محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1797575532
کتابشناسی موضوعی تفسیر
واضح آرشیو وب فارسی:فارس:
کتابشناسی موضوعی تفسیر
باید گفت در زمینه کتابشناسی موضوعى قرآن کمبودها بسیار است و تلاش‌هاى صورت گرفته با کاستی‌هاى فراوانى در کمیت و کیفیت روبرو است. جا دارد کتابشناسان خبره و با تجربه به این مهم بپردازند.
بخش اول پیشگفتار کتابشناسى امروزه به عنوان یک رشته علمى مطرح است که در آن روش به دست آوردن اطلاعات درباره کتاب‌ها و تحقیق در آنها و عرضه آن به صورت منظم مورد نظر است. کتابشناسى، به ویژه کتابشناسى موضوعى به عمر پژوهشى محققان و دانشمندان و همه کسانى که به نوعى با کتاب سر و کار دارند مى‌افزاید و میدان تحقیق را براى آنان گسترش مى‌دهد و مسائلى را که به ذهن پژوهشگر نمى‌آید، در مقابل دیدگان او به تصویر کشیده ردیف کرده و افق‌هاى جدیدى را براى او ترسیم مى‌نماید و دسترسى محقق را به منابع مختلف ممکن مى‌سازد، چرا که شناخت منابع از اولین گام‌هاى تحقیق و پژوهش در یک موضوع است و پژوهشى عمیق و پربار است که از منابع زیادى استفاده کرده باشد. در این مجموعه که پیش رو دارید، بر آن شدیم تا کتاب‌ها و منابعى را که درباره تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول تدوین یافته و بدان‌ها دست یافته‌ایم، فهرست کنیم. از آنجا که نخستین گام در پژوهش و سامان بخشى به هر موضوع، آشنایى کامل و دقیق از تحقیقات انجام شده در آن موضوع است و دوباره کاری‌ها، پربار نبودن و نااستوارى برخى پژوهش‌ها بیشتر به خاطر بی‌اطلاعى پژوهشگر از سرچشمه‌هاى بحث و منابع در خور مراجعه در آن موضوع است. شناسایى و شناساندن منابع و کتابشناسی‌هاى موضوعى امرى ضرورى است که باید این مهم هر چه بیشتر و بهتر با روش‌هاى جدید و کارآمد مورد توجه قرار بگیرد. باید گفت در این زمینه کمبودها بسیار است و تلاش‌هاى صورت گرفته با کاستی‌هاى فراوانى در کمیت و کیفیت روبرو است. جا دارد کتابشناسان خبره و باتجربه به این مهم بپردازند تا ضمن معرفى فعالیت‌هاى انجام شده به پژوهشگران، خلأهاى موجود نیز روشن گردد تا پژوهشگران به تلاش‌هاى روزآمد و نیازهاى بایسته بپردازند. کتابشناسی‌هاى موضوعى قرآن که تاکنون فراهم آمده است نیز همانند موضوعات دیگر بسیار ناقص و غیرمتقن است و در آن استقصاى کامل صورت نگرفته و پاسخگوى نیاز پژوهشگران نیست. بیش از چهارده قرن از نزول آخرین کتاب آسمانى مى‌گذرد. اهتمام به این کتاب جاودانه و مهم‌تر ازآن تفسیر و تبیین معارف وحى از صدر اسلام تا کنون پیشینه دارد. عالمان و مفسران از نخستین سده‌هاى اسلام تاکنون، هر یک با نگرشى و از زاویه‌اى ویژه به قرآن نگریسته‌اند و به شرح و تبیین آن به فراخور حال و بضاعت خویش دست یازیده‌اند. فنّ تفسیر از عصر صحابه و تابعان و تابعان آنان تاکنون دوره‌هاى گوناگونى را پشت سر نهاده و با شیوه‌هاى فقهى، نقلى، عقلى، علمى، فلسفى، کلامى، اخلاقى، تربیتى، ادبى، بلاغى، اجتماعى، طبیعى و ... دنبال شده است. تلاش دانشمندان در عصر تألیف، میراثى ارجمند و غنى براى پیشینیان به یادگار گذاشته است وسرانجام در قرن چهاردهم، تفسیر قرآن به اوج شکوفایى و گستردگى خود رسیده است و تحوّل و پیشرفتى چشمگیر در سنجش با سده‌هاى پیشین یافته است. مهم‌ترین محورهاى این پیشرفت بدین قرار هستند: 1. تحول در نظام تفسیر نویسى. 