محبوبترینها
قیمت دیگ بخار و تولیدکننده اصلی دیگ بخار
معروف‌ترین هدیه و سوغاتی یزد مشخص شد!
آشنایی با انواع دوربین مداربسته ضد آب
پرداخت اینترنتی قبوض ساختمان (پرداخت قبض گاز، برق و آب)
بهترین دوره آموزش سئو محتوا در سال 1403 با نام طوفان ۱۴۰۳ در فروردین ماه شروع می شود
یک صرافی ارز دیجیتال چه امکاناتی باید داشته باشد؟
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
تعمیرگاه مجاز تعمیر ماشین لباسشویی در شرق تهران
جراحی و درمان ریشه دندان عفونی با خانم دکتر صفوراامامی
چه مواردی بر قیمت کابین دوش حمام تاثیر دارند؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1797104264
-تصویرِ «نگار» در نگارگری ایرانی
واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین:
تصویر پیامبر اعظم در هنر و عرفان اسلامی تصویرِ «نگار» در نگارگری ایرانی او رحمت خداست جهان خدای را / از رحمت خدای، شوی خاصه خدای
ای هست ها ز هستی ذات تو عاریت / خاقانی از عطای تو هست آیت ثنا هنر نگاهی است متفاوت به جهان و انسان، از منظر یک فرهیخته و انسان های بزرگ تاریخ، موضوعی مناسب برای چشم ژرف بین هنرمندان بوده اند. پیامبر اکرم(ص) از نگاه ما مسلمانان بزرگ ترین شخص تاریخ است و از نگاه غیرمسلمانان یکی از تاثیرگذارترین شخصیت های تاریخ. بی شک نمی توان چنین شخصیتی را در هیچ حوزه ای نادیده گرفت بویژه در هنر فاخر. از ادبیات گرفته تا نقاشی و نگارگری تا آثار سینمایی، از شخصیت پیامبر خاتم(ص) روایت ها دیده و شنیده ایم، اما این همه در برابر شخصیت والای او هنوز ناچیز است. از سوی دیگر می دانیم امروزه هنرهای تصویری و صوتی تاثیری گسترده تر از دیگر هنرها در بین توده مردم دارند؛ بنابراین خلق آثار مربوط به شخصیت های دینی بویژه پیامبر اعظم(ص) از تکالیف دینی امروز است، اما برای انجام هر چه بهتر این تکلیف باید با تاریخچه آن آشنا شویم. همایش «تصویر محمد(ص) در هنر» این هفته در دانشگاه زاهدان سیستان و بلوچستان برگزار می شود؛ حرکتی ارزشمند که نیازمند توجه و قدردانی است. پرونده امروز جام جم به همین بهانه به موضوع تصویر پیامبر در هنر و عرفان اسلامی پرداخته و شامل آثاری از استادان و پژوهشگران هنر و معارف اسلامی است که هر یک به نوعی سعی دارند ژرف نگری و توجه به باطن و حقیقت امور را در هنر اسلامی بیان کنند. *** هنر ایرانی و هنرهای قدیم به طور کلی هیچ گاه جدا از مباحث آیینی و اعتقادی نبوده و همه جلوه هایی بوده اند از تفکر و اعتقاد بشر. در دوره های جدید است که هنر راه جدایی در پیش می گیرد و از مباحث اعتقادی مستقل می شود و حالا باید از این بحث کرد که چگونه باید اینها را به هم نزدیک کرد. در ایران هنر نگارگری که یکی از هنرهای مهم است و تصویری از فرهنگ و تمدن ماست، در کنار تفکر ایرانی که تفکر موحدانه ای بوده شکل گرفته است. این هنر پیش از اسلام به صورت نقاشی های دیواری یا کتابی، مانند نقاشی های ارژنگ مانی و امثال اینها بوده و بعد از اسلام در مسیر یک فکر معنوی شکل خودش را پیدا کرده است. در تاریخ اسلام و ایران با قرآن کریم تصویرسازی شروع شد، برای عشره گذاشتن برای آیات و انتهای سوره ها یا سر سوره ها نقوش ایجاد شد و شکل خاص خودش را پیدا کرد و از آنجا آرام آرام به کتاب های دیگر و از آنجا به کاشی و پارچه و فرش و مانند آن سرایت کرد و به همین دلیل می بینیم نگارگری ما مثل شعر و بقیه هنرها در وهله اول یک جنبه آیینی و برگرفته از تفکر دینی داشته است. نگارگری ما از ابتدا در دوران اسلامی برای تزئین قرآن شروع شد که با طلا، انتهای آیات را علامت گذاری کرده و با قلم موی نازک قلم گیری می کردند و بعد برای انتهای هر یک از جزء ها نشانه هایی می گذاشتند و همه اینها را با طلا و رنگ سیاه آذین می کردند. بعد ها آرام آرام رنگ در کار آمده به جای سیاه لاجورد به کار گرفته شد و رنگ سیاه به عنوان قلم گیری دور آنها استفاده می شد که نقش را مشخص کند و بعدها هم رنگ های دیگری به آن اضافه شد. از