ميگرفته اند. در حياط اين بنا، چهار انبار به شكل اتاقهاي دراز و كم ارتفاع وجود دارد كه تصور ميشود به عنوان سردخانه براي نگهداري مواد غذايي مورد استفاده قرار ميگرفته اند. در تعدادي از اين اتاقها، تأسيسات مختلف از جمله پنج آسياب، كوره، انبارهاي كوچك براي نگهداري مواد اوليه، وسايل و ابزار كار مانند سنگ ساب، سنگ آسياب، ابزار سايش و غيره يافت شده است. از سنگ ساب براي نرم كردن و ساييدن دانههاي روغني استفاده ميكردند و پس از اين كه روغن آن گرفته ميشد، مواد داخل ظرفهاي سفالي ريخته و در اتاقهايي كه مجهز به كوره و اجاق بوده حرارت ميدادند. سپس محصول نهايي را در ليوانهاي سفالي ريخته و در سردخانه نگاه ميداشتند.
در يكي از اتاقهاي اين بنا نيز سكو يا محرابي به ارتفاع 7 سانتي متر از كف زمين كشف شد كه محل شكرگزاري مواد توليد شدهاي بوده كه در مراسم مذهبي مورد استفاده قرار ميگرفته اند. در اتاقهاي اين ساختمان حدود يك صد ليوان سفالي كشف شد كه همگي داراي اثر مهر سازنده ليوانها بودند. تعداد كل سفالهاي پيدا شده در دهانه غلامان حدود 50 هزار قطعه است كه تعداد زياد اشيا، حاكي از بالا بودن سطح اقتصادي جامعه ساكن در دهانه غلامان است.
كانال آبي شهر را به دو بخش شمالي و جنوبي تقسيم ميكند و احتمالاً بخش شمالي به دليل وجود ساختمانهاي بزرگ در آن متعلق به اشراف شهر بوده است و بخش جنوب رودخانه مردم معمولي زندگي ميكردند. در اين قسمت سازههاي مسكوني توسط كوچههاي موازي شرقي غربي تقسيم شده اند. استخوانهاي كشف شده عموماً متعلق به پستانداران هستند و در نگارههاي تخت جمشيد زرنگيان گاو هديه آورده اند. اين گونه ميتوان نتيجه گرفت در اين محل پرورش گاو از قديم رونق داشته است.
به تازگي نيز آثار و بناهايي از اين شهر به دست آمده است. در بررسيهاي باستان شناختي،
باستان شناسي و آركئوژئوفيزيك كه با روش مغناطيس سنجي در تابستان امسال انجام گرفت، در شهر هخامنشي دهانه غلامان سيستان ساختارهاي جديدي شناسايي شد. اين بررسيها به منظور مطالعه و شناسايي سيستم شهرسازي شهرهاي هخامنشي در اين محوطه به عنوان تنها محوطه دوره هخامنشيان كه اطلاعاتي از زندگي مردمان عادي آن دوران را در اختيار پژوهشگران و باستان شناسان قرار ميدهد، صورت گرفت.
با توجه به اين كه از سال 1379 تا 1384 نيز محوطه توسط دكتر «سيدمنصور سيدسجادي» كاوش شد و نيز بر اساس پژوهشهاي ايران شناسان و باستان شناسان اين مكان يكي از ساتراپهاي زمان هخامنشيان بوده و پايتخت «درانگيانا» يا «درانجاناي» هخامنشي بوده است؛ اما تاكنون اين مهم به اثبات نرسيده بود كه با كشف كاخ هخامنشي در طول بررسيهاي آركئوژئوفيزيك در دهانه غلامان امروز ما به طور يقين ميتوانيم اين ساتراپ نشين زمان هخامنشي را «درنگيانا» يا «زرنگي» بناميم كه در كتيبههاي هخامنشي از آن نام برده شده است. علاوه بر اين كاخ، در بررسيهاي انجام شده 18 ساختار جديد ديگر در دهانه غلامان آشكارسازي شد و مطالعه روي منابع آب و كانالهاي آب در دهانه غلامان از ديگر فعاليتهاي انجام شده در اين بررسيها بود.
ادامه دارد...
يکشنبه|ا|16|ا|مهر|ا|1391
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: اطلاعات]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 129]