واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: شقاقل، گياه دارويي در معرض خطر انقراض، نيازمند حمايت است
نوشهر - شَقاقُل، گياه مناطق جنگلي و مرتعي شمال ايران است و از ساقه هاي زير زميني آن در فصل بهار براي تهيهٔ مربا استفاده ميشود كه در حال حاضر به دليل بهرهبرداري گسترده، در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.
شقاقل ايراني يكي از محصولات فرعي و گياهان دارويي جنگلها و مراتع شمال ايران محسوب ميشود، محصولات فرعي جنگل و مرتع شامل گل، برگ، ساقه، ريشه، غده، ميوه، پوست، صمغ و رزين برخي از گياهان است كه مصرف دارويي، خوراكي و صنعتي دارد.
بهرهبرداري از محصولات فرعي جنگلها و مراتع شمال ايران از ديرباز متداول بوده و با توجه به تنوع و پراكنش گونههاي مختلف جنگلي و مرتعي، از اين محصولات به طور سنتي و اغلب در حد مصارف محلي بهرهبرداري ميشد و هم اكنون نيز ادامه دارد.
استفاده از محصولات فرعي جنگلي با توجه به حضور گستردۀ روستاييان و دامداران در مناطق وسيعي از جنگلهاي شمال و اين كه در گذشته به مراكز شهري دسترسي آسان نداشتند تا نيازهاي روزمرۀ خود را تأمين كنند، رواج زيادي داشت.
با توجه به سرشت گونههاي مرتعي، اغلب آنها خواص دارويي دارند كه از گذشتههاي دور، افراد بومي براي مداواي بيماران از آنها استفاده ميكردند و هم اكنون نيز داراي مصرف است.
به جز اقلام محدودي كه مصرف خوراكي دارند، مانند ريزوم شَقاقُل و ميوۀ كُماي جنگلي، بيشتر افراد محلي و روستايي، اين گونهها را براي مصرف خود يا عرضه به عطاريها و مراكز تهيۀ داروهاي گياهي جمعآوري ميكنند.
در سالهاي اخير كثرت برداشت از شقاقل ايراني كه به صورت گردش افراد در جنگل و ريشهكن كردن آن براي تهيهٔ مربا و فروش به قناديها است، باعث كاهش اين گياه شده است.
رييس گروه محصولات فرعي معاونت مناطق مرطوب و نيمه مرطوب سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري كشور دربارهٔ ويژگيهاي شقاقل ايراني به خبرنگار ايرنا گفت : شقاقل ايراني گياهي است علفي و پايا با نام علمي Polygonatum orientale Desf. كه از تيرهٔ لاله يا سوسن (Liliaceae) محسوب ميشود.
" عيسي بوداغي " افزود : نام اصلي اين گياه ، " مُهر سليمان " يا " خاتم سليمان " است كه به نام شقاقل معروف شده است و در حدود 30 گونهٔ مختلف دارد كه نبايد آن را با شقاقل معمولي كه شبيه هويج و نام علميش Pastinaca sativa L. است ، اشتباه كرد.
وي با بيان اين كه شقاقل ايراني 20 تا 50 سانتيمتر ارتفاع دارد، اظهار داشت : اين گياه داراي ساقهٔ زيرزميني خزنده و ضخيم و گرهدار است و اغلب در جنگلهاي مرطوب و نيمه مرطوب و سايهدار ميرويد.
اين كارشناس جنگل تاكيد كرد: سيماي ظاهري شقاقل ايراني و برگهاي سبز آن كه در سطح زيرين، سبز مايل به آبي است، در هنگام پديدار شدن گل منظرهٔ بسيار زيبايي دارد.
به گفتهٔ بوداغي، برگهاي اين گياه، بيضوي و نوكتيز به طول 12 تا 15 و به عرض 5 تا 6 سانتيمتر و ميوهٔ آن ناشكوفا و سياهرنگ و پوشيده از غبار آبيرنگ است.
وي با اشاره به اينكه قسمت خوراكي شقاقل ايراني ، ريزوم يا ساقهٔ زيرزميني و ريشه مانند آن است، گفت : ساقهٔ زيرزميني اين گياه، ضخيم و افقي است و هر سال يك ساقهٔ هوايي از آن خارج ميشود و در فصل پاييز پس از ثمر دادن ميافتد و اثري شبيه به مُهر بر روي ساقهٔ زيرزميني بر جاي ميگذارد كه براي همين به آن مُهر سليمان ميگويند.
كارشناسان ميگويند: امروزه توجه به محصولات فرعي و گياهان دارويي در جهان افزايش يافته است.
بر اساس گزارش سازمان خواربار و كشاورزي سازمان ملل متحد (فائو)، ارزش تجارت جهاني گياهان دارويي كه هم اكنون در حدود 100 ميليارد دلار در سال است در سال ٢٠٥٠ ميلادي به رقم پنج تريليون دلار خواهد رسيد.
كشور ايران با داشتن شرايط اقليمي و تنوع گياهي به مراتب بهتر از اروپا، هم اكنون تنها ٦٠ تا ٩٠ ميليون دلار از تجارت جهاني محصولات فرعي را به خود اختصاص داده است كه از اين مقدار نيز بخش عمدهاي مربوط به صادرات زعفران است كه به طور عمده در جنوب خراسان از جمله شهرستان قائن كشت ميشود.