آن جایی که مهم ترین و شریف ترین چیز در فرهنگ اسلامی کتاب الله بود کتاب و نوشته جایگاه معتبری پیدا کرد که وقتی کتاب های دیگر هم نوشته شد آن کتاب ها هم توسط هنر خوشنویسی به بهترین نحو نوشته شده و بعد با هنر نگارگری آذین می شد. مخصوصا ابتدا و انتهای هر کتاب که به آن سر لوح می گفتند با بهترین نوع تذهیب ها در آنجا شکل می گرفت. نقاشی؛ از ظاهر به باطن در واقع اولین آثاری که به تصویر کشیده شد کتاب های علمی بود که در آن فقط در حدی تصویرگری می شد که بتواند نمایشگر مراحلی باشد که آن دانشمند در آن کتاب مطرح می کند، اما پس از مرحله ابتدایی به این فکر افتادند که ما باید از طریق نقاشی با معانی هم روبه رو بشویم و رو می کنند به طرف مضامین ادبی که خود مملو از مآثر دینی است، چه جنبه حماسی مثل شاهنامه فردوسی و چه جنبه عرفانی آن مثل خمسه نظامی که در آن سعی می کنند معانی را وارد نقاشی کنند. در اینجا جلوه ای از نقاشی پیدا می شود که شیوه و سبک خاصی است متمایز از نقاشی های سایر ملل که همگان گفته اند تصویری از بهشت را در ذهن مردم تداعی می کند. حالا موضوعش هر چه باشد در آن نفی امور مادی شده و سعی می شود تصویری ملکوتی از اشیا در این عالم نشان داده شود. اینها همه نشانگر این است که نحوه تفکر ایرانی در فرهنگ اسلامی اصالت دادن به باطن اشیا و نفی ظاهر بوده است؛ چرا که ظاهر اشیا به مرور رنگ می بازد و از بین می رود و از این رو آن را اصیل نمی دانستند و فقط به عنوان یک واسط تلقی می شده و بلافاصله به طرف باطن امور می رفتند که اینها همه از آموزه های دینی گرفته شده بود و بعد در جزئیات و رنگ کارهای متنوعی کردند که همه مصداقی از وارد شدن به اجزای فرهنگ و ابعاد عمیق تر آن بوده است. هنر نگارگری هم در اشاعه فرهنگ دینی تاثیرگذار بوده است. اگر هنر اسلامی ما نبود این همه هویت دینی در جامعه شکل نمی گرفت؛ چراکه هنر با قواعدی که دارد می تواند در دل ها رسوخ پیدا کند و در ذهن ها هم باقی بماند. برای همین حتی قرآن کریم را با انواع گوشه ها و مقام های موسیقی تلاوت می کنند تا جلوه باطنی خود را به زیباترین صورت نشان بدهد. نگارگری نیز در جنبه تجریدی خود که به صورت نقش هایی در کاشی، فرش و انواع لباس ها و ظرف و همه اجزای زندگی وارد می شد و چون مبادی آن برگرفته از یک سری مبادی معرفتی و دینی بود همه زندگی را جلوه ای می کرد از زندگی روحانی. حضرت رسول در معراج نقاشی تصویر اولیا و انبیا سابقه تاریخی در بین ملل دیگر داشته است. در عالم مسیحیت این مساله به صورت گسترده به صورت آیکون ها نقاشی می شد. در دوره اسلامی ابتدا از نقاشی تصویر ائمه و پیامبر، بسیار اکراه داشتند؛ چراکه علمای اهل سنت با توجه به بعضی از روایات برای چنین کاری مانع می شدند، اما بعد ها که نقاشی جایگاه خودش را پیدا کرد با پیدا کردن روایات دیگر ازجمله این روایت که بیان می کند پیامبر در روز فتح مکه پس از شکستن بتها، به تصویری از حضرت مریم(س) رسیدند که دست روی آن گذاشتند و فرمودند این را تخریب نکنید. امثال این روایات باعث شد که بفهمند تصویرگری صورت مقدسین بالذاته امر مشکلی نیست مگر این که در حالاتی کشیده شود که در شان و مقام آن بزرگواران نباشد. از اینجا تصویرگری چهره پیامبر شروع شد و بیشتر تصویر پیامبر در ماجرای معراج کار شد. چون معراج مورد بحث بود و عده ای می گفتند معراج روحانی بوده و جسمانی نیست، اما امت اسلام با روایات مورد استناد شیعه می دانستند که معراج هم جسمانی بوده و هم روحانی و باید پیامبر با همین هیات و همین جسم به معراج رفته باشند و از این رو است که می بینیم حتی در دورانی که اهل سنت حاکم بوده اند نگارگران ما معراج را توامان، هم جسمانی و هم روحانی نقاشی کرده و تصویر پیامبر را با چهره باز کشیده و مطابق روایات شرایطی را که ایشان در معراج داشتند به نمایش گذاشته اند. بعدها تصویر سایر اولیا هم در نقاشی ها کشیده شد که مثلا کنار پیامبر در مسجد هستند. برای نمونه نقاشی از کمال الدین بهزاد