2. تحول در نگرش به قرآن و آفرینش فضاهاى تازه و چشم‌اندازهاى نوپیدا در این راستا. 3. طرح موضوعات روزآمد و مورد نیاز در مقوله‌هاى سیاسى، فرهنگى، اجتماعى و ... . 4. تکامل و جامعیت روش‌هاى تفسیرى. 5. فراوانى و فراگیرى در عرصه اندیشه‌ها و باورها. اینک در راستاى کتابشناسى موضوعى قرآن، به معرفى و شناسایى کتاب‌هایى که درباره تفسیر قرآن به ترتیب نزول به نگارش در آمده‌اند یا بخشى از آنها این مقوله را در بردارد، مى‌پردازیم. 1- بیان المعانى على حسب ترتیب النزول (عربى)، سید عبدالقادر ملاحویش آل غازى العانى ملاحویش آل غازی از مردم سوریه و دانشمندان آن دیار است که حنفی مذهب و در نسب، منتسب به ذریه طاهره امام موسى بن جعفر (ع) است. وی مدعی است اولین تفسیری است که قرآن را بر حسب ترتیب نزول آیات (ترتیب مصحف علی (ع) ) و با روش تاریخ گذاری آیات قرآن تفسیر کرده است. او در مقدمه این تفسیر مى‌گوید: «باید قرآنى چون قرآن امام على ـ کرم الله وجهه ـ که بر حسب نزول ترتیب یافته بود نوشت؛ نه آنکه ادعا کنیم قرآن موجود توقیفى نیست و باید نظم آن به هم بخورد، بلکه این روش براى درک پیام قرآن و عرضه آن بر توده مردم با شناخت تاریخ نزول و اسباب نزول و آگاهى از مطلقات و مقیدات و دیگر خصوصیات آن، آسان‌تر خواهد بود. من در تفسیر این روش را از ایشان (امام على (ع) ) برگزیدم و کسى در فواید بسیار آن تردید ندارد.» ملاحویش سبب اهتمام به روش تفسیر ترتیب نزولی را فوایدی می‌شمارد که بر آن مرتب می‌گردد. ایشان می‌گوید: «باید دانست که بی‌تردید تفسیر قرآن مطابق نظر امام علی ـ کرم الله وجهه ـ پرفایده است؛ زیرا ترتیب نزول غیر از (ترتیب) تلاوت است و علما چون آن را به ترتیب مصاحف تفسیر کردند، ناگزیر شدند که با عبارات تکراری بدان اشاره کنند؛ زیرا اختلافی که میان ترتیب قرآن در مصاحف و ترتیب نزول هست، تکرار را ایجاب می‌کند و به قطور شدن تفاسیر می‌انجامد. اختلاف در اسباب نزول و ناسخ و منسوخ، و قبول و رد آنها نیز از همان ناشی گردیده است. من طی جستجویی دریافتم کسی قبلاً به تفسیری از قرآن نپرداخته است که متناسب اشاره امام (ع) باشد و خواننده را از رنج آن اختلافات برهاند و چگونگی نزول قرآن را به او بشناساند و به اسباب نزول آن بیاگاهاند و لذت معانی و مزه اختصار مبانی‌اش را به صورت آسان و روان و خلاصه و خالی از رد و قبول و سالم از عیب و علت و محفوظ از خطا و لغزش به او بچشاند.» (1/4) شایان ذکر است عبدالقادر از سویی به توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها و نیز ترتیب آیات آنها عقیده دارد و همین طور قائل است که پاره‌ای از آیات مدنی در سوره‌های مکی و بالعکس، و نیز پاره‌ای از آیات متأخرالنزول در سوره‌های متقدم النزول و بالعکس وجود دارد و این به دستور پیامبر (ص) صورت گرفته است، ولی از سوی دیگر ترتیب سوره‌های مصاحف را نادیده گرفته و به قول خود طبق نظر امام علی (ع) تفسیری به ترتیب نزول فراهم می‌آورد. جمع این دو عقیده در خصوص ترتیب سوره‌ها برای او مشکلی