كارشناس سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري كشور دربارهٔ خواص درماني شقاقل ايراني ميگويد: ريزوم يا همان ساقهٔ زيرزميني اين گياه داراي تانَن و ساپونين و چند تركيب شيميايي ديگر است.
" غلامحسين نوراللهي " در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود : ديوسكوريدِس، پزشك يوناني كه دو هزار سال قبل ميزيست براي اين گياه خاصيت التيامبخشي زخم و همچنين از بين برندهٔ لك صورت قائل بود.
وي تاكيد كرد: در طب سنتي، ريزوم شقاقل ايراني داراي اثر قابض و ضد نقرس و ضد روماتيسم است و له شدهٔ آن براي رفع خونمردگي و درمان بيماري پوستي كفگيرك و جوش غرور جواني كاربرد دارد.
نوراللهي با بيان اينكه شقاقل ايراني در نواحي شمالي ايران در پل زنگوله ، عَمّارلو و كبوترچاك و منطقهٔ مازوچال كلاردشت ميرويد، افزود: اين گياه اغلب در زير درختان راش و بلوط و در ارتفاعات بالاتر ، در بوتهزارها ديده ميشود.
اين كارشناس جنگل گفت: از ريزوم شقاقل ايراني مرباي شقاقل تهيه ميشود كه اين نوع استفاده بيشتر در غرب استان مازندران ، بويژه در چالوس و تنكابن و رامسر به چشم ميخورد.
به گفتهٔ وي، به دليل پراكندگي اين گياه و نبود نظم در بهرهبرداري از آن، برداشت شقاقل ايراني هم اكنون در قالب حقوق ارتفاقي انجام ميشود.
به گفته كارشناسان، بهرهبرداري از محصولات فرعي بدون داشتن طرح و برنامه مشخص و علمي ، باعث آسيب رسيدن به طبيعت و حتي انقراض آن گياه ميشود. بنابراين برنامهها و اهداف در بهرهبرداري از محصولات فرعي بايد روشن باشد و از كار بيبرنامه خودداري شود.
مدرس مجتمع منابع طبيعي كلارآباد در اين باره گفت: مهمترين اصل در بهرهبرداري از محصولات فرعي جنگل و مرتع، اصل بهرهبرداري مستمر يا اصل استمرار توليد است.
" مصطفي عبداللهپور " در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود : بايد به اندازهاي از محصولات فرعي برداشت شود كه نه تنها به ادامه حيات آن گياه لطمهاي وارد نشود ، بلكه بتواند رويش آن را بهبود بخشد.
اين كارشناس ارشد جنگلداري توضيح داد: برداشت بيش از رويش باعث ايجاد بيتعادلي در ساختار گياه يا در جامعه گياهي و حتي زنجيره محيط زيست ميشود.
وي تاكيد كرد : بهرهبرداري از محصولات فرعي بايد در سال ، مقدار ثابتي باشد و اصل حفظ و احيا و توسعه در آن رعايت شود و نبايد به صورت "معدن " به آن نگاه كرد.
عبداللهپور گفت: تاكنون در عرصه جنگلها و مراتع، طرحهاي جنگلداري و مرتعداري فقط براي برداشت چوب و علوفه تهيه ميشد و درباره محصولات غير چوبي و گياهان دارويي كار زيادي نشده است.
وي در باره وضعيت فعلي گياه شقاقل ايراني بيان داشت : مهمترين تهديد براي اين گياه ، بهرهبرداري مفرط از آن است، بخصوص اينكه حتي سازمان جنگلها ، مراتع و آبخيزداري كشور نيز شناخت زيادي از وضعيت شقاقل ايراني ندارد.
اين كارشناس ارشد جنگل در مورد كاهش اين گياه در شهرستانهاي تنكابن و رامسر هشدار داد و گفت : خود من چند گوني شقاقل ايراني را كه از بهرهبرداران غير مجاز كشف و ضبط شده بود در تنكابن ديدهام ولي براي اظهار نظر دقيق، بايد با كمك ادارات منابع طبيعي، بررسي بيشتري انجام شود تا آمار معتبري به دست آيد.
عبداللهپور دربارهٔ قوانين و مقررات موجود در زمينهٔ حفظ اين گياه گفت: در قانون فعلي اسمي از گياه مهر سليمان يا شقاقل ايراني ديده نشده است.
وي ادامه داد: با اين حال چون قوانين، برداشت محصولات فرعي را تحت نظر سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري كشور ميداند، ميتوان از اين طريق اقدامات لازم را براي حفظ آن انجام داد.
شمال ايران داراي 9/1 ميليون هكتار جنگل و 7/1 ميليون هكتار مرتع است كه در حدود هزار و 859 گونهٔ گياهي در آن ميرويد و از 56 تيره گياهي با 127 گونه درختي و درختچهاي و بوتهاي و علفي آن، محصولات فرعي به دست ميآيد. ك/4
7517/621/1654/508
انتهاي خبر / خبرگزاري جمهوري اسلامي (ايرنا) / كد خبر 80115969
يکشنبه|ا|17|ا|ارديبهشت|ا|1391
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: ايرنا]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 4310]