توكل مصداق و شاخصي براي سلامت معنوي

واضح آرشیو وب فارسی:جمهوري اسلامي: توكل مصداق و شاخصي براي سلامت معنوي
دكتر محمداسماعيل اكبري
استاد دانشگاه
سلامت معنوي كه هم در پيشگيري از بيماري‌هاي جسمي موثر است و هم در درمان و نتايج حاصل از درمان آن اثر دارد و داراي مولفه‌هاي روشني است كه به خوبي مي‌تواند مورد ارزيابي قرار گيرد. بعضي از عواملي كه در سلامت معنوي معروف هستند و بايد مورد توجه مردم و جامعه محترم پزشكي قرار گيرند و همه تلاش كنند كه در دست‌يابي به آنها اقدام موثر انجام دهند عبارتند از: مراقبه، توكل، نيايش، صبر، شكر، توبه و طلب بخشش، عفو، احسان، نوع دوستي و...
در اينجا سعي مي‌كنيم موضوع توكل را در سلامت معنوي مورد عنايت قرار دهم.
تعريف توكل: مرحوم دهخدا در تعريف توكل مي‌گويد توكل كردن به خدا، تفويض كردن، قليه كردن، رها كردن، واگذاشتن به او، هر كدام از اين جملات كوچك معاني گسترده عملياتي دارد. يك بيمار چگونه مي‌تواند بيماري درد و رنج خود را تفويض كند. چگونه مي‌تواند واگذار كند. به چه كسي واگذار كند.
در جامعه پزشكي و بيماري، موضوع واگذار كردن و تفويض كردن، امري عادي تلقي مي‌شود.
بيمار با بررسي اوضاع بيماري خود و يك شناخت از گروه معالج به جامعه پزشكي مراجعه مي‌كند و خود را در اختيار او قرار مي‌دهد. اما آيا اين همه توكل است يا قرار دادن بيماري و جسم بيمار در اختيار گروه پزشكي است؟ طبيعتا اين اقدام معني جامع توكل را ندارد. نوعي از واگذاري است كه بيشتر در بعد جسمي معنا پيدا مي‌كند يعني قبول مي‌كنيم كه فلان متخصص قلب بيماري‌ام را مي‌شناسد و راه معالجه آن را هم مي‌داند و عمل مي‌كند و اين كافي است براي اينكه بيمار خود را در اختيار او قرار دهد. اما غافل از اينكه عوامل بسيار زياد ديگري در تامين سلامت بيمار دخيل هستند كه فراتر از مهارت پزشك معالج است. مثل ساعت معالجه، وضعيت خلقي، فكري، انديشه‌اي و جسمي گروه معالج هنگام معالجه، هماهنگي تيم معالج، اثربخشي داروهاست، درست مصرف كردن داروها، هماهنگي داروها با وضعيت جسمي نسبي (بيمار) هنگام مصرف دارو و صدها نكته ديگر.
بسياري از اين متغيرها كه در بهبود بيمار مهم هستند نمي‌تواند در تفويض اختيار به گروه پزشكي خلاصه شود. ضمنا اين بخش تفويض اختيار يا توكل اگر اثر گذار باشد فقط در بعد جسماني مي‌تواند مفيد باشد اما همه ابعاد اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي. رواني و معنوي را پوشش مي‌دهد. بيماران به خوبي مي‌دانند كه مسايل اقتصادي در درمان آنها و نتيجه درمان تاثيرگذار است. آنها مي‌دانند كه اگر پول ويزيت يا جراحي يا دارو را داشته يا نداشته باشند، در تمام فرايند تشخيص و درمان تاثيرگذار است. آنها مي‌دانند كه اگر به دليل بيماري شغل خود را از دست بدهند يا ندهند يا از جايگاه پدري، مادري يا همسري سقوط كنند يا نكنند روي بيماري‌شان اثر مي‌گذارد.
ابعاد رواني هم دنياي گسترده و پيچيده‌اي دارد، ابعاد رواني در سلامت بيمار و ابعاد رواني در گروه معالج و جامعه اطراف. آنقدر متغير در اين زمينه وجود دارد كه احتمالا به آساني از عهده يك نفر يا يك گروه برنمي‌آيد. تامين سلامت رواني براي همه اعضاي گروه معالج بيمار و اطرافيان از ضروريات يك معالجه جامع است.
بسيار روشن است كه اگر گروه معالج در سلامت رواني باشند يا اطرافيان بيمار با رواني سالم با بيمار مواجه شوند، در بهبود او تاثيرگذار خواهد بود، اما كدام نيروست كه بتواند اين همه ابعاد را در همه افراد موثر مساعد كند.