پدید نمی‌آورد، اما در مورد ترتیب آیات برای او ایجاد مشکل می‌کند. از این رو در تفسیرش به خود اجازه نمی‌دهد که آیات را از جایشان تغییر داده، به ترتیب نزول بیاورد؛ به این دلیل که ترتیب آیات سوره‌ها توقیفی است و این کار، نظام قرآن را از هم می‌گسلد. وی در این گونه موارد اشاره می‌کند که آن آیات در زمان دیگری نازل شده است. روش بحث عبدالقادر در خصوص آیات و سوره‌های قرآن بدین ترتیب است که در صدر تفسیر هر سوره، مکی و مدنی آیات آن را یاد کرده، سپس چنانچه درباره نسخ آیاتی از آن قولی رسیده باشد، به ذکر آن مبادرت می‌ورزد. وی معمولاً قول به نسخ را در صورتی که با شروط اصولی نسخ منافات داشته باشد، رد می‌کند (همان، /75 و 86 و 101-102 و 106) سپس اگر ذیل آیاتی، اسباب نزولی روایت شده باشد، به نقل آن می‌پردازد و اگر روایتی بر تقدم یا تأخر نزول آن آیات دلالت داشته باشد، درباره تاریخ نزول آن نیز اظهار نظر دارد (همان، /69 و 101-102). نیز به ندرت با عنایت به ترتیب نزول به نقد روایات اسباب نزول می‌پردازد؛ برای مثال پس از نقل روایتی از ابن عباس مبنی بر اینکه سوره مسد پس از آیه «وَأَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الأَقْرَبِینَ» (شعراء/125) نازل شده، می‌گوید: «صحیح نیست که این سبب نزول آن باشد؛ زیرا این آیه پس از آن (سوره) نازل شده و درست نیست که مؤخر سبب مقدم باشد؛ همچنان که درست نیست مقدم ناسخ مؤخر باشد.» (همان، /121) این تفسیر در سال 1355 قمری نوشته شده و در سه بخش تنظیم گردیده است؛ دو بخش آن مخصوص سوره‌هاى مکى و یک بخش مخصوص سوره‌هاى مدنى است و با نام «بیان المعانى» در شش مجلد و براى اولین بار در سال 1382 قمری در دمشق (مطبعه ترقى) به چاپ رسیده است. 2- التفسیر الحدیث ترتیب السور حسب النزول؛ محمد عزه دروزه (1404-1305ق) دو سال پیش از آنکه تفسیر عبدالقادر ملاحویش از چاپ درآید، در سال 1380 قمری مفسر دیگری به نام محمد عزه‌دروزه بر اساس ترتیب نزول تفسیری را با عنوان «التفسیر الحدیث ترتیب السور حسب النزول» تألیف کرد. عزت دروزه یکى از فلسطینیان متفکر و مبارز معاصر است که سال‌هاى دراز با استعمارگران درگیر بوده و سال‌ها در زندان به سر برده است. تفسیر وى محصول یکى از همین زندان‌هاست. وى پس از آزاد شدن به ترکیه رفت و آن را تنظیم و فراهم ساخت و به چاپ رساند. وفات وى درسال 1404 قمری روى داد. تاریخ تألیف کتاب، 1380 و چاپ آن در سال 1381 قمری در قاهره، در دوازده جلد انجام شد. التفسیر الحدیث از جمله تفاسیر اجتهادی ـ عقلانی به شماره می‌آید که مؤلف بر پایه منابع و مصادر و بیشتر با تکیه بر سیاق و توجه به نظم آیات و دقت در نکات و دقایق نحوی و بیانی و به خصوص توجه به مقتضیات نزول و... به تفسیر آیات پرداخته است. مفسر در یک نگاه کلی، سوره‌ها را به دو بخش مکی و مدنی تقسیم می‌کند و پس از آن، بر اساس روش اجتهادی خود از روایات در تفسیر بهره می‌گیرد. او برخلاف عبدالقادر در ترتیب نزول سوره‌ها تغییرات و جابجایی‌هایی را انجام داد؛ به این ترتیب که سوره فاتحه را که طبق نظر مشهور در ردیف پنجم ترتیب نزول قرار دارد، به صدر ترتیب آورد. نیز سوره‌های رعد، حج، رحمن، انسان و زلزله