دیده شده که پیامبر را در حال نزول قرآن نشان می دهد که چهره ایشان باز و دارای شخصیت فردی خاصی است. در دوره صفوی البته چهره ها مجدد با روبنده ای پوشیده شد، اما در ادوار بعدی ضرورتی برای این کار ندیدند و چهره ها باز شد. نمادپردازی چهره حضرت رسول تصویر پیامبر گاهی به صورت چهره خود ایشان پرداخته و گاهی به صورت نمادین کار شده است که البته این نمادها هرگز مستقیم جلوه ایشان را مطرح نمی کند بلکه حقیقت وجودی ایشان را بدون هیچ تفسیر ظاهری بیان می کند؛ برای نمونه تصاویر شمسه که گاهی تصویری است از ذات باری و گاهی حضرت رسول. در ادبیات ما خداوند را خورشید گرفتند و ماه را وجود مبارک پیغمبر گرفتند. چراکه پیامبر نورش را از خداوند می گیرد و در شب تاریک فرهنگ به خلق می تاباند. شمسه ها شکل دایره داشته که بیشتر هم با رنگ های طلا ایجاد می شود، اما گاهی می بینیم آن را با اعدادی تقسیم می کنند که این اعداد هم اعداد مقدسی است و هر کدام یادآور وجهی قدسی است. مثلا عدد 5 نشان دهنده پنج تن بوده یا 8 که عددی است که نشان دهنده برزخ است. نگارگران با ایجاد شرفه هایی در اطراف شمسه می خواستند این نور مشعشع را به خارج از کتاب بتابانند. یک نماد کلی از حضرت رسول که بیشترین ظهور را در نگارگری داشته در وجود خود رنگ بوده است. رنگ طلا نماد خود خداوند بوده که نورالسماوات و الارض است، اما خداوند جلوه ظهوریش در بیرون رنگ لاجورد است که تمثیل حضرت رسول است و این دو رنگ رنگ های اصلی تذهیب های ما هستند. مثلا در کاشیکاری ها، رنگ اصلی که نگاهدار همه رنگ هاست لاجورد است. جایگاه شمایل نگاری در هنر نگارگری در پایان باید به مساله مهم دیگری اشاره کرد: اساسا جایگاه شمایل نگاری در هنر نگارگری کجاست؟ هیچ نقاشی ادعا نکرده چهره ای که ترسیم کرده تصویری واقعی از همان ولی مورد نظر است. حتی در عالم مسیحیت هم چنین چیزی گفته نشده است. آیکون ها در واقع تجلیاتی از چهره حضرت مسیح و حضرت مریم بوده که بر دل نقاش سالک افتاده است. ابتدا نقاشان این آیکون ها همان کشیش های مذهبی بوده اند که با نسبتی که با دین پیدا می کرده اند این نقاشی ها را ایجاد می کرده اند. به همین دلیل نقاشی های اولیه به لحاظ هنری نقاشی های ضعیف، اما پر از روح و معنویت اند. در ایران هم همین وضع بوده و مردم هم همین گونه ارتباط را برقرار می کرده اند. مردم هم وقتی نگاهشان به یک شمایلی می افتاده هرگز به خود نقاشی توجه نمی کردند. بلکه بلافاصله آن نقاشی و آن صورت، آنها را به حقیقت آن معصوم متذکر و متصل می کرد و قلب آنها را متوجه حقیقت وجودی ایشان می کرد. می بینیم که در شهرستان ها و روستاها در امامزاده ها و تکیه ها نقاشی های پشت شیشه ای هست که حتی تصویرهای زیبایی هم نیستند چون توسط نقاشان آموزش ندیده ای طراحی شده اند. ولی مردم اینها را گرامی می دارند؛ چرا که فقط نمادی می خواستند که با آن به معصومین تقرب ایجاد کنند، اما متاسفانه در سال های اخیر آمدند روی این چهر ها را پوشاندند. اشکال بزرگی در ذهن مردم به وجود آمد و آن این که خود این آثار را به عنوان تابلو و اثر هنری دیدند. مردم اینها را نمادی برای تقرب به ائمه می دیدند، اما حالا دیگر خود چهره ها را می بینند. حالا باید اینها را با چه جایگزین کنیم؟ در واقع ما با این کار مردم را به طرف تصویر های بد و غیرمعنوی گرایش می دهیم. این اتفاق یک بار در تاریخ مسیحیت افتاده است. در دوره ای شمایل شکنان متعصب مسیحی که نسبت به شمایل ها دشمنی داشته و آنها را شرک وکفر می دانستند، شروع کردند به تخریب آنها. نتیجه این شد که نقاشی غربی به طرف امور مادی گرایش پیدا کرد. ما نباید به سمت این مسیر طی شده حرکت کنیم. استاد محمدعلی رجبی / عضو ثابت فرهنگستان هنر و هیات علمی دانشکده هنر دانشگاه شاهد
سه شنبه 15 اردیبهشت 1394 ساعت 04:00
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: جام جم آنلاین]
[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 95]
-
گوناگون
پربازدیدترینها