بدون اينكه قصد ورود به مفهوم منبع اصلي توكل يعني خداوند عزوجل، وجود لايزال و قادر متعال مهربان‌ترين منبع وجود و كريم‌ترين آن داشته باشد، طبيعي است كه تنها چنين قدرتي مي‌تواند به عنوان تكيه‌گاه اصلي توكل چهره بنماياند و مورد قبول واقع شود. امروز حتي منابع غربي هم با تحقيقات علمي چنين توكلي را در سلامت بيماران موثر دانسته‌اند.
اما بايد معناي اجرايي توكل در متون قديمي و جديد را پيدا كنيم تا ببينيم چگونه مي‌توان توكل كرد و از توكل براي سلام بهره برد.
مرحوم ناظم‌الاطباء در منتهي الارب توكل را چنين توصيف مي‌كند: "تكيه و اعتماد كردن بر كسي و قدرتي و اعتراف كردن به عجز خود" در تعريف ديگري گفته شده است توكل يعني گردن نهادن به خدا و اعتماد و اطمينان كردن به او، نزد اهل حقيقت، اعتماد كردن به آنچه از خداست و ياس از آنچه در دست انسان است. عده‌اي توكل را چنين تعريف كرده‌اند. توكل آن است كه از صميم قلب يقين داشته باشيد كه آفريننده تو ضامن روزي توست و اگر روزي تو آن هم در انديشه تو، اندكي دير رسيد از خداي تعالي نخواهي كه اسباب فراهم كند تا روزي تو مهيا شود و...
در تمام اين تعابير و تعاريف از توكل دو نكته اساسي وجود دارد كه بايد در حوزه بيماري و سلامت رعايت شود. اول اينكه همه چيز را به معني واقعي هر چيزي واگذار كني به قدرتي كه وراي همه قدرت‌ها شناخته شده ارضي است دوم اينكه به عجز خود و هم قدرت‌هايي كه در اطراف هست اعتراف كني كه در اين صورت توكل، معني پيدا مي‌كند و موثر مي‌شود.
براي ما مسلمانان كه هيچ قدرتي را بالاتر از ذات اقدس پروردگار نمي‌شناسيم توكل بسيار آسان‌تر است. شرايط آن است كه دل از همه قدرت‌ها و توان‌هاي مادي ببريم. يعني نمي‌توان همه چيز را به خدا واگذار كرد اما اثر بخشي را در قرص و آمپول يا پزشك و بيماران جستجو كرد. در اينجا نكته ظريفي وجود دارد و آن اين است كه معني دل بريدن از قدرت‌هاي مادي اين نيست كه از انجام وظايف خود يا در حوزه سلامت و بيماري از درمان‌هاي معمول خودداري كنيم كه اين خود گناهي بزرگ‌تر است. بلكه براساس حديثي از حضرت معصومه(س) كه مي‌فرمايد: "با توكل زانوي اشتر ببند"، لازم است ضمن توكل كامل به آن قدرت بي‌بديل، از همه امكانات هم استفاده كنيم. اما واقعا اثربخشي را در آن قدرت ببينيم.
مسعود سعد سلمان توكل خدا را چنين تعريف مي‌كند:
"من در اين ره نهاده تن به قضا
و ز توكل پرده دل به قدر"
مولوي نيز ضمن تاكيد بر توكل اظهار مي‌دارد كه از اسباب دور نشويم يعني ضمن توكل راه‌هاي علمي و عملي را هم پيگيري كنيم. او مي‌گويد: "در توكل از سبب غافل مشو رمز الكاسب حبيب‌الله شنو"
چنين تعابيري در حوزه سلامت بسيار آسان عمل مي‌شود. بيمار از سلامت ضمن طي مراحل علمي تشخيص و درمان واقعا به طور كامل به خداي بزرگ توكل مي‌كند و شفا و اثربخشي اقدامات درماني را از او مي‌خواهد. در تحقيقي كه در مركز تحقيقات سرطان انجام داده‌ايم، بيماراني كه توكل مناسب پيدا كرده‌اند، بهبود سريع‌تر و كيفيت زندگي بهتري پيدا كرده‌اند. با جمله يكي از اين بيماران بهبود يافته شما را به خداي بزرگ مي‌سپارم.
بد از وارد شدن سرطان به زندگي‌ام من ديگر آن آدم سابق نبودم. احساسم 180 درجه نسبت به قبل تغيير كرده بود... ديگر مثل قبل به زندگي نگاه نمي‌كردم. خودم را كاملا به خدا سپرده بودم و او به من آرامش مي‌داد.

چهارشنبه|ا|5|ا|بهمن|ا|1390

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جمهوري اسلامي]

[مشاهده در: www.jomhourieslami.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 165]