را در دنباله سوره‌های مکی جای داد، حال آنکه سوره‌های مذکور مدنی‌اند. همچنین سوره‌های حشر و جمعه را پیش از سوره احزاب قرار داد و سوره‌های ممتحنه و حدید را قبل از سوره توبه آورد. دروزه در خصوص مزیت چنین تفسیری از قرآن می‌نویسد: «ما بر آن شدیم که ترتیب تفسیر را بر وفق ترتیب سوره‌ها قرار دهیم، به این صورت که نخستین سوره مفسر، [سوره حمد و پس از آن] سوره علق باشد، سپس سوره قلم، زان پس سوره مزمل تا آنکه سوره‌های مکی پایان پذیرد. پس از آن سوره بقره، سپس سوره انفال تا آنکه سوره‌های مدنی خاتمه یابد. زیرا معتقدیم چنین روشی برترین روش فهم قرآن و خدمت بدان است؛ چون بدین وسیله می‌توان لحظه به لحظه سیره نبوی را دنبال کرد. به علاوه می‌توان حالات و مراحل نزول را به شکلی روشن و دقیق‌تر پی گرفت و بدین ترتیب خواننده در فضای نزول قرآن و شرایط و مناسبات و غایات و مفاهیم آن قرار می‌گیرد و حکمت نزول برایش نمایان می‌شود.» (1/8) گویا دروزه از اینکه چینش تفسیری وی مخالف چینش مستند به دستور پیامبر است، نگرانی داشته و در این کار زمینه اتهام نوعی قداست‌زدایی را می‌داده است. به همین دلیل در صدد دفاع برآمده و ضمن اشاره‌ای به این تلقی خود که در روشش تفسیر هر سوره جداگانه صورت می‌گیرد و در حقیقت این تفسیر، تفسیرهای مستقل برای سوره‌های قرآن است، می‌گوید: «اگر این کار را به قصد ارائه متنی برای تلاوت انجام می‌دادم، ناروا و ممنوع می‌نمود! ولی هدف من یک کار علمی است که مفسر به برکت آن در فضای نزول تدریجی آیات قرار می‌گیرد و انگیزه‌اش برای فهم قرآن و حکمت نزول آن دوچندان می‌گردد، از طرفی با این روش، هر سوره به صورت مستقل تفسیر می‌شود و این به معنی تنظیم قرآن نمی‌باشد. گذشته از این در گذشته دانشمندانی به تفسیر واحدها یا سوره‌هایی از قرآن پرداخته‌اند، همان‌گونه که علی (ع) بر اساس روایتی، قرآن را بر اساس ترتیب نزول تدوین کرد، بدون اینکه با نقد و مخالفتی روبه‌رو شوند.» (همان، /9 و 13) درباره روش دروزه گفتنی است وی در این خصوص از منابع مختلف بهره گرفته است؛ نظیر روایات ترتیب نزول و سبک و مضمون سوره‌ها و روایات تاریخی. او تفسیر خود را با سوره حمد آغاز کرده و سپس به سوره علق می‌پردازد، در انتها نیز تفسیر خود را با سوره نصر پایان می‌دهد. بحث لغوی بسیار کوتاه و خالی از ارائه مدرک در این تفسیر، نخستین نگاه به آیات مورد مطالعه را تشکیل می‌دهد و کار بعدی در بیشتر جاها، گزارش محتوای آیات با تعبیر «قَد تَضَمَّنت» یا مشابه آن می‌باشد. سپس تحت عناوین «تعلیق»، «تلقین» و «استطراد»، سایر مطالب مربوطه به بحث گرفته می‌شود. «تعلیق» اشاره به موضوعاتی دارد که در آیه یا آیاتی به صورت روشن مشاهده می‌شود و مؤلف در پرتو روایات و آیات دیگر به بررسی موضوعی آنها می‌پردازد و یا به تحقیق پیرامون زمان، مکان و شروط نزول مجموعه آیات مشتمل بر آنها همت می‌گمارد. عبارت «تلقین» غالباً اشاره به پیام‌های قابل استفاده از آیه دارد. عنوان «استطراد» بیان مطالب خارج از موضوع مورد نظر آیه را که پیوند جزئی با آیه دارد، به بحث می‌گیرد؛ مانند بازخوانی ماجرای فتح مکه ذیل آیه 10 سوره حدید. بخش عمده «التفسیر الحدیث» را