واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: «اسطرلاب» يا «جام جم»
برخي بر اين عقيده هستند اسطرلاب كه گاه آن را كهنترين ابزار علمى جهان مى خوانند، احتمالاً در سدة 3 قم در يونان ساخته شده است.
در حقيقت، در دوران شكوفايى دانش ستاره شناسى يونانيان، دو دستگاه اندازه گيري متفاوت، يكى به نام اسطرلاب حلقوي و ديگري به نام اسطرلاب مسطح مورد استفاده بوده است.
آن چه بطلميوس در مجسطى با عنوان اسطرلاب از آن سخن مى گويد، همان نوع حلقوي اسطرلاب است كه بعدها در جهان اسلام «ذاتالحلق» ناميده شد و برخى نيز آن را «اسطرلاب ذاتالحلق» ناميدند. گفته مى شود «ابرخس» (پس از 127ق م) دگرگونيهايى در اين ابزار به وجود آورده بوده و احتمالاً بطلميوس (سدة 2م) نيز به ابتكار خويش اجزائى به آن افزوده است و آن را براي اندازه گيري تفاوت طول نجومى ماه و خورشيد و نيز تعيين موضع هر ستاره نسبت به دائرةالبروج، يعنى طول و عرض نجومى آن، مورد استفاده قرار مى داده است.
«سونِسيوسِ سورنى» (415م) نيز از جهان نمايى سخن مى گويد كه گويا خود وي پايههاي نظري آن را تكميل كرده است. وي مىافزايد كه آن پايههاي نظري را از يك رسالة ابرخس كه بطلميوس نسبت به آن بى توجهى نشان داده، برگرفته است.
دربارة سرچشمة بابلى اسطرلاب نيز سخنانى گفته شده است و در اين زمينه شواهدي از قبيل الواح سفالين مشابه اسطرلاب مسطح - كه در ويرانههاي بابل به دست آمده و شامل خطوط و دواير و نقش چند ستاره است - و نيز قراينى مانند آگاهيهاي پراكنده پيرامون گسترة پژوهشهاي نجومى دانشمندان بابلى ارائه شده است. اين نيز روشن است كه يونانيان در زمينة ستارهشناسى از بابليان درسهاي بسيار آموخته اند؛ اما به اعتقاد پژوهشگران تاريخ نجوم، اين شواهد و قراين براي اثبات اختراع اسطرلاب در بابل و آشور و انتقال بعدي آن به يونان كفايت نمى كند.
همچنين سخنانى كه دربارة دستگاهى به نام «عنكبوت»، ساختة «اويدوكسوس» (سدة 4قم) يا «آپولونيوس» (سدة 3قم) به عنوان يكى از مراحل ابتدايىتر اسطرلاب گفته شده، از واقعيت بسيار دور است و آن دستگاه در حقيقت نوعى ساعت آفتابى به شمار ميرود.
آنچه در منابع اسلامى دربارة ساختن اسطرلاب و كاربرد آن در دوران باستان آمده، با افسانه آميخته است. در شماري از اين مآخذ، اختراع اين ابزار را گاه به فرزند «هرمس حكيم» و گاه به فرزند «ادريس پيغمبر» - كه گويا «لاب» نام داشته است - نسبت مى دهند و با بيان يك وجه اشتقاق عاميانه، واژة اسطرلاب را برگرفته از نام او مى شمارند. گفتنى است كه خوارزمى اين گونه توجيهات را سخيف شمرده است.
ادامه دارد...
چهارشنبه|ا|11|ا|مرداد|ا|1391
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: اطلاعات]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 105]