تعلیقه‌ها تشکیل می‌دهد و خیل کم به دو عنوان دیگر پرداخته شده است. نامبرده در بسیاری از موارد، روایات اسباب نزول را مورد نقد قرار داده؛ مثلاً در رد این سخن ابن عباس که سوره مسد پس از «وَأَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الأَقْرَبِینَ» (شعراء/125) نازل شده، می‌نویسد: «ما در این سبب نزول و مناسبت نزولی که برای این سوره روایت شده، تردید داریم. سیاق آیه شعراء دلالت ندارد بر اینکه در دوره اولیه نازل شده باشد و روایات خاطر نشان می‌سازند که دعوت پیامبر (ص) از نزدیکانش طبق آیه مذکور سوره شعراء پس از چند سالی از آغاز دعوت بوده است؛ حال آنکه سوره مسد در همان اوایل نزول یافته است، حتی ترتیب آن را ششم قلمداد کرده‌اند.» (همان، /123) نیز در بسیاری از موارد روایات مکی و مدنی را رد می‌کند؛ مثلاً ذیل آیه «وَ مَا قَدَرُوا اللهَ حَقَّ قَدرِه» (انعام/91) می‌نویسد: «مصحف مورد اعتماد ما روایت می‌کند که این آیه مدنی است و مفسران روایتی را آورده‌اند که خاطرنشان می‌سازد، مناقشه‌ای میان پیامبر (ص) و یکی از احبار یهود مدینه رخ داد. پیامبر (ص) به تورات که خدا آن را [بر آنان] نازل کرده بود، استشهاد کرد، آن گاه آن شخص یهودی سوگند خورد که خدا هیچ چیزی را بر هیچ کسی نازل نکرده است. ولی این آیه در میان آیات مکی قرار دارد و سیاق آنها از انسجام کاملی برخوردار است. مضمون روایت نیز درست نیست؛ چون بسیار بعید است که حبری یهودی نزول تورات را از جانب خدا بر موسی در حالی انکار کند که هستی یهودیان و دین آنان بر آنان مبتنی است. از این رو ما مکی بودن آن آیه را ترجیح می‌دهیم؛ بلکه بر آن قطع داریم.» (4/190-191) شایان ذکر است که در این دو تفسیر (بیان المعانی و التفسیر الحدیث) که در جهت هدایت و بررسى مسائل اجتماعى حاضر در پرتو تعالیم قرآنى نوشته شده‌اند، چیز تازه‌اى که دستاورد این شیوه (روش ترتیب نزول) باشد، به چشم نمى‌خورد و همان گونه که شیخ محمد عبده در «تفسیر المنار» و مراغى و قاسمى در تفسیرهایشان با دیدى اجتماعى و بر اساس نیازهاى روز به تفسیر پرداخته‌اند، در این دو تفسیر نیز با همان نظر ولى بدون هیچ تفاوتى در برداشت ـ و تنها بر حسب تفاوت در روش ـ عمل شده و مزیتى در آنها دیده نمى‌شود، از این رو این روش بیش از تکلفى بی‌حاصل نیست. 3- سیره الرسول؛ محمد عزه دروزه دروزه پس از تألیف تفسیرش، کتابی را به نام «سیره الرسول، صور مقتبسه من القرآن الکریم» تألیف کرد. وی در این کتاب بر پایه آیاتی از قرآن که راجع به زندگی پیامبر (ص) است، کلیه موضوعات مربوطه را به ترتیب نزول بررسی و گزارش کرده است. او در طی این کتاب به موضوعاتی چون رفتار مشرکان، اهل کتاب و مؤمنان و نیز تک تک احکام شرعی پرداخته و سیر تاریخی هر یک از آنها را بیان کرده است. دروزه درباره روش کار خود در این کتاب و دشواری‌های آن چنین آورده است: «ما دوست داشتیم این صور متنوع [از زندگی پیامبر (ص) ] را دوره به دوره عرضه کنیم؛ ولی چنان که روشن است، موارد تشابه [میان آیات] این کار را دشوار ساخته است؛ به علاوه شناخت صحیح تاریخ نزول سوره‌ها و گروه‌های قرآنی مکی دشوار است. البته روایاتی که در مورد ترتیب نزول سوره‌ها رسیده، قدری این دشواری را کاهش می‌دهد. قرائنی که در مضامین سوره‌ها و گروه‌هایی از آیات است، صحیح بودن یا قریب الصحه بودن بسیاری از این روایات را الهام می‌کند، از این رو بر آن شدیم که در بررسی این دوره و ترسیم سوره‌های قرآنی آن به شیوه‌ای عمل کنیم که میان ملاحظه زمان در حد امکان و قرار دادن سور در چارچوب موضوع مستقل سازگاری ایجاد کنیم. ما پس از این سخن جدولی را پیش روی خواننده خواهیم نهاد که حاوی ترتیب‌های نزول رسیده درباره سوره‌های مکی است. آنها به احتمال زیاد بر روایات و بررسی‌های نقلی مبتنی است و خواننده خواهد دید که بسیار به هم نزدیک‌اند، طوری که احتمال قریب الصحه بودن ترتیب‌های مذکور را تقویت می‌کند. ما تأکید داریم که در بررسی سیره و مراحل آن در دوره مکی از آنها استفاده کنیم. مع‌الوصف احتمال ندارد گروه‌هایی از [آیات]اش به طور پراکنده نازل شده باشد؛ زیرا از جمله اموری که شایان توجه است، این است که مضامین و نظم سوره‌ای کوتاه و مسجع در درجه اول و پیوستگی فقرات در بسیاری از سوره‌های متوسط و بلند غیر مسجع ولی برخوردار از وحدت موضوعی به نحو عام در درجه دوم، ملهم این معنایند که بیشتر سوره‌های مکی یکجا نازل شده‌اند. همچنین می‌تواند ملهم این معنا باشد که سوره‌هایی که گروه‌های [آیات]شان جدا جدا نزول یافته، [نزول گروه‌های آیاتشان] پی در پی بوده است و نزول گروه‌هایی از [آیات] دیگر سوره‌ها میان آنها فاصله نینداخته است.... گاهی اشکال می‌شود که وجود آیات مدنی در سوره‌های مکی موجود می‌گردد، در پذیرش نزول یکباره این سوره‌ها یا انضمام فقرات یا مرتب ساختن آیات آنها از دوره مکی به همان صورتی که در مصحف آمده، می‌توان درنگ کرد؛ اما بدان معتقد نیستیم؛ زیرا آیاتی که مدنی بودن آنها به ثبوت رسیده باشد یا سوره‌هایی که چنین آیاتی را در بر داشته باشند، فراوان نیستند و تناسب آنها دلالت بر این دارد که در ترتیب آیات سوره‌های مکی و انضمام فقرات آنها تغییر زیادی در دوره مدنی پدید نیامده است.» (سیره الرسول، 1/143-144) شایان ذکر است دروزه در جدولی که بدان اشاره کرده، ترتیب‌هایی را که در مصحف فؤاد، تفسیر خازن، تفسیر مجمع البیان و الاتقان سیوطی آمده و از کسانی چون ابن عباس، حسن بصری و عکرمه و جابر بن زید نقل شده، آورده است. 4- پابه پاى وحى، تفسیر تدبرى قرآن برحسب نزول؛ مهدى بازرگان (1286-1373ش) مهندس بازرگان یکی از قرآن‌پژوهان پرکاری بود که کتاب‌های فراوانی در زمینه موضوعات قرآنی تألیف کرده است. کتاب‌هایی همچون «سیر تحول قرآن»، «باد و باران در قرآن»، «بازگشت به قرآن»، «شناخت وحی و جمله‌شناسی قرآن»، «ارتباط غیر زبانی میان خدا و انسان»، «انگیزه و انگیزنده» و «توحید و طبیعت و تکامل». تفسیر «پا به پای وحی» یکی از تفاسیر تحلیلی و تاریخی بر اساس سیر نزول قرآن کریم است. این کتاب محصول تفسیر بازرگان در انجمن اسلامی مهندسان در دهه 60 است. پا به پای وحی شانزده سوره قرآن را مطابق ترتیب نزول با نظم خاصی تفسیر نموده و پس از آن به مباحث علوم تجربی در قرآن کریم می‌پردازد. مفسر افزون بر اسناد تاریخی، از گروه‌بندی‌های آماری و سبک‌شناسی‌های ریاضی و تهیه جدول‌هایی از گروه‌هایی از آیات قرآن، آن سان که در کتاب «سیر تحول قرآن» تئوری آن را تبیین کرده، استفاده و بر آن اساس ترتیب را رعایت نموده است. بدین منظور در این کتاب آیات قرآنی در گروه‌های تنزیلی دسته بندی شده‌اند. روش بیان مطالب به این گونه است که مفسر پس از آوردن گروهی از آیات (با جدول) که در برابر هر واژه ترجمه ساده آن را نشان می‌دهد، مختصر توضیحی در دو بخش جداگانه می‌آورد: بخش تدبر و بخش تفسیر. در بخش تدبر به تاریخ و شرایط نزول اشاره دارد و در بخش تفسیر به واژه‌شناسی و توضیح کلمات و برداشت‌های تربیتی و هدایتی از آیات می‌پردازد. مؤلف مشکل این نوع تفسیر را عدم اعتبار حداقل زمانی در تنزیل قرآن می‌داند و اعتقاد دارد که این مشکل با تألیف کتاب «سیر تحول قرآن» برطرف شده است. ولى تمام این دسته‌بندی‌ها و نمودارهاى سیر تحول و نزول قرآن بر پایه‌ای سست نهاده شده و از دایره حدس و گمان فراتر نرفته است. عمده آنکه نویسنده مبناى کار خود را بر جدولى نهاده است که اساساً فاقد اعتبار است و تنها نموداری مجهول‌الهویه است که در دوران قاجار در پایان ضمیمه «کشف المطالب» قرآن به چاپ رسیده و معلوم نیست تنظیم کننده آن کیست و از کجا به دست آمده است. احتمالاً کار یکى از قرآن‌پژوهان غربى زمان قاجار باشد. هر چه هست، مشحون از اغلاط و اشتباهات علمى و تاریخى است و معلوم مى‌شود که تنظیم کننده آن در مسائل قرآنى ناآگاه بوده است، ولى اینکه چگونه فردى مانند مهندس بازرگان ـ با سوابق علمى درخشان ـ بدین جدول ناشناخته روى آورده و آن را الگو و مبناى کار خود قرار داده، چیزى است که در پرده ابهام قرار دارد! خود چنین مى‌گوید: «پیرامون مسئله برخورد انبیا با امم گذشته در سوره عنکبوت، برای تکمیل و تفصیل فهرست، لازم شد آیات سوره‌هاى دیگر نیز مطالعه شود. در جمع آورى و مقابله آنها این مسئله پیش آمد که کدام دسته از آیات ـ مثلاً از میان آیات مربوط به حضرت نوح ـ باید جلوتر و کدام عقب‌تر قرار گیرد؟ براى چنین کارى، ناگزیر باید تاریخ یا لااقل ترتیب نزول سوره‌ها را بدانیم. اتفاقاً در ضمیمه قرآن (چاپ اسلامیه) بعد از صفحات کشف المطالب و قبل از صفحات کشف الآیات، جدولى دیدم که این مشکل را حل مى‌کرد و یافتن چنین جدولى وسیله‌اى براى خیلى از مطالعات و استنباطات گردید.» (سیر تحول قرآن، /16) آنچه از این تفسیر منتشر شده، مربوط به اول نزول وحی است. جلد اول و دوم این کتاب توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی در قطع وزیری در 216 و 342 صفحه منتشر شده، اما این تفسیر با روش انحصاری خودش در ایران ادامه نیافته است. در جلد اول مفسر تا شانزده مرحله از مراحل نزول را که همگی مربوط به سال اول رسالت پیامبر است، تفسیر کرده است. در جلد دوم نیز تفسیر مراحل هفدهم تا سی و پنجم که مربوط به سال دوم رسالت است،آمده است. سید حجت جعفری /کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث منبع: فصلنامه پژوهش‌های قرآنی شماره 62و 63 ادامه دارد ...
94/02/15 - 04:42
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: فارس]
[مشاهده در: www.farsnews.com]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 101]
-
دین و اندیشه
پربازدیدترینها